Katalog

12OCAK 1997. SAY1564 17 ve"Hayvanla^anlnsan"gıbien tanınmışyapıtları Kuzcydckalemc alınmı.1} olmakla biıliktc, kahraınanlarının tüınü de Plassans kökcnlı KougonMacquart ailcsinin bircr üyesiydilcr. Onlar, köklerini Aix'e salmış bıt ağacındallarıdıydı. Cezanne, sanat eğitimi görnıek iein Paris'te Zola'ya katıldığında, onu, daha sonra izlenimciler olarak bilinecek rcs samlarlatanıştırdı.Zola'yı,sonradan cşi olan Alcxandrinc ("Coco")iletani!jtıranvedüğünlerinde sağdıçlık yapan da yinc Ce/annc oldu. Zola, ilk gereck yapıtını Cezanne'a (ve Baille'ye)adadı.Servetsahibiolunca, Zola, harçlığı babası tarafından kesilen Cezanne'a, metresi (daha sonra cşi) ve oğluna parasal yardımdabulundu. Geı\ekleıı dc bu ili^ki, eı>ine az rastlanan tiirde bırdostluktu. GclgelcImıkı.budurumzamanladcğismeyebai}ladı.Zola,artık korunmayagerck duymayan,çok ünlü vceok varlıklı biıiydi.Öteyandan, Cezanne gerek dünyanın gözündc, gerck Zola'nın gözündcbirba^aıısızlıköıneğiydi. Zola'nın izlenımcılerc kar.şı baslardaduyduğuilgı.sonralaıı düskınklığı vcdı^lanıayadönüş Cezanne 'ın yapıtlun o hayutta iken uslu doğduğu kentin müzesinde serfiilenmedi. müştü. I SK6 yılında Zola, ııstaveCe/anncherscydcndıijlanıyordu. Yörcdeadlıbildiıiyetemelolusturan ve Aix'ihedef lıkyapıtı 'L'()euvrc:Yapıt"ımyayımladı. Bu alanbırtartışmabaşjattı. Aıx halkını pintılik kı mü/.cnın yönctcisi, ya^adığı sürece müzcyapılın büyük birbölümü.ö/el lık ledc Clavedarkafalılıklasuelayarak.onların asağılık detekbiryapıtınabileyervermeyeceğınıbılude'unCe7anne,Sandoz'undaZolaolduguolduklarınıdilegetirdi.ZolaKanairnınadıdirıyorve 1421 yılında ölünccycdek dc bu ılkbölümlcriözyasjamsalnitelikleydi. nın Aix Kanalı olarak değıştırılmcsi büyük sözünden dönmüyordu. Şinıdi, sözü cdilen Cezanne'ın"Yapıt"atepkisınııınedenlerı, birhakarctti.Kenttc babasının adınıta.şıyan nıüzede Cezanne'ın altı yapıtı bulunuyor. sanıldığıııdan çok daha karmaşık olmakla Aix halkınınCezanne'akar^ı tutuınuherza nc bir sokaknede bir meydan vardı. SoiHiııda birlıktc, sonuçta Zola'nın kıtabını armağan savaşı kazandı. Kanalın adı ycnıden Zolaolaman utanç veriei olmu^tu. olarak kabul eltıgini ve bu olaydan sonra ıki rakdeğiştirildi.Biı caddeyedcF'rançoisZoZola'nın Aıxlıler'dcn net'ret cdisjininnedcdostunbirarayageldıklerımgösterenhıebir la adı verildı. nı ısc. okulda kcndisiylc dalga geeilmesinkanıt bıılunmadığı söylcniyor. Zola, heı fırZola'nın acımasız clcştirilcri aslauıuıtulsatta ortak dostlarından Cezanne' ın durunıu den daha derinlcre dayanıyordu. Venedıkli ıtıayacaktı. Yalnızca Dreyt'usdavasındandebabası,Gııstave T.