Katalog

13 TEMMUZ 2003. SAYI903 ARKEOLOJİ 13 Urartu devletinin resmi tanrı ve tanrıçalan ile bunlara kurban edilecek aday hayvanlannın cinsleri ve sayılan yazılıydı. tşpııini reformlarıbununlasınırlıdeğildi.tapınaklara yeni biçim vermiş, dinsel törenleri de yeni bir düzene sokmuştu. Oğlu Minua ise güçlü bir ordu kurdu ve ülkesinin sınırlannı batıda Elazığ, doğuda UrmiyeGölü'nekadargenişletti.Sırada yeni kaleler vardı, ve bu kalelerle devletinin otoritesini pekiştirecekti. Van'da Kevenli ve Yukarı AnzaPı, Muradiye yakınlannda Körzüt'ü, Patnos'ta Aludiri'yi, Palu'da Ş^" beteria'yı, Urmiye Gölü'nün güneyinde Kalatgah'ıIğdırOvası'ndaMinuahinili'yi, Kuzeybatı Iran'da da Verahram'ı kurdu. Minua en önemli eserini isebaşkenti Tuşpa'nın bulunduğu Van Ovası'nı sulamada gerçekleştirdi. Daha sonralan Asur KraliçesiSemiramis (Şamiram) ileilişkilendirilerek"ŞamranKanalı"denilecekolanbutesis Van'ın güneydoğusundaki Gürpınar Ovası'ndan kaynaklanan tatlı suyu Van Ovası'na akıtıyordu. Zaman zaman yüksekliği on metreyi aşan taş destek duvarlanylagüçlendirilmiş.duvarlara Urartu çivi "Eski Anadolu ve Trakya" adlı çalışma, başlangıcından Pers egemenliğine Anadolu'nun uygarlıklarını, bugüne kalan izleri aktarıyor. Prof. Dr. Veli Sevin'in hazırladığı kitap tatilini deniz ve güneşle sınırlamayanlar için başvuru kaynağı olabilir. Urartu döneminden mücevherler... dağlann uygarlığı... li yönetim merkezleri ile mezarlıklar ortaya çıkarılmıştır. Buna göre, sonralan Urartu Devleti'nin merkezinı oluşturacak olan Van Gölü havzasında M.Ö.2. bin yılın son yüzyıllarından başlayarak gitgide bir nüfus yoğunluğu ortaya çıkmıştır." Bölgeyi böyle tanımlayan yazıda Veli Sevin, Urartu dönemi öncesi aşiretlere ait şu bilgileri veriyor: "Demir madenini cevherden arıtarak üretmesini biliyorlardı. Silahların yanında yüzük, bilezik ve süs iğnesi gibi ziynet eşyaları da demirden yapılıyordu. Bu durum henüz demirin çok ender bulunan değerli bir maden olduğunu gösterir. Demir teknolojisindeki bu gelişme kuşku yok ki, daha sonraki büyük devlet düzeninin ortaya çıkmasında önemli bir rol oynamıştır..." Birbirinden kopuk ve dağınık yaşayan aşiretler, M.Ö 13. yüzyılın ortalarından itibaren bir yandan Hitit Imparotorluğu'nun, bir yandandaAsurKrallığı'nınbaskısınıhissetmeyebaşlayınca ortak düşmana karşı birleştiler. Doğu Anadolulu aşiretlerin kendi deyimleriyle "Biaini Devleti" böylekuruldu. Bu devlete Urartu adtnı veren ise Asurlular'dı. îlk Urartu Kralı Aramu, M.Ö 9. yüzyılın ortalarında yaşadı ve Arzaşkun ve Sugunia isimli iki güçlü kente sahipti. Ondan 12 yıl sonra tahta ,bir başka sülaleden gelen Lutipri'nin oğlu 1. Sarduri çıktı ve başkent, bugün Van Kalesi'nin buluduğu yere taşındı. Başkentin adı Tuşpa idi. Sarduri taş bloklar üzerine Asurca çivi yazısı ile kazdırttığıyazıttaşöylediyordu. "Lutipri oğlu Sarduri, büyük kral, güçlü kral, evrenin kralı, Nairi ülkesinin kralı, hayret vericiçoban.dikbaşlıuyrııklarlasavaşmaktan korkmayankralınyazıtı. Lutipri oğlu Sarduri şöyle der: Bu taşları Alniunu kentinden getirttim ve bu du varı yaptım." Urartu devletinin kuruluşunu da belgeleyen bu yazıta sahip Sarduri 'yi I§puini ve torunu Minua izledi. Her üç lider de devlet kurumlarının oluşturulmasında Asur'u örnek aldılar. Işpuini Urartu Devleti'nibazı ortak değerler altında toplayarak güçlendirmek istiyordu. Çünkü her aşiretin kendine özgü gelenek ve görenekleri vardı ve tşpuini bu kanşık ögelerle bir devlet sistemi kurabilmek için dinin toplayıcı bir etken olabileceğini düşünüyordu. Birdevlet dini kurulması için çaba harcadı, ve reformlan daha rahatyapabilmek için de oğlu veveliahtı Minua'yı ortak kral ilan etti. Zım Zım Dağı eteklerinde oyulan kayalığa yapılan Haldi Tapınağı'nın kapısındaki yazıtta yaztsıyla 15 kez Kral Minua'nın ismi yazılmışbutesisinadı "Minua Kanalı"ydı. Dünyanın en eski ulaşım sistemlerinden birine de sahip olan Urartu'ya ait günümüzekalmışkarayollannın en etkili veetkileyici kalıntıları Bingöl Dağları üzerinde... Urartular altın dönemlerini Minua'nın oğlu I. Argişti ve torunu II. Sarduri ile ya'şa"dılar. SınırlarıToroslar'ıaşıpSuriye'yeulaştı. Urartular'ın son kralı ise IV. Sarduri oldu. Herodotos'un "Alorodii" diyetanımladığı Urartular'ın hangi tarihe kadar ayakta kaldığı meçhul olsa da, tarihin M.Ö 850 ile 640yılları Urartular'a tanıklık etti. Dil olarak Urartuca'yı kullanan bu uygarlığa ait kalıntılar arasında Van Gölü'nün batısında Adilcevaz/Kef Kalesi, Erivan'da bugünkü adıyla ArinBerd, Van Kalesi, Toprakkale, Çavuştepe, yer alıyor. Van M üzesi 'ndedeUrartuYazıt koleksiy on un,a ve Urartular'da etkili olan demirden ve tunçtan mücevherlere, mühürlere, oymacılıkörneklerine.çanakçömlekvesilahlara ulaşılabiliyor. #