Katalog

12 Arkeolog, antropolog, jeolog, botanikçi... On iki ulustan yaklaşık yetmiş kişi, Çatalhöyük kazısında, yargılarımızı değiştirecck çalışmalar yapıyor. Hcr an anaerkil yapıdan vazgeçilebilir ya da ana tanrıçalardan.... Mezarlardan çıkan eşyalar kadıncrkek rollcrinin biçilmediği bir zamana taşıyabilir bizi. Ama kesin olan, İsa'dan öncc altı bin yılında insanlan birarada oturmaya zorlayan bir merkezi otoritenin olmadığı... C UMHliRlYI I I)K.K(;İ Mellaart'ın kuzdığı ulandu hugiııı dııvarlar l'cnnsylvuniu i niversilcsi'nden bir grııp mimıınn bııluşıı bir yöııtcnılc kaldırılıyor.. Otoriteden önce "insan" vardı! *• 1. sayfanın devamı yenıdensorgulamak ii/crca(t°makırmbaş.ındaycriııi alıyor. Çalalhövük'teıuleeskiÇars,ambaNelıri. [oıoskırılanbmlerccyıldırtas.ıdığı birikintiyiovayayayarak Doguve Balı olarak adlandıııl an Çatalhöyük'ün iki tepesiarasındankıvrılıyor... Her arkeoloğun düşü... I lollaııdakökenli Ingiliz arkeolog James Mellaart'ın (LoıulraÜnivcrsitcsi). 1961 "dc kazısma haşladıgı Çatalhöyük'ün (I)ogu I löyük)bulgulaıı kars,ısındaduyduğııheyecan öylesine büyükıü ki, ömrünün geri kalan kısmını buraya adayabilırdi. Bulduğu ana tanrıça heykelcikleri ve ö/ellikle yalnızca ibaılet nıekânı oktrak tanımladığı evlerinduvarlanndakı renkli resimjeıarkeoloji vesanatdünyasındabonıbagibipatlamıstı. Anaerkil yapı ii/erindegelİ!jtiıilente/lerdeba!jrolü ahın Çatalhöyük, boga kültü.av sahneleri, akbaba ve bas,sı/ insanlan betimleyen sembolik resim sanatıyla ani'jtırma ve yorumcularmgö/desioluvermi:;ti.Çatalhöyiik Projesi kapsamındabuyılçalıynalarakatılan Yunan grııbun bas.kanı Thessaloniki Üniversitesi öğrctiın üyesi arkeolog Prof. Dr. KostasKotsakis'indediğigibi, Çatalhöyük birarkeoloğun ka/mayı düs.leyebileceğı en parlakneolitikyerle^imdi.Topluınunörgütlenmebiçimi.sanatsaleğiliınleri veinançlarıyla çağdaşı diğer yerlere göre daha farklı birnıoılelortayaçıkarıyordıı. ller^eydenönce 13.5 hektarlıkgibı büyükbiralanayayılması vcyakla^ık 1 (>()()yıllık birzamandiliminde farklı dönenılere ait çok sayıda labaka vermesi (.'alalhöyük'ügerçektenbenzersi/. kılıyordu. lObinki.'jiliknülusııbarındırabilenyii/lereeevinkonumlandırılmasıjıenü/ köyselcvelliklergösterem,'ağda!>lannagöre ^asjirtıcıydı. Dolayısıyla.buya/ısıolmayan erken tarım toplumu, digerlerine kıyasla, kendini il'adeedebilecekçokdaha/engin ve kapsaııılıkültiireldeüerlerbırakmı^tıardında. Mellaarl (,'atalhöyük'e tıılkuyla sarıldı. Aneak perde arkasmda kalan bir nedenle ll>ft5'le ka/ılar durdıırıılılu. Varını yoğıınu \erdığı(,'alalhöyük'tennıemleketineomıı/ları dü:>ük döııdü. Aneak onbc}gün önce kazıevibüyiik birheyeeanya^adı". Mellaart (,'atalhöyük'e gelmİ!)ti. iki günliik ziyaretindc kendi döneminde yaptığı ka/ıhakkındabilgi vermi.ş,yeni(;alı^maları i/leınışti. 35yılsonıabilckalbi (,'atalhöyük'teydi... En büyiik proje... Konya'nın giiııeydogusunda, (,'unıra'ya I I km u/aklıktaki bu neolitikkentsclyerle!>im,hi<;bir aynntıyıkaçırmamacasınayeniden ka/ılıyor ijimdi. Üı; sc/on gibiı,ok kısabirdöncnıdekatmanlarıyla birliktel.SO'ye yakın ev i ka/dığı helirUlen Mellaart'ın aksine, hızlılık pek çok ipueunun gö/dcn kaçması dcmek. Merkezi Ingiltere'debulunan (,'atalhöyük VakfVnın projesi kapsamında 1993'te ba^latı lan ka/ılar i(,in öngörülen süre ise25yıl. Ankara'daki Ingilız Arkeoloji Hnslilüsü bünyesinde yürütülen kazı veara^tırmalaıın ba^kaıılığını üstlenen Cambridgc Üniversitesi öğretim üyesi Dr. lan f I lodder. Dünyanın en büyiik arkeolojik projesi