ıtt'cl gibı ünlü Kransızmünuöğrcnsede, Cezanne'ınartık Zola ılcalıp ğil, Aıx kcntini asjağılayan 2Ucilllik Rougonhcndislerininyctiîjtiğibirdönemdeya^aınış, veremcdığı bır^cy kalmıyordu. Maequartdizisindenötürüdetümi}inı.seklekendisi de parlak bir mühendis olan serüvcn Paylaştıkları nefret... ri üzerincçekti. Kent, Zola'dan ncfret cttı; bu meraklısıbırki^iydi. Aıxkentindekibarajm ncfrctini günümüzdc dc süıdürüyor. Zola, 21) yapınıındansorumluolanbaba.barajdanöııIkısiniıulelıer/anıanpaylaştığıtckbirgöliylül 1^02'dekarhonmonoksitzchırlennıccepisliklen velıastalıktangeçılmcyen kentin rüş vardı; o da çocukluklarının Aix'i. Zola. sındenöldü. Kazamıydı.yoksaeinayctemi bugünkü tcmız vc güzcl görününıünc katkı"Harikabirycı, asağılık insanlar,"görÜ!jünii kıırban gitti, hiç anlaşılamadı. Cenazesme da bulunmu^tu. Baba Zola. barajın yapımı her t'ırsatta yinelıyordu. Cczanneda bcnzcr Aıx nüt'usunıın ıkı kalı kadar ınsan katıldı. duygııları pay la^ıyor. o da sık sık oradaki in henüztamamlananıadanzatürrcedcnölmüsKapılarını Zola'ya kapalıtutan fransız Akatü. J>irketinasedinee,Zolaailcsidenıeteliksanlannbuılalaolduklannıdılegctırıyordıı. sız kaldı.Gcnç yanında dulkalanMadam Zo dcrnısı adına konujjan Anatolc Kıancc, Drey('c/anneda, Aıx'ınhavasmdanncrıetcdifus olay ında Zola'nın.biranlıkbileolsa, inyor, hcnıenhermcktubunda"dayanılnıa7si la dolandınlmışlı. ljnilc'ın kedcri parasal sanlığın vıcdanını temsıl ettığınıdılegetırdı. nedcnlcrdcııçok.annesini a^ağılayan ınsancaklaryaılasoğuklar"danyakınıyordu.CcZola'nınölünı habcri Cezanne'aula^lıgında laıı uınıtaınaıııasından kaynaklanıyordu. zannc'ındagınıkgörüntüsüyıllareaalay kt)rcssanı, "S..tir olııp ba^ınulan gıdın Benı Kenteycpyenı bır görünümkazandıran babanusu oluyordu. Son yıllaı ıııda gerek scker yalnızbırakın."dıyehaykırarako(lasmakası dahakkcttığisaygınlığıkazanamamı^tı. hastalığı.gerekseşıddetlı ba^dönmclcrıyüpandı.Cezanne'ı hiekimscavutaınadı^ zündcnyiirürkensendcliyordu. Ncvaı ki,bu 1868 yılında Zola, sonradan Drcyt'usolayısendclcınc lıalk arasında içkiye bağlanıyor nıateşleyecckolan".rAccuse:Sueluyoruın" (iuardiaıı 'dan çeviren: RİTA l 'UCiAN mektııbunyankıları vardır. MektuplaCezanne,"Arckıyısındaki,baş,ınısarpkayalıklara eğmis.çamağacınıanımsıyormıısıın?"diye sorar. "Yapıt"ınözyas.ambölümündede Zola, "Günlerinikızgınkumunüzerineçırılçıplakuzanıp.aradabirsuyadalarakgeçirirlerdı... Suda yaş,ıyor vc günes, sanki dc çoeukluklannasolukkatıyordu"der. Gorgonzola Gerek Cezanne, gcrek Zola için, ogünlerin anıları (tıpkı zavallı Gervaise içın olduğu gıbi), mutluluğun bır dcncktaşı, yaşamıh lıep büylc olabileceği vc öyle olması gcrektiği yolunda bir anımsatmaydı. Zola, aynıortamı Parıs'tc ırmak kiyısındaki cvındc, Cezanne isc, abartılı boy utlardaki çıplak kadınlarıyla resimlerindc.yenidenyaratmayaçahijtı. Buiiçahbapçavuşyüzmevepikniğinyanı sıra,düymakbilnıcmccesiııeokuyor, ü/clliklc Victorllugo ve Altredde Mıısset'nınyapıtlarınayoğıınılgıgösterıyorlardı. Birbaşka ilgialanları isemüzikti.Zolaklarnetini,Cezanne kornetini çalıyor veannesı pencercdcn iistlcrınc sıı dökcnc dck, hoşjandıkları kı/a serenatyapıyorlardı. Sohbetlerinin büyük bır bölümünü kızlarolustursa da, ılerıdc seçeccklcrımcslcklcrı ve"Napolyon"umsuarzuları konus,uyorlardı. Zolasürekli Paris'i "fcthetmekten", Cezanne ıse, bır clmayla tüm Parıs'ı büyülemekten söz cdiyordu. Önce oraya gitmeliydilcr. Zola vc Cezanne iein Güney u/aklaşılmasıgerckcnbıryerdı.Tüm gi/ler, Parıs'tesaklıydı; Provenceboğueu ve çekilmezdi. Ancak.