Katalog

CUMHURİYET DERG SEVİN OKYAY n beş yirmi gün önce yerli, yabancı ; gazetelerde, birdcn James Dean'in • rcsmi çıktı karşıma. Hazırlıksız yakalandım. Ne doğum yıldönümüydü, nc öüm yıldönümü. Sinemanın lüO'üncü yılının herhangi bir kutlamasına bağlanarak, filmlerinden biri de yenidcn gösterime girmemiştı (zatcn topu topu üç filmi var). Resimden gözümü alıpda habcrin başlığınabakınca, işanlaşıldı.Durdukyerdeheyecanlanmama yol açan suret, Jamcs Dean'in resminitaşıyan bir ABDpostapulunun gazete sayfalanna vurmuş haliydi. Jamcs Deanadınabirpul basılmıştı, 32 scntlik. Tanzanyalılar'ınbastığıJohnLcnnonpullarıile aynı sıralarda. Evet, John Lennon da bir "kiilt figür"dü ama,bizimgençliğimızınasılkalpağrısiJames Dean'dir. Üstelik, Lennon, hayli erken ölümüne kendi marifetiyle de gitmemişti. Her neyse, bugünkü meselemiz aslinda bir ölüm değil, doğum meselesi. 8 şubat Perşembe, James Dean'in doğumgünü. imiş. Netuhaf,hiçbilmiyordumbunu.AyrıcaJimmy sanki doğumgününde değil de ölüm yıldönümündeanılmayadahauygunbiriymİ!» duygusu uyandırıyor. Genc gençliğimizin (ve şimdinin) "külf'lerinden Jimi Hendrix, "Çoğu insan ölüleri sever,garipbirşekilde"diyor. Hendrix, insanın ölünce, hayatta olduğundan da Biziseonusinemayoluylatanıdık. Henüz televızyonlanmamıştık. Sahnede izlemek ise ne yazık kı, mesafe nedeniyle nasip olmamıştı. Sinemalarda oturup, "Cennet Yolu/ East of Edcn"i gözyaş. ları içındc scyrctmiijtik. O, yani Calcb Trask annesıne "seninle konuşmakistıyorum,konuşbenimle!"diycyalvarırkcn ağlamıştık. Babası, verdiği parayı almayı rcddedince ağlamıştık. Rcsimlerini alıp bulup saklamıştık. Duvarlara asmıştık. PierAngeli'nindünyanmensalakgençkızı olduğunakararvermistik. 1955Eylül'ünde bir katılolduğunahükmetmedcnöncc. Yani Jimmy, basbayağı meşhurdu. Idolümüz, modelimizdi. Hatta, 195O'lıyıllaritibariyle,en halisindcnbircfsane. yallerkurulurdu.Gönlümüzeyakınoyuncu larvardı. Montgomery Cliftgibi. Acıçeker di, besbellı. Acısını ıçinde hissederdın Uyumsu/luğunu,tedirginliğıni,kınlganlığı nı da. "İnsanlar Yaşadıkça/ From Here tı Eternıty"de Prevvıtt rolüyle parçalanmay. hazıryürcklcri parçalamıştı. Ama hayli bii yüktü bizdcn, bu yüzder. dc tanı bir özdeşleş mc söz kon usu olam lyordu. O sıralarotuz ya şındakilcrin gözünün toprağa baktığını düsü nüyorduk çünkü. Oysa biz on yaşını henü. aşmışken. Jimmy taş çatlasın, yirmi yaşın daydı. Biraz büyük ama, olsun. Büyüğc bcn zcmiyordu ki. Başınabuyruktu,asiydi,büyü mcmişti. Büyüklerin dünyası ilehiçbiralış verişi yokmuş gibi görünüyordu. Demek k bizde, başkabirdiyargibi görünen yirmi ya şın sınırını gcçsek bile, onun gibi kalabile cektik. Büyüyünce ille de büyük olmak ge rekmiyordu. Büyüklercaldırmakdagerek miyordu. Hem aldırsan da bir şcydcn anla dıkları yoktu nasılsa. Bizde Jimmy gibi ola caktık. Isyanımızın, kuşkulanmızın, özlem lcnmizinsomut bir simgcsiolan Jimmy gibi Henüz "yansıtma" ya da "özdeşleşme" gib kavramlardan haberimiz yoktu. James Dean ölünce günlerceağladım. Şif; bulmaz sekilde. Benim yasımdaki bütün kı/ larvccrkcklcrde,dünyanınneresindcolur larsa olsunlar, aynı şcyı yapmıştır mutlaka Gazetelerde, dcrgilerdeölümününhikâyesinı okudum. Enkaz halindeki arabasının rcsimlerinc bakmayı içim kaldırmıyordu ama görmüşüm dcmek. Hâlâ gözümün önündc çünkü. O sırada Amerikalı yaşıtlanmızın c enkaza bakmak için 25 sent, dircksiyonur önünde oturabi lmek içi n 50 sent ödediklerini, dahası bunlan yapabilmek için kuyruk olduklarını