Katalog

23 EYLÜL 2001. SAYI 809 13 Leo Bersani ve Ulysse Dutoit ortaklaşa yazdıklan "Caravaggio'nun Sırları" başlıklı kitapta, ressamın kesik baş saplantısına dikkat çekiyor ve onun bazı resimlerinde kendıni bir kurban olarak ortaya koy duğunu belirtiyorlar. Bersani ve Dutoit'e göre, öncelikle erken dönem yapıtlarından "Hasta Baküs"ü incelemek gerekiyor. Gerçekte bir otoportre olan bu resimde Caravaggio kendini androjen tanrısı Baküs olarak takdim etmiştir. Teninin solgun renginden, derine gömülmüş gözlerinden hasta olduğu, yüzündeki anlatımdan ıstırap çektiği anlaşılmaktadır. Üzüm salkımını kavramış parmaklan kirlidir. Teşhirci bir ton vardır bu otoportrede. Baküs şiddet içeren bircinselliğe çağndabulunmaktadır. Caravaggio, azizlerle en kanlı cinayetleri işleyen katillerin birbirlerinin misyonlannı üstlendikleri, rollerini değiştokuş ettikleri tekinsiz bir dünya yaratmıştır. Kendini de kimi kez bir katil, kimi zaman bir kurban olarak resmetmiştir. "Aziz Matta'nın Şehit Edilmesi"ne dikkatle bakın. Tuvalin ortasındaki esmer yüzlü, mağrur bakışlı katil ressamdan başkası değildir. 1608 yılında yaptığı" Vaftızci Yahya'nın Boynunun Vurulması"nda sevgilisi (ve aynı zamanda rakibi) Ranuccio Tomassoni'yi başı kesilen, kurban edilen aziz olarak göstermişti. Resimdeki kurbanın öldürmedürtülerinikışkırtanbiralımlılığı vardır. Caravaggio'nun sanatının hayatın damarlanndan beslendiğini bilenler için buhiçşaşırtıcı değildir. Sözkonusu resmi yapmadan iki yıl önce Tomassoni 'y i gırtlağmı keserek öldürmüş, yakalanmamak için Roma'dan gizlice kaçmıştı. Roma'dan kaçan Caravaggio, önce Napoli'ye gitmiş, ardından Malta'ya sığınmış, "Vaftizci Yahya'nın Boynunun Vurulması"nı orada y apmıştı. Malta, Avrupalı aristokrat ailelerden gelen ve Hıristiyanhğın kalkanı misyonunu üstlenen genç erkeklerin adasıydı. Hıristiyanhk adına savaşmadıklan zamanlarda kendi aralanndakavgaediyorlardı. Şiddet hayatlanndan hiç eksik olmuyordu. Kılıç çekmek, düello yapmak soyluluğa özgüydü ve bu aristokrat genç erkekler onurlannın kınldığını düşundükleri anda kılıçlarına davranıyorlardı. Böyle bir çevrede, kılıç çekmeyi pek seven Caravaggio'nun başının belaya girmesi kaçınılmazdı. Bir şövalyeyi boynundan ağır biçimde yaralayınca zindana atıldı; fakat, kaçmayı bu kez de başardı, Sicilya'ya sığındı. nvermiştir. Pasolini toplumsal baskıya, ruhsal ve zihinsel tutsaklığa, ikiyüzlü ahlaka, yığınlaşmaya güçlü estetik duyarlılıklarla karşı çıkanbirasıydi.Muhalifkimliğininoluşmasında eşcinselliği elbette etkili olmuştu. Kurruluşunun diğer baskılanmışlann, dışlanmışlann özgürleşmesine bağlı olduğu biliniyordu. Tıpkı Filistinlilerle ve ABD'deki siyahlarlael ele vermeye yazgılı olduğunun bilincine ermiş Jean Genet gibi, Pasolini de Friuli köylülerini, Roma'nın kenar mahallelerindeki alt proletaryayı, göçmenleri. Üçüncü Dünya'nın yoksullannı doğal müttefikleri sayıyordu. Pasolini bir yandan, 1950 'lerin "ekonomik mucize"siyle tüketim toplumuna dönüşen, kültürü Amerikanlaşan Italya'ya keskin eleştiriler yöneltirken beri yandan, yozlaşmaya direnen kırsal Friuli yöresine Hasta Baküs (Caravaggio)... duyduğusempatiyidilegetirdi.Onagöre, Caravaggio, "Elinde Goliath'ın Başıyla Venedik' in kuzeyinden Yugoslavya sınınDavud"u yarattığı dönemde kaçaktı, bir na kadar uzanan bu yörenin köyleri Italkatil olarak kanunun uzun kolundan kaçı ya'nın kapitalızm öncesi geçmişini, pagan yordu. Yakalanma ve infaz edilme korku Akdenizkültürünütemsıl ediyordu. Matsu kesik baş halinde otoportresini çizme ta'yaGöre lncil'i Friuli'nin ıssıztepelerinsinde etki 1 i olmuş olabil ir. Peki ama, cella de çekerken, paradoksal bir biçimde, bu tın yeniyetme bir serseri olmasına ne de pagan Akdeniz coğrafyasını kutsal toprakmeli? Aslında, Caravaggio, kendine hete larla özdeşleştirmişti. Casarsa Şiirlen başlıği altındatopladığı rodoks birermiş yazgısı çizecek olan