önceliklcokul bitmelıydi. 1 lcrikisıdc yetcnckliydi. Rın giizel yazı yansmasınıkazanırken,ötekKİeeizdikleriyleödülleralnıış,u. Rvct, yanlısduymadınız, Cezanne yazılarıyla, Zola daresımlerıyle gö7eçarpmış.tı.Gelgelelıınkı,herıkısıdcbakalorya sınavlarını vcrıncklc güçlük cckiyorlardı. Cezanne sınavı verincc, kendisi nedenlı net'ret ctsc dc, babasının /oruyla hukuk okudu. Buarada,Zolatekbas;ınaParis'egitmis.ti. Bukeztaşralıolduğıı içinalayaahndı. Zola'ya, çok komik vc çok acımasız birad olan "Gorgonzola" lakabı takıldı. Mctcliğe kurşun atıyordıı, yalnızdı, hastaydı vc mutsuzdu. Aıx veoradaki dostları bumundatütüyordu. Aix'degeçiıdiğibiryaztalili,Zola'nm Cezanne'a Paris'egelmesi ıçmyalvardığısayısrzmektuplaraaravcrdiğibırdönemoldu. Bu ıncklupların biı iııdc, Cezanne' ın eizimleriylc süslediğı bır kıtap yazdığını, düşîındc gördiigiiniianlalıyordıı."Kapagııulaadlarımı/.altın lıaı fleıleyazılmı:>U vedalıılerarasındakı bu kardesjık bozulmadan gclecck kuViklaradeğin sürüyoıdu." Yasaını boyunea Cezanne, Aix'li rcssum olarak bilııulı.Onun günümü/iin cn ünlü ressamları arasında ycr almasında,öneclıklc Aı\'deki ışjiğindeyaptıgı resimlerin büyük ycri vardı. llk yapıtlarında görülcn o bocalama vc kargaşa, Provencegörünümlennmıçerıldığıdahasonraki yapıllarda ycıiııi klasik biı dinginlığc bıraktı. Amaoyasaniı boyuncaasladıngmlığe erışemeınıs.,herzaman rırtmalaryasamıs,tı. 1861 yılında ilk kcz Paıis'e gitmesinden sonra, hcmcn hemen hcryılın bcllı bırbölümünüoradagcçirnıi!),sonyıllanndabilebu u/unyolıuluk]ardankacmıııamı:>tı. Bilındıği kadarıyla Cezanne, ne Aıx'dc rcsıın yapmı^, netlcorasınııesimlerindcyansıtını^, \y liklcıi veesinlcmelcri hepbukentındı^ında olmiüjtu. Yınedc, ncrcycgıdcrscgıtsın,Provenec'ı da yanında götürnıÜ!), bu eğilimıni corbalaıından hıç eksik clmcdığı yöresel /cytınyağını birlıktc götürmc boyutuna kadar vardırınujtı. Soluk aldığı lıer yeıde Provence vardı. Paris yakınlarındakı Chantılly'dcyaplığıresımlergörüldügündc, bunların Aix'dc yapıldıklarını dü^ünnıck i^ten biledeğildi. BenzerbirbiçimdcZola'dada, tıpkı Joycc'un Dublın'i bırakamadığı gibi, Aix'denbirtürlükopamadığı izlcnimini vorenÖ7.ellıklertaşıyordu./nla,çocukluğunun kcntini birkaç kez zorunlu olarak ziyarel etse de, yazmsal cabasımn büyük bır böliimü Aıx'den kaynaklanıyordu. 20 ciltlık roman külliyesi orada baijlayıp, orada noktalandı (Plassans)."Meyhane","Nana","CJcrmınal" ZOLA 99 YIL ONCE SUÇLAMIŞTI Fransız ordusu subaylarından Yahudi asıllı Alfred Dreyfus, 1894 yılında vatana ıhanetle yargılandı ve suçlu bulunarak ömür boyu hapse mahkum oldu. Bu olay, dönemın toplumsalsıyasal tarıhınde derın ız bırakan ve buguno dek unutulmayan bir tartışmaya yolaçtı. Dreyfus'un suçsuzluğuna ınanan Zola, 13 Ocak 1898'de, L'Aurore gazetesınde Fransız Genelkurmayını suçlayan ve J'Accuse sözleriyle yayımlanan bir açık mektup yayımladı: Orduyu küçuk düşurmekle yargılandı ve suçlu bulundu. Temyiz kararını beklemeden Ingiltere'ye gıttı. 