Katalog

CUMHURİYET DERGİ da sepete sıvayarak biçimlendirip güneşte kurutan ilk atalanmız, ateşin bulunmasıy la ürettiklerini pişirerek daha kullanışlı çömlekler yapabilme şansına eriştiler. Aman ey destici, sert vurma, zekiysen. Bu, adam toprağıdır.fayda ne hnden. Çarka koymuş çevirirsin, haberinyok. Feridunparmağı, Keyhosrovelinden Tekerleğin keşfedilmesinin ardından çömlekçi çarkının (tornanın) bulunması (MÖ 3500), biçimlendirmede çok önemli bir aşama oldu. O zamana kadar sadece el becerisiyle biçimlenen çömlekler, çömlekçi çarkı sayesinde daha düzgün ve daha seri üretilmeye başlandı. Çömlekçi çarkı, daıre biçimli yatay bir tabla ile bunun merkezınden çıkan bir eksenden oluşur. tlk zamanlar bu tnerkez çevresinde elle çevrilen tabla, daha sonralan eksenin alt ucuna eklenen daha büyük çaplı ve ağır ikinci bir tabla sayesinde ayakla döndürülmeye başlandı. Kesintisiz olarak belli bir devirde dönebilen bu tabla sayesinde daha yetkin ve özgün biçimler elde edilebildi. Daha ben doğmadan evvelkanlırken hamurum, Kattılar fitne, fesat, yoğrulurken çamurum. Değişiközde bir insan olamam elde değil. Böyleçıktım kahbımdan, niyeolsun umurum? Tanmla birlikte yerleşik düzene geçen insan, kendi gereksinimlerini karşıladıktan sonra üretımini arttınp ticarete başladığında yeni üretim metotları geliştirmeye başladı. Çömlekçüer de seri üretim için çömlekçi çarkının yanı sıra kalıp tekniğini geliştirdiler. Ana model üzerinden alınan tek ya da çok parçalı alçı kalıplara, akışkan kıvamda hazırladıklan seramik hamurlannı dökerek çanakçömlekleri daha seri olarak üretmeye başladılar. Gel de sen, destiye bak, ben gibi âşıktı o da, Kim büirbirgüzelin belki de bağ bağ saçına Ya şu boynundaki kulp, bak ne dolanmış bedene, Bir zamanlar sarılan eldi o, yargerdamna Gelerek desti ile şöyle dudaktan dudağa Dedim "anlat, uzuh ömrün nice'dir şartı bana" . Dedi "Birsırsana: tçgünlerikeyfıncegeÇir; Birgelirevrene insan, daha dönmezbuyana." Bütün bu aşamalar sayesinde daha kullanışlı biçimlerin peşine düşen çömlekçi, bu kaygılarla doruğa çıktığında bu kez de serbest ya da sembolik biçimlerin (formlann) peşine düştü. Işlevsel verimliliğin en üst düzeye ulaştığı noktada bağımsız biçim verme isteği ortaya çıktı. İnsanın yarattığı ilk yararlı nesnelerden olan çanakçömlekler de bu aşamalardah geçit. " Gün geldi, çömleklere mistik anlamlar yüklendi; doğumdan öl üme hatta daha sonrasında sembolik görevlerverildi.Doğduklannda çocuklar, çömlek içinde y ıkandılar, öldüklerinde çömleklerin içinde gömüldüler. Çömlekler, ölü bebeklerin içinde rahatça uyuduklan anakarnınadönüştü. Gün geldi, bir ölünün kafatasına yerleşt irilen dibi delik çanak, koruyucu görevinin yanı sıra ruhun delikten süzülerek rahatça çıkması içın araç oldu. Çömlekler mezarlarda sahiplerıne eşliketti. Bütün bu törensel geçmiş sonucunda, çömlek biçimleri insan bedenıyle özdeşleştırildi. Ağız, dudak, boyun, omuz, kann, ayak gibi kelimeler, çömlekleri tanımlamak Hayyam'ın çömleği... gelerindedeğişikörnekleriüretildi. Gördiim iki bın destiyi tezgâhta o gün; Bir destıcigördümpazarda, elde çamur; Susmuşkimi, amma çoğu canhydı bütün. Pat küt vurarak kaldırır, yapardı hamur. Birdestidedi: "Nerdebizim desticimiz? Canlandı biran kil, sokuldu nstasına: Yadestialan, destisatannerdebugün? " "însandım oğul, dikkat et.yavaşçana vur." En basit tanımıyla pişmiş toprak ürünleri Bilindiği gibi çanakçömlek olarak adlanolan çanakçömlekler, demirçelik endüstridırdığımız kapkacaklar, killi toprağın su ile sinin gelişımiyle günlük hayatımızdan çıkıp kanştınlarak kıvama gctirildikten sonra bi yerini metal ya da cam kapkacaklara ve seçimlendirilip ardından pişirilmesi sonucu ramik ailesınin daha gelişmiş üyelerine; poroluşur. Geçmişten günümüze hemen her selene veya yüksek pişırimli seramık ürünlekültürde varolan çanakçömlekler, kullanım re bıraktı. Ama bu terk ediş hıçbır zaman çave süs eşyası olarak her zaman yaşamımızda nakçömleğin geçmiş kültürlerdekı önemini yer aldı. Çanak, testi, küp, sürahi, güveç, ta unutmamızı gerektirmez. Biz geçmiş döbak, bardak gibi çanakçömlek bıçimlerinin nemlere, kültürlere ait birçok bilgiyi çömtarihinherdöneminde,dünyanınçeşitliböllekler sayesinde elde ederiz. Çünkü çömlekSAKİNff ÇÎL ler zamanı üzerinde biriktirir, onu korur ve saklar. Çanakçömlekler, taşınabilirnesneler olduklanndan tarih boyunca ticaret ve göç yoluyla üretildikleri yerden başka bölgelere de kolayca yayıldılar. Bu yüzden arkeoloji ve sanat tanhi araştırmalarında çanakçömlek buluntulannın önemı büyüktür. Sadece avcılık yaparak yaşamlannı sürdüren birkaç kabilenin dışında hemen her kültürde çanakçömleğe rastlanır. Çanakçömlek üretımi kelımcnın tam anlamıyla evrenseldir. Neolitik dönemden beri var olan çanakçömlek üretiminin gelişimi aynı zamanda uygarhk tarihinin de gelişimini gösterir. tlk zamanlar biçimlendirilebilir nitelikteki toprağı (balçığıçamuru), avcunun içinde ya Ömer Hayyam'ın rubailerinden yaşam ve çömlekçilik hakkında dersler almak mümkün. Hayyam, yedi kat gök ile dört unsur; ateş, hava, su ve toprak arasında vicdanla akıl, inançla kuşku, yaşam sevinci ile ölüm korkusu arasında gidip gelirken "kaptan Çömlekler hayatı yüklendi; öliimü, doğumu, umutları... (Fotoğraf: GÜNGÖR GÜNER) kaba boşalmış"tı.