Pasolini'yeyolgöstermiştır.Yadaşöylesöy ilk şiirlerını Friuli lehçesıyleyazmasının leyelim: Birhayatçocuğutarafındanyüzü bir nedeni merkezıyetçi kültüre, yakm tanınmayacak ölçüde ezilerek öldürülen geçmişte faşizmın söylemini kurmuş olan resmi dile duyduğu tepkiydi. Yoksul*" Pasolini'ninyazgısınadairbizlereipuçla ğayıidealizeetmeyen,dahası,güzellikdüşüncesini biryanabırakan bir resim anlayışıgeliştirdi. Caravaggio kimi kez, azizleri ruhanilik taştmayan sıradan köylüler, sağlıksız ihtiyarlar olarak resmederek kiliseyi karşısına aldı. "Aziz Matta ve Melek"in ilk biçiminde ayaklan kirli, kaba bir köylü olarak çizdiği Matta'yı ona yazı yazmayı öğreten melekle yarı müstehcen bir samimiyet içinde gösterdiği için kilise bu resmi geri çevirmişti. Yaptığı ikinci resimde bu samimiyeti bozarak resme bütünüyle ruhani bir atmosferverdi. Caravaggio, Roma'ya 1592 yılındageldi, yirmi bir yaşındaydı. Roma o günlerde hızlaeski ihtişamınakavuşuyordu. SonuçtaburasıKatolikkilisesininkutsalmerkezi, havarilerin şehriydi. Isa bu şehrin anahtarlannı Aziz Petrus'a teslim etmişti. Bir zamanlarhacılann gelip geçtiği, çobanlann sürülerini otlattiğı çevredeki kırlar giderek şehre katılıyordu. 1590'larda Roma, lüksün, zenginliğin, görkemli dinsel törenlerin, elçilerin, din adamlarının, tüccarlann, sanatçılann yatağıydı.Birdeyoksulların,tehlikelisınıflann Roma'sı vardı. Dılencilerin, fahişelerin, hırsız çetelerinin, bir zamanlar savaşlara katılmış, ama sonra ordudan çıkarılmış işsizgençerkeklerin Roma'sı. Ayrıca, kıtlık zamanlarında şehrin kapılanna dayanan, oradaateşyakan aç yığınlar vardı... Roma'dakardinal Del Monte'nin patronajı altına giren Caravaggio, aristokrat çevrelerde kısa sürede kabul gördü. Fakat, Augustus mozolesi yakınındaki meyhaneler, genelevler de onun mekânlanydı. Buralarda başı sık sık belaya giriyordu. Hırçın ve kavgacıydı. lyi kılıç kullanıyor, hızlı bıçakçekiyordu. Caravaggio, sokaklardan gelip zenginlerin dünyasında kendine yer bulan, Roma'nın en ünlü fahişelerinden Fillide Melandroni 'yi mozolenin yakınlanndaki genelevlerden birinde, bu zeki ve esprili kadının daha henüz zenginlerin dünyasına adım atmadığı günlerde tanıdı ve "Mary Magdalene"daonumodel olarak kullandı. Caravaggio'nun incelikli işlenmiş ştk bir giysi içindeki M agdalene'sı yan uykudadır. Başı öne düşmüş, kızıl saçlan geriye savrulmuştur. Dikkatle bakıldığında yanağında bir damla gözyaşı görülür. Yerde, hemen yanında mücevherler ve küçük bir şarap şişesi vardır. Erotik çağnşımlar uyandırmayan bir Magdalene 'dır bu. Titian'ın Flora'sındaki tensel kışkırtıcılığın zerresi yoktur onda. Caravaggio, Romalı bir fahişeden Batı sanatının en masum, en zarif ve en hüzünlü Magdalene 'sını yaratmıştır. BizlereWilliamBlake'in,"herfahişe bakireydi bir zamanlar" dizesini anımsatırcasına Incil'deki öykününbaşına dönmüştür. Caravaggio'nun Magdalene'sı tövbekar bir kadındeğil, henüz masumiyetini yitirmemiş bir genç kızdır. Caravaggio sokaklarda bulduğu, rastgele ilişkide bulunduğu genç erkekleri de melek olarak resmetti. Ama unutmayalım, bu meleklerde erişilmez bir ruhsallık yoktur, sokaktan geldiklerini belli eder, kendilerinieleverirler. Caravaggio'nun sanatındatehditedici, karanhk bir güç vardır. Poussin onun, "sanki resim sanatını yok etmek için dünyayageldi"ğini söylemişti. Sanatı iç düny asmın aynasıydı. Pasollni ve mütteflkleri... "Elinde Goliath'ın Başıyla Davud", Caravaggio'nun son dönem yapıtlan arasındadır. Caravaggio burada Roma sokaklannda bulduğu genç bir serseriy i Davud olarak resmetmiştir. Davud'un fallusu simgeleyen kılıçla gövdeden ayırdığı, ağzı ve gözleri dehşet içinde açılmış baş ise ressama aittir. Kılıçı çeken ile başı kesilen arasında belirgin bir (homo)erotik ilişki sözkonusudur. Kökleri gerçek hayatta yatan bir yapıttırbu. lnfazınıtahayyül eden sanatçı. Pasolini'nin muhafjf kimliğinin olusmasında eşcinselliği etkili olmustu..