Katalog

• Gundem Sayfa 3 Enflasyon kağıt parayı 'bozdu' Tepegöz ki, ünümüzdeki günleri ve haftalan, kaygıyla beklıyoruz. Endişelerimizi si/lcrle de paylaşmak, uyan görı*vimi/i yerine getirmek istiyoru/. Cumhuriyet Kkonomi'nin bu haftaki kapak u konusu Zede Cıımhuriyi'ti". Sanmıyoru/. ki, dünyanın hiçbir yerinde, I iirkiye'deki gibi, soıııı "zede" ile biten ortak isimlcrle anılaıı vc sayıları binlcrie, on binleıie ifade edilen tasarruf sahipleri olsun. Daha birkaç giin önce bir aracı kurumuıı usulsü/lüğü nedeniyle Atina Borsası kapatıldı. Ancak, yatınıncının hisseleri Borsa'rıııı güvence fonunıın jjarantisi altındaydı Türkiye 'de ise pckçok demokratik hak ve ö/.gürlük gibi, ekonumik halilar da ayaklar altında eziliyor. Dolandınlan, parası batırılan tasarruf sahipleri, 3 yıla yakın sürtdiı hukuk devletini arıyor. Onların paralarını iç edenler, vıırt dı^ına kaçıranlar, kendi ü/erine gecirenler ise elini kolunu sallavarak urtalıkta dola^ıyor. Zedelerin dranıı, ba/ı televi/yon ve ga/eteler için, sadece rating ya da tiraj aracı olarak görüldü. Sadece yapılan eylemler, açlık grevleri, boşanmalar, intiharlar, toplumıın önüne konuldu. Oysa asıl "zede cunıhıırivcti"niıı hükümetlerinin tuirumuydu çarpıcı olan. Ov için seçnıeni kapı kapı dolaşan politikacılar, iktidara gelince "bi/ kari!;nıa\ ı/" dediler. Yasal dü/.enlemeleri yapıp hııkuku işletmediler. Hatta daha ileri gidip "magdunı suçlu" gösterdiler. 3 baııkayı kapattıktan bir gün sonra riinı banka mevduatlarına devlet gmenccsi getiren lansu (,'iller hükümeti, kapsam dışı bıraktığı Iraııka/i'delerin Danıştay'a yaptığı ba^vuruya verdiği yanıtta tasarruf sahiplerini "\iiksek fai/in pesinden koşııp basiretsi/. bir tüccar gibi davranarak araştırma yapmadan o bankalara para yatırmakla" suçlamaktan çekinmedi. Oysa Bankalar Kanunu açıktı. Bankaların nıali yapısı ile ilgili bilgi edinmck olanaksız, bu konuda bilgi vermek suçtu. İlstelik bankalar devletin sürekli gö/etim ve denetimi altındaydı. l)övi/.c endeksli konııt kredilerine devlet bankaları öncülüketti. "l)ö\i/v elleyenin eli yanacak" diyerek kıırların artmayacağı güvcncesi veren (,'iller, 1993 yılında iç borç ihalelelerini iptal ederek kendi yol açtıgı doviz kri/inin faturasını kendine güvenen binlerce dü\ i/yedeye ödetti. llazine'nin görevlendirdiği l'ürkinvest'ten bono alıp, devlete borç yerenler, repo yapanlar parasını kurtaranıadı. Bu insanlar, kumar oynamadılar. Ya da borsada para yatırdıkları hisse senedi değer yitirdiği için /ürar etnıediler. Bu insanların parası çalındı, evi çalındı. Buna karsın iktidardakilcr olan biteni umıırsamadı, hatta "i\i oldıı" tavn takındı. Cumhuriyet Rkonomi, /edelerle ilgili son gelişmelere ışık tutarken, bu darbeyi yiyen 40 bin ailenin yasadıklarını da ortaya koyuyor. Ortaya koyuyor