11 ay sonra davaya yeniden bakılacağı anlaşılınca geri döndü. Dreyfus, ikinci yargılamada da suçlu bulundu ancak Yargıtay bu kez kararı bozdu. Zola'nın "Suçluyorum" başlıklı mektubundan: (Dreyfus Olayı/Yalçın Yayınları) "Genelkurmaydan bir subay yine Genelkurmaydaki arkadaşları tarafından ihbar ediliyor ve Genelkurmay ileri gelenlerinin baskısı ile hüküm yiyor. Genelkurmay suçlu duruma düşmeksizin Dreyfus'un suçsuz çıkması olanaksızdır. Bundan dolayıdır ki, karargah şubeleri akla gelebılecek her türlü çareye başvurarak, basında kampanya açarak, bildirilerle, nufuzla Esterhazi'yı korumuşlardır. Sırf Dreyfus'ü ikinci kez mahvetmek içın bunu yapmışlardır... Nice kişiler tanıyorum ki, ulusal savunmanın hangı ellerde olduğunu bıldıklerı içın kaygıyla titremektedirler. Yurdun alın yazısının karara bağlandığı o kutsal sığınak, ne asağılık entrıkaların, ne dedıkoduların ve savurganlıkların yuvası haline gelmiştir! Kamuoyunu şaşırtmak, onu çileden çıkartmak ağır bir suçtur. Sıradan ve gösterişsiz insanları zehirlemek, gericilik ve hoşgörmezlik tutkularını tiksınç Yahudi düşmanlığına sığınarak körükleyip azdırmak suçların en ağırıdır. Eğer bu hastalık iyileştirilemezse ınsan haklarının özgürlükçü büyük Fransası yıkılacaktır. Yurtseverliği, kin ve düşmanlık için sömürmek bir cinayettir. Ve en sonra, tüm insanlık bilimi geleceğin gerçek ve adalet yapıtını oluşturmaya uğraşırken kılıcı çağdaş tanrı haline getirmek büyük bir cinayettir. (...) Birinc! Savaş Konseyini, bir sanığa gizli kalan bir belgeye dayanarak hüküm giydirdiği için hukuku çığnemekle suçluyorum. Ikıncı Savaş Konseyini de üstten gelen emre uyarak, bir suçluyu, suçunu bile temize çıkarıp adlı suç işlemekle, böylece Bırınci konseyın yasaya aykırı davranışını örtbas etmekle suçluyorum. (...) Bir tek tutkum var: bunca acılar çeken ve mutluluğa hakkı olan insanlık adına duyduğum aydınlık tııtkusu Coşkulu protestom, yüreğimden kopan çığlıktan başka bir şey değildir. Beni ağır ceza mahkemesi önüne çıkarmayı göze alsınlar ve herkesin önünde soruşturma açılsın!" Zola, "J'Accuse: Suçluyorum" adlı mektubunda, "Dreyfus suçsuz değilse tüm yapıtlarım yok olsun," diyerek haksız yere suçlanan Dreyfus'un yazgısıyla kendi yazgısını birleştirmiş, yaşamı boyunea üstlendıği haksızlığa uğrayanların koruyuculuğu rolünü bir kez daha sahnelemişti... 62 yaşında yaşama veda ettiğinde, birçok kişi onun Dreyfus karşıtları tarafından öldürülmüş olabileceğini bile düşündü. Zola'nın ölümünün söylencesel bır yönü olsa bile, onun yaşamı tepeden tırnağa emekti ve söylenceden tümüyle uzaktı. ^