olarakanılan(,'atalhöyük'teki ka/ılar ıleri teknoloji olanaklarıylayapıhyor. Topograf"ikcalı^ınalarda,bulunan yerin her bir santimctresinı konuııılandırabilen (yüzey ijckillerijuydubağlantılı Küresel KonıınılandıımaSislenıikul]anılıyor,sanalger 1,eklık ı;alıs.malarmda lazcrdenyararlanılı\or. .leofi/ikmagnetometrearas,tırınalarını n,eren teknik, bılgisayarlar, bilinısel vekoı ııma amaıjı analitık teknikleı ve laboıatu\arlarhep ılerı teknoloıı ürünii... I lodder. proıenınesas olarak üı; kısınıdan okiştıığunu belırtıyor. Pekc,ok msanınyeraldıgı arkeolojik kısmı; kazı, yüzey aras.tırmaları.kemik,tohıım,keramik.tas. vebilgisayar<,alış.maları olıiijturuyor. Ikincisi korumayı, üc,ünciisü ıse Çatalhöyük'ün tanıtımını, /iyaıete uygıın duruına getırilnıesıni vebölgedebirnıüzenin a(,ılnıasmı vani kamuoyunayönelik planlar ve uygulamaları kapsıyor. 1998 yılına kadar I milyon 400 bin pound olarak bej lirlenenbütçe,AvrııpaBirliği, ! UNESCÜ.Çalalhöyük Araı,1 tırnıa Vakrı.eejjitliüniversile> ler v e Visa gibi özel sektörden ,' kurulu^larcakaıjjilanıyor. Ka/.ılarda tabakalar adeta incebirzargibi soyuluyor. Ev tabanlarının ve duvarlarıi nınherbirmilimctrckarcsi inceleniyor, belgeleniyor, fiziksel ve kimyasal analizlerden geçirilip evin içindcki alanların kullanımamaejarı.beslenmeleri, bulundıığu dogal çevresi, ekonomisi belirlennıeyeçahijilıyor. Kazıdan gkan toprak bile atılmayarak doğıu ıslak elcnıe makinesine gidiyor. Suclan ge(,irilerek elenen toprak kurutulduktan sonra dört,iki vebirmilimetrelik eleklen geçiriliyor. Kazıııın belki deen çileke^eleme yöntcmi olan bu sistemlcağırlıklı olarak bit kisel kalıntı vc artıklarla ilgili organik ve inorganik parçacıklarmikroskopaltmda incelennıek üzereayıklanıyor. Bitkiler ve beslenme Beıkelev İJniver.sileM'nden Jıılie Nearve (.'hristinel lastoır'unlüm/alımetı.Çatalhöyük'ünbitkı planınn;ıkarabilınek n,ın. İkisi debotanikvi. !>u ana kadar topladıkları toprak örneklerini iv'crcnv'uvallarınsayiMöOO'ü bulmu!} durumda. Julie, bu i>in insana çok (,'ilgınca gelebilecegini aneak topraktaki hiçbirsjeyikaçırmamakadınaenazındanbirsüreiçinbıınazorunluolduklarını söylüyor. Bu süre isebellı değil. 22 yıl boyımeabu nıakinenin lın,'susnıanıaolasılığıda var. Jıılie. toluıııı. artık, kabıık ya da kömürleyıus. halde evin ı;e!}itli bölümlerindebulunanbitki kalınlılarınındağılımı.kullanımı veyoğunluğıınun msanın bcslenınesi, uğra^ıları vealısjkanlıklan üzerine l'ikir verdigini belirtiyor. Ö/elliklesosyal ili.şkilerinöğrenilmesincle heyecan verici sonuvların alınabileeeğini vurgulayan Julie.böylelikleaileleı aıasında işböl ümüolduğuyada her ailenin kendi ba^ına harekct ettigi yönündeki sorulara yanıt bulabilcceklerine inanıyor. Bugüne kadar yapı lan çalişmalarla (,'atalhöyük'ünanabitkileri de saptanmi!). Bıığday, arpa, mercinıek cvcil, ba/ı yıımru bitkiler, ot türleri, ijarap yapımında kullanıldıgı bilinen kus. kirazı, palamut meyvesi, nıesjc gibi tiirler ise yab.ani ana bitkiler. Höyüğün talhöyük'teyabani veevcil bitkilerin birarada kullanıldıgını aneak evin ayrı böliinılerinde depolandığını ya da lululduğuıuı gösteriyor. Bıınun dı^ında kenıiklere yapılan analizler Çatalhöyük insanımn tahıl değil,daha çoketvebaklagıllerlebeslendiğinianlatıyor. Mellaartat;masındakı kazıyı yöneten Shahina Farid, evlerin yapısını, nıal/emeyi ve bu mal/emenin nereclen geldiğini, tekniğini, dcğişiınlcri venedendegiı>tiğinianlayabilnıek içiıı. insanoglunıındokunduğu.kullan ku/eyindeaçılanevdecıkanbuluntular(,'a