ki, farklı biçimde yine iktidarda olan bunlar, yüksek getirilerle, pembe vaadlerle, nıilyonlan kandıramasın. Onbinlerce /edeye yenileri eklenmesin. Biitün bunlar yasandıktan sonra, hala politikacılara güvenip panısıııı de\lete emanet ettiğini zanneden varsa, yann obür gün gelip bizc yakınmasın... Biilent K1ZANL1K CUMHURİYET EKONOMİ DERGİSİ • İMTİYAZ SAHİBİ: BERİN NADİ • BASAN VE YAYAN: YENİ GÜN HABER AJANSI BASIN VE YAYINCILIK A.Ş. • GENEL YAYIN YÖNETMENİ: ORHAN ERİNÇ • GENEL YAYIN KOORDİNATÖRÜ: HİKMET ÇETİNKAYA • YAZIIŞLERİ MÜDÜRLERİ: DİNÇ TAYANÇ (SORUMLU), İBRAHİM YILDIZ • YAYIN YÖNETMENİ: BÜLENT KIZANLIK • GÖRSEL YÖNETMEN: M. SEDAT DEVİR • REKLAM: MEDYA C Kapak: İSMAİL GÜLGEÇ Grafık: GRAFİK SERVİSİ Y ıllara görc tcdavülc sokulan madeni paranın büyüklüğü, Türkiye Yıllara göre tedavüle verilerı madeni paralar ekonomisinin dc nasıl bir sıkmtıya 10 para 1940 1 tira 1934 100 lira 1984 5000 lira 1992 girdiğinin göstergesini oluşturuyor. 1/2 kuruş 1947 2.5 lira 1960 500 lira 1988 10.000 lira 1994 1934 yılında kuruştan.l liraya gcçerek 5 lira 1974 1000 lira 1989 25.000 lira 1995 ^ 1 kuruş 1935 madeni lirayla lanis.au Türkiye, 1981 yılından sonra 2.5 kuruş 1924 10 lira 1981 2500 lira 1991 50.000 lira 1996 1 adeta "bozuk para ccnncti" halinc geldi. Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren 0.5, 1, 2.5, 5, 5 kuruş 1924 20 lira 1984 10 vc 25 kurus, olarak tedavüle verilen madeni par10 kuruş 1924 25 lira 1985 alar, 1981 yılından itibaren belirgin bir tırmanışa 25 kuruş 1924 50 lira 1984 geçen enflasyonla da bağlantılı olarak çılgın bir yaşadı. yılında 100 lira, 1988'de 500 lira, 1989'da ise bin lira Türkiye'de, 1 liranın tcdavülc girdiği 1934 yılından 2.5 tedavüle konurken, en son 1995'teki 25 bin liradan sonra liranın tedavüle girdiği 1960 yılına kadar hiçbir madeni geçtiğimiz günlerde de 50 bin liralık madeni paralar basıldı. para basılmazken, 1981 yılından itibaren hemen hemen her Kaynak.Darphane yıl yeni bir madeni parayla tanışır duruma geldi. 1984 para emanet r # u hafta size iyi bir hafta dilemeyi ister m •• Dolar için TL' den daha ucuzu yok •• U Ekonomide özel sektör egemen H er fırsatta Türk ekonomisinde devletin payının çok'yüksek olduğu dilc getirilirken, istatistikler özel sektörün cknnominin üçte ikisini elindc bulundurduğunu ortaya koyuyor. Devlet Istatistik Enstitüsü'nün rakatnlarıııa görc ımalat sanayii içinde özel sektörün payı yüzdc 77'e ula^ıyur. Gcriyc kalan yüzde 23'lük pay ise devletin hissesine düşüyor. Türkiye\lekı özel sektörün büyüklüğü özelles.tirmede Türkiyc'yi geride bıraktığı iddia edilen Doğu Avrupa ülkelerıni de aşıyor. Avrupa Işbirliğı ve Kalkınma Bankası'nın araş.tırmalarına görc özel sektörü en büyük Doğu Avrupa iilkesi olan Çck Cumhuriyeti'ndc özel sektör ekonominin yüzde 75'ini