bilmiyorduk. O sırada henüz "Asi Gençlik/RebclwithoutaCause"uizlemediğtmiz için, bu ölüm şeklinin "Chicken! Chickcn!"lı mahutarabayanşını nckadarhatırlattığını bilmiyorduk. Dahaküçükken ölen birikiaılcbüyüğüdedahil,benidoğrudan,şiddetleveağırbirduyguyüküyleetkileyenilk ölümdü bu. ölüm yalnızca büyüklere mahsusdeğildi.Gençlerdeölüyordu. Jimmy ölmüştü, öyleyse biz de ölebilirdik. James Dean'in ölümü, onun "kült"e dönüşmesinin doruk noktası değil, başlangıcı oldu. öldüğünde, sadece üç filmi olan, "istikbalvaatedcn"biroyuncu,gencecikbiraktördü. Yintii dörtyaişındaydı. Üstelik Filmlerinden ikı tançsi henüz gösterimegirmemişti. "Asi Gençlik", araba kazasından dört gün > sonraABD degösterimegirdive"birccsedin filminikimizlcr?"diycdüşündüğüiçinelindcki iki filmin hiç iş yapmayacağını sanan yapımcısıJack Warner'ınyüreğinesuserpti. Hem "Asi Gençlik", hem de daha sonra gösterimegiren"DevlcrÜlkcsi/Giant", Jimmy yaşasa belkı dc yapmayacaklan kadar iş yaptı. Yakın zamanâ*kadar da yapıyordu, hâlâ orada burada göstcrilıyorlarsa hiç şaşmam. Londralı bir posta idaresi memuru, "Asi Gençlik"idörtyüzküsurkercgördüğünüiddia cdiyor. Bcn kendı payıma ycdi kere gördüm. Büyüktorln dünyasında bhr asi Jamcs Dean henüz bir "kuh" değiL. daha fazla hayat bulduğu görüşündc. "Değcrinianlamalarıiçin.önccölmcngerek." Oysa Jimmy Dcan, bizim en has gençlik modelimiz.yaşarkcndckadrikıymctibilinmemi!> bıri dcğildi. llk filmi çok bcğcnilmişti.ikitanedahaçekmistı.Sinemayadabirhiç olarak gclmcmişlı, kapı gıbi tclevı/yon vc sahne dencyimleri vardı ardında. Nevv York'ta da, Hollyvvood'da da işıni iyikötü yürütüyordu. Ayrıca"Metod"yöntemini bcnimscmİ!), çok iyi biraktördü. En azından, Amerikalıgençleronu iyikötü tanıyorlardı. Bugününcfsanclcnndençoğu, 1950'liyıllarınortalarınatcsadüfedenilk gençliğimizin şöhrctlcriydizaten. 19551958'inyıldızları: Dean'lebirlikteMontgomeryClift, Marilyn Monroc, Buddy Holly, Elvis Prcsley. O sıralarşöhrctlerinin zirvesindeolan, yaslılığı tanımamış insanlar. Gcnc o sıralar, ycni bir cfsanc kuşağı da yctişiyordu: Brian Joncs, Jim Morrison, Jimi Hcndrix, Janis Joplin. Özgür 196()'lı yılların, asi gcnçliklerini özgürlüktcnuzak 1950'lerdeyaşamışcfsaneleri.Onlarınenuzunyaşayanı.budünyadayirmiycdiyılkalmısj. I stanbul 'a gclcn hemen hemen her yabancı filmigörürdük.Sincmadakaranlıktaoturulur, hayal pcrdesinebakıpiçgcçirilir, ha Ölür, ama yenilmez... James Dean o meşum trafik kazasını geçirmese bugün 65 ya$tnda bir ihtiyar delihanlı olacuktu Jimmy, yalnızca "asi" değildi. Daha önce başkaasilcrdc vardı. Bunlargangsterdı.ya da mahkuın, yadancrcdeysc kazaylasuç i^lenıiş insanl.ır. Kilmin sonunda vuruldukları ya da ıdam cdıldıklerı vakıt, trajedılerıylc herkesin sjönlünc hü/ün salarlardı. Diğer "kötüadaın"lar gıbi, "oh olsun!" diycme/di msan. Asi kalıramana scmpatı duyulurdu, günkükoşull.ırınyadaanlasılmamanınkurbanıydıo. (.'Djiuke/deaslındaiyıjıosbırinsandı. Hayat, yada ınsanlaronu karjji daha iyı davranmiş olsa. böylc olma/dı. Asi kahramanJamcsC'agncy'dı.Humphrey Bogart'tı, Jean Gabı n "d ı bazcn Clark (Jablc, hatta J ames Mason'dı. Dunyaya küsınüi} ıdcalistler, bazcn scrt polislcr, ö/el dcdeklıflcr. Neolursa olsun, toplumdı^ıydılar, buıyılık"kötü"lük karışımıda herkesin hoşunagıderdı.Ölsclcr bileaslındaycnılgiycuğrama/lardı. Jamcs Dcan ise, kendındcn önce John Garfield vc Monlgomery C'lıft gıbi, bambaşka bir "asi"ydı. Sonuçta kazanmazdı, asla kazanma/dı. Beyazperdedcki bütün karaktcr