Katalog

10 CUMHURİYET DER< Ve Kurtuluş Savaşı 'nda... llk hizmete gırdığı yıllarda IzmirAydın demiryolu, daha çok yük ve tarımsal ürün taşınması amacıyla kullanılıyordu. Kurtuluş Savaşı'nda ise demiryolları yurt savunmasında, asker ve askeri mühimmatın taşınmasında^çok önemlı hizmetler verecekti. Birinci Dünya Savaşı ilanının ardından hükümet, Ingilizlerin elindeki Aydın demiryollarına, Fransızların idaresindeki IzmlrKasaba demiryoluna el koyarak, bu hatları Hicaz hattı ile beraber Askeri Demiryol Umum Müdürlüğü altında topladı. Ancak savaşın Osmanlı hükümeti aJeyhıne sorluçlanması sonucu Hıcaz ve Suriye'de hükümet tarafından yönetılen hatların tamamı elden çıkarken, Batı Anadolu'daki demiryolları da mütarekeden sonra eski sahıplerıne lade edildı. 1935 yılında ise Cumhuriyet hükümetince millileştırme polıtıkası çerçevesinde dığerlerı gibi IzmirAydın demiryolları da ımtiyazı bozularak satın almdı, IzmirAydın demiryolu, ılk hizmete girdığı dönemdeki işlevinı çoktan kaybettı. 4 Çaınlık Demiryolu Müze.si 'nde antik dönemden kalma tııil taşı ve sergilenen eski bir lokomotif... Terkedilmiş istasyonlar hattı... farklı bir boyutta açılışın da tarihi aynı zamanda. Güzergahseçimindeimparatorluk, H e m İ r V O İ U n d a askcrlikvegüvenlikgereksi " C l l l l i y u i U U U d nimini ön planda tutmuştu. Ancak yabancı yatırımcılar tamamen coğrafi zenginliklcr, madcn kaynakları, tarımsal ürünün bol olduğu yerleri seçmişti. Sonuçta demiryolu, yabancıların öngördüğü güzeıgahlarda inşa edilmiştı. Osmanlı döneminde demiryollarının geneli tarımsal ve duyUİÎTlUŞtU. sulu arazilerden geçti. Hlde edilen üründen de demiryollarınıyapanlaryararlandı. Büyük devletlernüfuz böl batlVB geleri kavgasından dolay ı birbiriylebağlantısıolmayanbir demiryolu şebekesıkurmuşlardı. IngilizveFransızsjirketrrpçi nlan lerdemıryoluyapımimtiyazı YAZI VE FOTOĞRAFLAR: ASUMAN ABACIOĞLU A ydın'a giden "demirden yol", ne kadar da çok öykü barındırıyormuş.. Tarihin başka başka dönemlerinde yaşanmış. öykülcr, bu demirden yolun güzergahında birlcş.miş. Efes'in 5 bin yıllık tarihi, Şirince'dc, Ayasuluğ'da, Ingilizmühendisinatlayaptığıgczintilerde, Ösmanlı'nm ilk dcmiryolunda kaynaşmışlar. Sonra, yıllar önccsindcn bugünedekuzanıpgelmis.ler,artıkkullanılmayan tünellerle, Çamlık'taağaçların arasına gizlcnmiş vagonlarla, antik mil ta'şıyla, Ingilizmühendisinyasadığıyapılarveistasyon binalanyla... Demiryolunun hangigüçlüklerlcyapıldığınıkiiTischatırlamazolmuş. Yalnıztünellerinvedemiryollarınınyapımındaçalışanlngiliz işçilcrin, ustalann torunlan hâlâ unutmamışlar dcdelcrinin anlattığı öykülcri. Aradasıradagelipgezerlermiş,anarlarmış, bu tren yolunda şimdi gidip gelen, Efes'i, Çamlık'taki Demiryolu Müzesi'ni gezenlerinbilmcdigidedelerininöykülerini. OsmanlıTmparatorluğu'nun ilk demiryolu olan IzmirAydın demiryolu hâlâ 13ü yıl önceki güzergahta yolcu taşıyor. Bazı farklarla; trenler Alsancak'tandeğil, tarihi BasmaneGan'ndanyolaçıkıyorlar. 1939yılında SelçukÇamlık istasyonları arasındaki yol dadeğiştirildi.Çamlık'taki eski istasyon vehatlarterkcdildi. 1989 yılma kadar tarihi demiryolu aynıbiçimiylekullanıldı. llkışjeyen trenler hızları ortalama 80 kılometre olanbuharlılokomotiflerdi. Buharlı trenler, 1985 yılma kadaı çalıştılarbu tarihi demiryolunda. Artık hızları 120 kilometre olan dızelmakinalarçalış.ıyor. Demiryolunun OrtaklarNazilli arasındaki 75 kilomctrelik bölünıii ise hala orijinal raylardan oluşuyor. IzmirAydın demiryolununyapım tarihi, Osınanlı'nınkapitalizmınsömürüsünedaha lokomotif düdüğü 1866 yılının 1 Temmuz'unda yordu.