Katalog

7TEMMUZ 1<W6. SAY1537 nını ilk "hemşehrılerimı/'olarak kabul edebılirdik,eğerlarihe"l'ikirtepeKültürü"diye geeen vebunoktayaulas.mak ieinarkasmda 3(X)binyıllıkbırgeçmisjbiriktirenbuönemli>crlcşimycrini binalarınaltındabirakmayıp bugiinün kcntlilcriııc lanıtabilscydik... Bunları bilebilscydik ve yapılacaklaıı yapubil.seydik.belki Istanbul'uııtarihini6()()yılla sınırlandırmazdık. () Palcolitik yada Neolitik (,'ağ ınsanını biyolojik anlamda atamız olarak kabul ctınesek bile "kcntscl" anlamda atamız olarak kabul edcbilirdik. Vc. belki kcntli olarak bilincinıızı, Prof. Afife Balıır'unsöylediğigibi "Istunbulduygusunu", bıı kentatalamnı/dankalangenlereborçlııyuzdur. Bclk idc "kentin alttanaltasüren daman"budur;"nedenolmasın?".. Belki dcbu yüzdcn Islanburıın bir yanı hcp köydür... Bıınlarfantezilenaneakeğer "kentin danıarf'nı büyiik düşlcrlc besleyemezseniz bu "daınaı"clbctlckuruyacaklır. "Dünya Kenti Istanbul'scrgisi kcnlındamarlarını bcsliyor, ketıtlilcrin beyinlcrinı vc hayalgüçlerini parlatıyor. 13 TEK BİR ÇİVİ ÇAKİLMADAN! Tarihi bınaları "eskiyince" ne yaparlar? "Kırpıp kırpıp yıldız yapmıyorlar" belki ama daha beter yaptıkları kesin. Tarih boyunca hemen her yerde tarihi binaların kaderi pek parlak olmamış. Eski zamanlarda "korumak" gibi bir anlayış yok, eskiden binalar ışlevlerini yürüttükleri sürece ayakta kalabiliyorlar. Istanbul'da Bizans'a ait Osmanlı döneminde kullanılan yapıların dışında hemen hiçbir şey kalmamış. Tarihi Yarımada'da Bizans'ın üzerinde bugün Istanbul kenti kurulmuş durumda. örneğin Bizans Büyük Saray'ın kalıntılarının üzerinde Sultanahmet Camisi yükselmiş. Buralarda artık kazı yapmak mümkün değıl. Zaten kimsenin de "aman Bizans'ın yapılarını bulalım" diye bir derdi de yok. Hatta bir temel kazısında tesadüfep bir Bizans eseri çıksa, kaşla göz arasında gerçekten tarihe havale ediliyor. Bazı Bizans kalıntıları ise bugün özel mülk halinde, tepe tepe kullanılıyor. Cumhuriyet'in ılk yıllarında, saltanatın ve hilafetin kaldırılmasıyla birlikte çok sayıda Osmanlı sarayı, konak, yalı vb. "tarihi" bina olmuştu. Bazıları müze yapılmış. Bunlar nispeten şanslı, oldukça korunabilmişler. Bazıları okul, üniversite yapılmış. Bunların çok şanslı oldukları söylenemez. Çünkü zorlamalar sonucu yapılan tadilatlarla kimliklerini yitirmişler, yozlaşmışlar, bakımsızlıktan yıkılmışlar ya da yanıp kül olmuşlar. Bir kısmı ise mülk haline gelmış ve artık "özelleştirilmiş tarih" olmuş. Bir kısmı ise işlevini bir süre daha sürdürdükten sonra terk edilmiş. Bugün artık moda olan, tarihi binaları otel ve kumarhane yapmak. Gerekçesi çok safça ya da çok kurnazca: "Yapmasaydık da yok olup gitse miydi?" Sanki yeniden yapınca o eski bina yok olup gitmiyormuş gibi... Artık alıştığımız bu davranışlara karşı şaşırtıcı ve düşündürücü farklı bir uygulama var. "Tarihten Günümüze Anadolu'da Konut ve Yerleşme" ve "Dünya Kenti Istanbul" sergıleri tasarlanması ve uygulanmasıyla tarihi bir mekânın hem tarihi özelliklerine uygun bir amaç için kullanımı hem de böyle bir mekânda yapılabilecek uygulamalar bakımından bir kent ve mimari dersi olabilecek nitelikte. Prof. Yıldız Sey, sergilerin tarihi yapıya en ufak bir müdahale yapılmadan, "neredeyse bir mobilya gibi" yerleştırilmesini en baş ilke olarak kabul ettiklerini açıklıyor. Yapıların tek bir duvarına bir çivi bile çakılmamış. Binaların içinde bir çelik askı konstrüksiyonu düşünülmüş. Sergi panoları, ışıklar, görsel malzeme cihazları vb. için yerler bu çerçeve sistemine bağlanmış. Zemin düzgün olmadığı için, yine çerçeveye bağlı ve sökülebilir bir tahta taban döşemesi uygulanmış. öyle ki çelik yapı elemanları ve ahşap döşemeler yarın sökülüp götürülse burada çok büyük iki serginin