Katalog

î KASIM 2000. SAYI 764 uritarafından ödcndiğini çıkarır. BubilılerbiziromanınrenklikişilerindenHeiye Hanım'a götürür... Hedıye Hanım 540yaşlarında,kocasımngelirinegöre ak lüks bir hayat yaşayan bir kadındır. Olaylan aydınlatmak için kararlı olan edektıfımiz, gazeteciden yardım ister ve ıüştereken bir plan uygularlar. Osman abri bir ak hadım olan yardımcısı Köse lecmi bohçacı kadın kılığına girip, söz onusu konağa gider ve Osman Nuri' nin ınıdığı bir kuyumcudan âriyet olarak alığı elmaslan çok ucuza satar gözüküp, lanım ile dostluğu ilerletir. Bu arada da edektifimizin Mutasarrıf Paşa'ya kafa atup kcndini azlettirirdiğini duyan ve orkan kuyumcu geçici olarak verdiği elnaslan geri ister. Osman Sabri veremeyeeğini, isterse kendisini Mutasarrıf Paa'ya şikâyet etmesini söyleyerek kuyumuyu kızdınr. Kuyumcunun şikâyeti üzcine dc Paşamızbüyükbirkeyifle Osman Sabri' y i tevkif ettirir vc gazetecilere onu .üçük düşürecek beyanlarda bulunur. Halbuki Osman Sabri 'nin amacı olayın nahkemeye intikalini sağlamaktır; mahcemede gazetecimiz ve Köse Necmi'nin anıklığı ile cinayetleri aydınlatmak gayeiiyle elmaslan Hediye Hanım'a gönderiiğini yafgıçlara anlatır ve Hediye Haıım'ın sorgulanmasını sağlar. Bu arada <öse Necmi, Mecdalettin Paşa'nın Hedi/eHanım'ayazdığıbirmektubudaelege;irmiştir. Paşa da mahkemeye gelip ifade /ermekzorundakalır. Hediye Hanım sıkıjinca, Öreke Taşı'nda ölü bulunan kızın cendi evlathğı olan Peri adlı bir kız olduŞunu kabul eder ve onu Halil Suri 'yi sevdiği için, Peri' ye deli gibi aşık olan KalpazanMustafa adlı bir kişinin öldürdüğünü ve sonra da Halil Suri'yi öldürmesinin mümkün olduğunu ifade eder. Osman Sabri, Hediye'nin verdiği ifadeye inanmaz ve merkezi hükümetin verdiği emirle görevine döndüğünden ve artık Mecdalettin Paşa'dan da bir tehlike gelmeyeceğindengerçeğibulmakiçinçalışmayabaşlar. tilmektedir. Bir üst yöneticinin suçlularla işbirliğiyapabileceğinıilkkezbu romanda görüyoruz. Tabiî bu arada Efendi Babamız, söz konusu tdplumsal elcştirilerini yaparken; egemen güçlerin hışmını üstüne çekmemek için kendine özgü tavnyla araya girip sevgili karrlerine şöyle der: "Okurlanmıza ihtar etmeliyiz ki öreke Taşı cinayetinin ortayaçıktığı dönemlcrdc şimdiki mahkeme usulleri ve mahkemelerin düzenlenmesi ve bugünkü adliye örgütü yoktu. Son dönemdeki adli alandakıgelişmelerveyeni adliye örgütü;özellikle velinimetimiz, reformcu Padişah EfendimizHazretleri'ninbaşarılarıkapsamındakiişlerdendirki;budevleti,buülkeyi yeniden yaratırcasına başardıkları bunca önemli reformlar arasında; kamu güvenliğiaçısındanenyararlıolanlardan birisi de yeni adliye düzenlemeleridir." Esrârı Cinayât romanının bir önemli özelliği daha vardır. Bu satırların yazan, Paul Fesch'in Abdülhamid'in Son Günlerinde Istanbul adlı kitabını(3) çevirirken; gözüne dönemin basın hayatını anlatan bölümde şu satırlar çarptı:(4) "Kavgacı Hayal gazetesinin kapatılması;"olaylan ve hükümetin davranışlannı kontrol etmeye devam eden; eleştiri ve kınamalarıru ondan esirgemeyen basını korkutmamıştı. Hücumlan çoğuzaman doğru amaçlara yönelik oluyordu ve basının eleştirilerinin en yüksek makamlarca dinlenip kabul edilmesi de hiç ender rastlananbirolay değildi. Bunukanıtlamak için bir örnek yeterlidir: Dönemin Beyoğlu mutasarnfı yüz kızartacak kadar sefih bir hayat yaşıyordu. Bugünlerde de çıkan bir gazete; Tercümanı Hakikat; onu adam edebilmek için bir girişimde bulundu. Kahramanlanndan biri tıpkı tıpkısına Beyoğlumutasarrıfınabenzeyenbirtefrika roman yayınınabaşladı. Bu yüksek