Çünkü.kentçıkışındaki malların Avrupa'yaaktarılmasındaki teknoloji dedeğişmiş, buharlı gemiler ortaya çıkınış ve Izmir'edüzenli gemi scferlcri başlamıştı. Buşckilde büyük miktarlardaki malların daha çabukdışanya gönderilmesi olanaklan da dojgmuştu. IzmirAydın demiryolunun yapımına Alsancak, yani eski adıyla Punta'dan başlandı. I856'da,yanitam UOyılönce Aydın hattının yapım imtiyazı Ingilizsermaycdarlarına verildi. Buhattı inşaedenşırketin uğradığı ckonomik buhran yüzünden lzmir'den Aydın'a kadar olan 13()kilomelrelikhat,ancak lOsenesonra I Temmuz 1866'da işletmeye açılabildi. İâindSSfSLSİ'hâS demirraylarda ^ S M S * bugünpekaz ki: Neden Punta? Demiryolunun başlangıç noktasının Punta olarakseçilmesinin de önemli nedenleri ımtiyaz kapma kavgasında , , . ,. vardı. Prof.Dr. Çınar Atay, peketkinlikgösterememişti. yOİCUİUk e d i y o r . "Izmir'e ilişkin demiryolu Demiryoluaçıklığının I mctönerileri ve gerceklcjjen hatların kent yapısıremiyoksa I metre44santimmiolmasıgcnaetkileri"konuluçalıs;mas!nda, demiryolu rektiği konusundaayrıntılarla uğraşıyordu. projesinin saklı hcdcfinin "denize inmek" Başlangıçta bu paylaşım savaşma dircnen olduğunu belirtiyor. Punta'nın, kenttcki Osmanlı hükümeti sonundademiryolu yapıRum, Ermeni ve levanten azınlık gruplarının mınaboyuneğecekti. yaşadığıalanolması.ayrıbirtercihnedeniyYabancı şirketlerin Ege Bölgesi özellikle di. Punta, ayrıca liman olanağı da sağhyordu. Izmir içın dört demiryolu hattı pröjesi vardı. Aydın tren yolu, KcrvanlarKöprüsü'nünde Bunlarınarasındagerçekleşebilenlerdenbiçok yakınından geçiyordu. lngilizler, Izri ise aynı zamanda Osmanlı devletınin ılk demiryolu hattı olan IzmiıAydın demiryo mir'e heryıl mal getiren 100 bin deveningiris,ini de kontrol edebileceklcrdi. luydu. Bölgedebulunan veyeniyenı işletilmeye başlanan madenler ve tarıın ürünlcriProf.Dr. Atay'agöre.kent merkezineerişnın artışı artık kente daha çabuk ve daha bü mek. bu alandan diger kesimlere görc daha yük kapasitclı mal akımlarına gerek göslerikolaydı. (,'iinkü hcm rıhtım in<>aedilmc.si yo lunda çabalar vardı vehem dekentin borsası niteliğindeki Büyük VezirHan'aerişen Sultan Caddesi i le dogrudan ilişki kurabi I iyorlardı. Ayrıca bu yol Frank Sokagı adı ilc de anılan ve azınlıkların kullandığı bir ticari alandı. Zatcn ıstasyonun yapılması ile bu yol Punta 'ya kadar uzamıştı. Günümüzdc Punta yerine Basmane Gan'ndan yola çıkıp Denizli 'ye giden tren, karayoluyla taşınan yolcunun çok küçük bir bölümünü ta;>ıyor artık. Bu yolu izleyerek yapılacakyolculuk,"nostaljik"çağrış;ımlar içeriyor. BizdeBasmaneGarf ndanbiniyoruztrene. A.slındahergüngeçtiğimizyerler amafarkındaolmadığımızayrıntılarıkeşfediyoru7. Tren, eski istasyonlardaduraklıyor. İstasyonlar 150 yıl önceyapıldıkları gibi duruyorlar, kentin çirkin mimarısi içinde lngıliz mimarisinin estetik örnekleri olarak hemendikkatçekiyorlar. Ista.syonlar.ycmycjil sarmaşıklariçindeki tarihi yapılarıylabubeton kentin içinde vaha gibi görünüyorlar. llkdurak Yenişehir. Uzunyolyolcuları ile banliyoyolcuları hemenayırdedilebilıyorlar. Trafik sıkışıklıgı sorunu yok, arabalar yol vcriyorlargeçerken. Gecekonduları hiç böy le yakından görmemiştik daha önce. K.apıönlerineastıklarıçamaşırlaraelimiziuzatsak dokunacağız. ŞirinyerveGaziemırduraklanndan sonra kentin içindençıkıyoruz. Biryanımızdaçokşeritliotoyoluzanıpgidiyor Aydın'adoğrıı. Biziseüzerindegittigimiz tarihi demiryolunun götürdüğü tarihin vedoğanıninsanlabuluşiuğuyerleredoğru güzelbiryolculuğaçıkıyoruz. Osmanlı Imparatorluğu'nun kapitalizme yenikdüştüğü yıllarda yapılan ilk demiryolu üzerinde yol alırken,"ekonomik vepolitik" temelleribiryanabırakıp 140yıl önce yaş.anmış, insan öykülerini, Ayasuluğ, Şirincc ve Efes'in kaderini değiştiren"demirden yolun" güzergahındaarıyoruz. Ingilizmühendisin, demiryolunu insja ederken Efes'in Artemision Tapınağf nı kes.fedis.ini düş.ünü