elindc bulunduruyor. Türk işadamlarının gözdesi olan Romanya'da ise bu rakam yüzde 6()'ta kalıyor. Doğu Avrupa ülkeleri arasında özel sektörü en zayıf ülke ise Kırgızistan. Bu ülkcdc özel sektörün ekonomideki payı yüzde 5()'de kalıyor. lkelerin ulusal paralarının dolar karşısındaki durumunu bakıldıgında Türk lirasından daha ucuzunun olmadığı gözlcniyor. Avrupa ülkeleri içinde dolar karşısında cn düijük değere sahip olan Italyan ulusal parası lirette bilc bin 516 liret 1 Aınerikan dolarına es.itken, Türkiyc'de 1 dolar nercdeyse 100 bin liraya vurdu. Avrupa ülkeleri dışında da belli başlı dünya ülkclcrinde dolar karşısında ulusal paranın Türkiye'deki liradan çok daha kıymctli olduğu gözleniyor. likonomik kriz yas,ayan Arjantin'de 1 pcsonun 1 dolarla eş,itlendiği dikkat çekcrken, dünya ülkeleri arasında dolar karsısında en düş.ük değerle Türk lirasının bulunduğu hemen dikkati çekiyor. Döviz krizlerini takiben gündemc Dolar karşısında ulusal paralar geleıı Belçika 31.05 (Frank) devalüasyonlarla 1.50 (Mark) Almanya Türk parası dolar Yunanistan 237.92 (Drahmi) karşısında süreklı bir Italya 1516.96 (Liret) dÜ!)Ü!> yasjarkcn, Lüksemburg 31.05 (Frank) dünyacla da pek çok Portekiz 152.35 (Esküdo) ülke dolar karşısında 126.78 (Pesata) Ispanya kendi ulusal parasını 1 Arjantln (Peso) dengede tutmaya Mekslka 7.91 (Yeni Peso) çalışıyor. Türkiye'den Hindistan 35.91 (Ruoe) Israll 3.24 (Sheqal) sonra dolar Japonya 111.5 (Yen) karşısında ulusal 2.51 (Rinqıt) Malezya parası en ucuz olan Flllplnler 26.28 (Peso) ülke olarak Güney Suudl Arabistan3.75 (Dlnar) Kore, ardından da Güney Kore 828.75 (Won) Yunanistan geliyor. Türkiye 980.50 (Lira) Kaynuk: Değerter 1 dolar karşılığıdır. Financial Times 'Faizsiz kazanca' RP desteği yetmedi • • aızsiz • I bankacılık t ^ hizmeti vercn • Özel Finans P Kurumları (ÖFK)Refah Partisi'nin koalisyonun büyük ortağı olarak iktidara gelmcsiyle siyasal güç kazanıp yayılmaya çalı.şjyor. Türkiye Bankacılık Sistemi'ndc 1985 1986 1987 1988 1989 halcn çok küçük bir paya sahip olan ÖFK'lerin son döncmde sayıları artıyor. Faizsiz kazanç sloganıyla tasarrutlara t'aızlere paralcl getiriler dağıtan f'inans kurumları, mcvduat içindcki paylarını bir miklar arttırmakla bırlikte, l'inans sistcminde kayda değer bir ycr iijgal etmiyor. Özel Finans Kurumlarf nın bankacılık sisteminde toplam mevduat içindcki payı 1985 yılında binde 36'ydı. Bu pay 1994 yılında yüzde 3.14'e yükselirkcn I995'tc yüzdc 2.73'e düş.tü. Ö/cl Finans Kıırunıları'nın dağıtılan toplam krcdilcr içindekı payı mevduatlar içindcki paymdan daha büyük. I985 yılında bankacılık sistemindckı loplam krcdilcr içinde ÖFK'lerın vcrdiğı krcdıler bındc 48 pay tutarkcn bu oran 1994 yılında yüzdc 5.31 "c çıktı.l995 yılında yüzdc 4.4'c düş.tü. Kcnıuık Isltımıc lionkcr Dcr^isi