görevli memur tefrikada çok ustaca tasvir edilmişti. Hayatının bütün çirkef yanlan göz önüne seriliyordu. Kamuoyunun gücünde gülünç dunıma düşen mutasarnf, kurnaz tefrikacının açığa çıkardığı utanç verici durumdan kurtulmak için ülkeden Avrupa'yakaçmakzorundakaldı." Yazann bu satırlannda söz konusu ettiği zaman, II. Abdülhamid' in saltanatının ilkyıllandır. BuyıllardaTercümanı Hakikat gazetesinde tefrika edilmiş ve kahramanlanndan biri de Beyoğlu mutasarnfı olan tek roman ise size yukanda anlattığımız Esrârı Cinayât'tır. Türkçedeki ilk polisiye roman türünde ilkliği yanmda; görevini kötüye kullanan bir üst görevliyi de açığa çıkararak ülkeden kaçmasına neden olmak gibi bir başka işlevi de üstlenmesi gerçekten ilginç bir rastlantıdır ve 1883 yılının sef ih ve mürtekip Beyoğlu mutasarnfı, tıpkı romandaki Mecdalettin Paşa gibiAvrupa'yakaçmakzorundakalmış Ahmed Midhat Efendi (Yapı Kredi Yayınlan, Osmanlılar Ansiklopedisi)... Polisiyenin kuralları... Ancak, Efendi Babamız, burayakadar pekâlâ ilginç bir polisiye roman niteliğini başanylakoruyan yapıtını, bundan sonra kendi eliyle yok eder.Tefrika mı çok uzamıştır, Ahmet Midhat Efendi mi sıkılmıştır bilinmez ama; bir polisiye romanda yapılmaması gereken bir hatayı yapar. Polisiye roman meraklılarının bildiği bir hususu burada hatırlatalım. Polisiye roman yazmanın olmazsa olmaz bazı kurallan vardır. Bunlan ünlüpolisiye roman yazan S. S. VanDine 1928'deyirmi maddehalinde toplamıştır. Bu kuralların en önemlisi de "Suçlunun kim olduğu, durup dururken yapılan bir itiraf ile değil; kanıtlar incelenip, tanıklar dinlenip, bir dizi çıkarsama yaptıktan sonra belirlenmelidir" der. Ahmet Midhat Efendi'nin yazdığı bu ilkpolisiye roman; yukanda değindiğimiz zaafına karşın yine de ilginç özelliklere sahiptir. Bir kere Edgar Allen Poe ve onu izleyenlerin; olaylann toplumsal yönleriyle hiç ilgilenmeyip, sırfanalitik çözümleme ile muammayı halletme şeklindeki geleneksel polisiye roman çizgisinden epeyiuzakbiryapıttır. DahaçokGaboriau'nunbaşını çektiği; melodram öğelerine öncelik veren; kahramanlannı sosyal ortamlanndan soyutlamayıp aksine toplumsal öğeleri öne çıkaran bir yapıdadır. Sefıh ve dalavereci bir mutasarnf, dönemin adliye örgütünün eksiklikleri, bu bozuklukların dürüst ve görevine bağlı Osman Sabri'nin işinden atılmasına neden olan sonuçlan romanda açıkça belir Arzularımın küçük evi Kasım 2000 çağdaş sanatlar l(in özgür mekan mcselik sokak 20 beyoğlu, istanbu t: 0212 245 10 39/48 f 0212 249 55 70 www.dulcinea.org En sevdiği oyun "karşıt kültürlerin ögelerini ödünç alıp sentezlemek" olan ve Türkiye'de ilk sergisine hızırlanan bu ABD' lı güncel sanatçının öne çıkan özelliği, güzel sanatlar ve dekoratif sanatlar arasındaki ayırt edici farklan bellrsizleştirmek. (1) Bu Hâcei evvel isimli ve çeşitli bilimlerle ilgili ilk bilgileri veren kitap ilk kez 1286'da (1869) Bağdat Vılayet Matbaası'nda, bir yıl sonra ikincı baskısı aynı yerde ve aynı yıl Istanbul'da üçüncü kez basılmıştır. (2)Türkiye Basmalan Toplu Kataloğu. Cilt I, Ankara, 1990'a göre bu yapıttan bütün Türkiye kütüphanelerinde 6 adet vardır. Bu satırtann yazan da, bütün sahaf dostlannın yakın ilgisine karşın bu kitabın peşinde on yıl koşmuştur. (3) Paul Fesch, Abdülhamid'in Son Günlerinde Istanbul, Istanbul, 1999. Pera Yayınlan. (4) Paul Fesch, Constantinopleauxderniersjours d'AbdulHamid. Paris, 1907, s. 38. Not: Buyazı lletişlm Yayınlan'ncaçıkanlan Tarih veToplum'un Kasım 2000 tarihli Ahmet Mrthat sayısından kısaltılarak alındı. h ZEMADutgnFactory > * • •