açıldığını anlamak gerçekten zor olacak. Çelik ve ahşap düzenlemesi eski yapılan örtmemiş. Tam tersine malzeme farklılığı hem serginin hem de eski yapının ayrı ayrı fark edilmesini kolaylaştırmış. Tarihi bina da bir anlamda sergilenmiş. Batur, binaların yeterli bir rölövesınin bile bulunmadığını, dolayısıyla bilimsel bir restitüsyon ve restorasyon çalışması yapılmasının mümkün olmadığını belirttikten sonra, sergiler için Koruma Kurulu'nun denetimınde bir temizlik yapıldığını söylüyor. Sergi, içinde bulunduğu ortamırvtarihi geçmişine ve kişiliğine saygı ile yaklaşılmasının bir ürünü. Prof. Batur, tarihi Darphane'ye saygı olarak "Dünya Kenti Istanbul" sergısınde bırçok konunun eski sikkeleri, madalyonları kullanarak anlatılmasına özen gösterdiklerını vurguluyor... Darphane sergileri eski binaların kaderinin "kırpılıp yıldız olmayabilecegini" gösteriyor.^ Neden dünya kenti? Scrgidc Islanbul "dünya kcnti" kavramı çereevesinde vc csas olarak kronolojik bir model içinde kurgulanmıs vc anlatılnıı^. Prot". Batur'agöre. "Dünya kenti" eok uluslu seımayenin toplandığı, öteki kentlcre göıe çokuzmanlaşmıij.çok tarklılaşmışvcçokçes.itlenmiş. birekonomıyesahip. Nüfusuheterojcn. Yabancıların nüfus içindckı payı yüksek. Değisjk kültürlcrbirarada varlıklarını sürdüıebiliyor. Vedoğal olarak görkemli.Binalarıyla, sokaklarıyla. siluctiylc simgesel mesajlarvcriyor;"Ben"diyor"kentlerinkentiyinı, birdünya kcntiyim"... Düs,ündürücübirtantm,ancaksanki Istanbul örnek alınarak yapılmış gibi... Istanbul kadarbutanımauygunbirkentherhaldczoı bulunur. Istanbul herzaman ve herdönemck birdünya kenti ise"dünya kenti"örneğiara yanlara model olmaktanbaşka elindenne geİebilir'.'TarihçiDııcas, yüzlerceyılöncc;"Ey şehir bütün şehirlerin başı / Ey şehir, şehir, dünyanıntümbucaklarınmmerkezi..."diycrek Istanburun,ozaınanki Konstantinopolis'in bir "dünya kenti" olduğunu zaten tüm dünyayailanetmemiijmidir? Bir "dünya kenti" nasıl anlatılır? Birdünya kentimanlatmanınbirçokzorluğuolmalı. "Bir dünya kenti", ckonomik ve kültürel merkezolmasınmyanı sıra, aynı zamandasiyasi vc idari güç mcrkezi dcmck. Dolayısıyla siyasi tarih ile kentscl tarih çok sıkı bir şekilde iç içc geçiyor. Bir kent scrgisi düzenlemek istenirken sonuçta kuru bir tarih özeti yapmak da nıiimkün. Ya da tersi, kentin tarihini bu tarihi bclirlcyen siyasi olay lardan sıyırarak yoksullaştırnıak, sığlaştırmak... Prof. Batur bu sorunu nasıl ajjtıklarını şöyle açıklıyor: "Istanburuscrgilemcaçısmdan 'dünya kcnti'kavramınmkritikyanı Istanbul'unimparatorluklardönemindeaynızamandabas.kent oluşundan kaynaklanan siyasi vc idari tarih ilekcntsel tarihin üstüsteliğioldu. Doğal olarak kentin fiziki vc sosyal yapısı ilc devletin isjevsel i^lcyişi, ayrımı her zaman kolay olmayan bir ic ıçclik ortaya çıkıyor. ayrımın zorlugu, sivil bir inıgcyc oturması amaçlanan sergidc yeryer ıktidaısergilemesinikaçınılmazkıldı. Bununhirlarihizorunlukolduğuunutulınadı vekenteyansımalannınvurgulanmasınaözengösterildi." Sergi, bu yaklaşımm vc başarılı bir uygulamanm sonucu bir "dünya kenti" tarihinin anlatımı bakımmdanörnckol.uşturabileceknitelikte. Bir "dünya kenti"ni anlatmanm diğer bir zorlugu ise, kentin tuıihsel renkliliği ve/.enginliği. Ncleranlalılmalı vc nasıl aıılatılmalı?Anlatılmayan, her.şeybırbakımaunutulmayatcrkediliyor Kronolojikanlatımcsas alınmış. Bıına görc Istanbul kurulu^undan bugünc altı alt bas.lık lıalindc dü^ünülmiİ!}. ProC. Mehmet Özdoğaıı "Tarıhönecsi (,'ağlarda IstanbuP'u, Doe. üğuzTekin "Byzantion"u, Prol". Ayla Ödekan "Konstantino « Kent nüfusunun yarısını Türkler, yurısını da Rum, Ermeni ve Museviler oluştururmuş. Fatîh panosu: "Mehmed'in salmış olduğu asilzade, saray görevlilerini celladayolladı..."