Katalog

HARALIK 19% SAYI 559 19 HARPUT'TA BIR AMERİKALI MİYASE İLKNLJR rtık orcıklere pestıl dolanmaz Halayı, avreşı de unuttuk gardaş Kayabaşı'ndan el sallayan yar kaldı mı? Harput'un yollarında maya seslerı duyulmaz, Koveng ın gollerınde çımılmez oldu Kursubaşlarında hoyrat soyleyen hoş avazları kımler susturdu? Ya Huseynık ten şeher yoluna çıkanlara, Iğıkı'nın bahçalarında def çalanlara ne oldu? Kapılar bır bır kılıtlendı denkler tutuldu Tarıhte eşıne ender rastlanır bır vefasızlık orneğı gosterdı bu şehrın ınsanları Ovaya ınen Harputlular asırlarca uygarlıkların beşığı olmuş baba yurdunu terkettıler Ihtışamlı konakları baykuşlar, Gulmez'ın mezarlarını otlar ıstıla ettı Turk Kurt, Ermenı, Suryanı ve Rumlardan oluşan Harput nufusu kala kala bır koy kadar kaldı Değışık ırk ve dınlerın harmanlandığı Harput 22 mahallesı, Amerıkan kolejlerı, camılerı, kılıseleri, hanları ıle tarıh oldu önce Ermenı, Suryanı ve Rumlardan oluşan gayrımuslımler tekrettı Harput'u Ardından da otekıler Parıs'ın sokaklarını arşınlayan Kevork, New York'ta terzılık yapan Garbıs Harput'u usuna getırıyor mudur acep? Kımbılır belkı de çocuğunu kucağında salladığında babasının kendısıne soyledığı "Mastar Dağı ben mı oldum" turkusunu mırıldanıyordur Cevat Fehmı Başkut lyı kı yaşamıyor Harput'u bır de şımdı gorseydı O zaman oturup "Harput'ta bır Amerıkah"yı değıl "Harput'ta bır Harputlu"yu yazardı belkı Harputlu Harput'a yabancılaştı Sadece yazın, koltuğunun altına rakısını ve mezesını koyup pıknık yapmaya gelıyor Harputlu Vıran sokaklardan geçerken yıkılmış evlere, çarşılara donup de bakmıyor bır yol Harputlu'nun değışmeyen tek ozellığı ehlı keyıflığı Kışın olum sessızlığıne burunen "yukarışehır"ın bahçelerı yazın gırnata, cumbuş seslerı ıle şenlenıyor Tarıhten kalan son ızler de değışen koy ve sokak adları ıle sılınıyor bır bır Artık ne Mornık kaldı ne de Iğıkı 1880 yılında Osmanlı'nın yaptırdığı nufus sayımına göre Harput vılayetının merkez nüfusu 5967'dır Nufusun 3896'sını muslumanlar, 1567'sını Ermenıler, 270'ını Protestanlar 194'unu Suryanıler, 40'ını da Latınler oluşturuyor Harput'un genel nufusu hakkında V Guınet'ın eserınde toplam nufusun 295 bın 704 olduğu yazıyor Kayıtlara gore Islam başlığı altında toplanan nufus 139 bın 956 Kurtlerın sayısı 21 bın, Kızılbaşların 89 bın 40 bın Ermenı'ye karşılık 905 Katolık, 5 bın 100 Protestan, 650 Ortodoks Rum yaşıyormuş Harput'ta Harput kuruluşundan ıtıbaren Sumer, Hurrı, Etı, Asur, Urartu Med Pers, Sasanı, Selefkus, Ermenı, Roma, Bızans, Emevı, Abbası, Sulçuklu, Artukoğulları, Moğol, Dulkadıroğulları, Akkoyunlu Safevı ve Osmanlılara yurt olmuş Her bır uygarlık A sıhnmez ızler bırakarak gelıp geçmış Harput'tan Osmanlılar dönemınde memur kentı olmuş Önemlı eğıtım kurumlarıyla bır kultur merkezı olan bu şehırde nıce şaırler, yazarlar, burokratlar, bestecıler yetışmış Zengın ve değışık folklor ve muzığı bugun bıle esın kaynağıdır Bır yanda saray edebıyatı ve musıkısı, ote yanda halk şıırı ve yerel halkın muzığı ıç ıçe yaşamış Harputlu Hacı Hayrı Bey'ın 'Sınemde bır tutuşmuş, yanmış ocağ olaydı" şarkısı "Uyu demeye geldım" turkusu Turk Muzığı'nın en temel eserlerı arasında yer alır Yahya Kemal'ın bıle duyunca çarpıldığı hoyratları tecnıslerı elezberlerı, mayaları halk muzığının klasıklerı sayılır Koyden kente goç, bu zengın kulturun son kırıntılarını da yutmuş şımdılerde Harput'un konakları gıbı kulturu de yanmış yıkılmış Ancak hâlâ Elazığ'da "Yukarışehırlıler" yanı Harputlular, ovadakılere gore arıstokrat kabul edılır Osmanlının onemlı resmı kurumları aşağıya taşınınca Harputlular da yenı kurulan şehıre meyletmış önce Harput'takı ozgun mımarı tarzında cumbalı kerpıç evler ınşa edılmış Seko Mahallesı'ınde bunun ızlerı bugun bıle her nasılsa kalabılmış Ancak dığer tarıhı mahallelerde bu kerpıç evlerın yerını çırkın ucube beton bınalar almış Şehır gıderek genışlerken Kesrık'ın lahana tarlalan, Mezıre'mn gul bahçelerı ıle Murudu'nun bağları da ıstılaya uğramış Harput ovada yukselen heybetlı kayalıklar uzerınde yenı şehre vakur bır edayla kuşbakışı bakarken bu görunumuyle ınsanların vefasızlığını da haykırıyor sankı ^ Harput 'ta Dersimlı bır kadın. Mehmet Saıt Tel. boylc kımscsızkalmdzdı" Muhtar Fcy/ı Kahrdindiı, muhtargıbı değıl de bır Harputlu gıbı, "canı uğerı yanaıak"konuşuyor 18^4 yılında, askeı ı ve ıdarı mcrkc/leı ın mezraya.yanı I lazığ'ataynması vedcmııyolunun mc/ı adan ge<,mesı gıbı nedenlerle, bıı çok Haı putlu mezraya got. edıyor myas.in.da Medrcseeğıtımıgormus, Haıpuf'uneskı ımamı MchmetSaıtTel Bcmbeya/ sdkdlı, bayndd lakkesı, ayağında ^alvaı ı, kdlıncamlıgozluklenylccskı bır Harputlu Yeleğının cebınden, ccp saalının zıncın sarkıyor MayıstdrıhİMizerındeOsmanlıcabıı şeyleı ın ydzılı olduğu bır tdk vım yaprağı v'kdrıyor Kigıdı gozunc yaklaştırıyor, u/aklaştırıyor, tekrarydklaştınyor "Aıtıkokuyaınıyorum"dıyor C ebındenbuyuteı, gıbı bır ınercekparçasıddhdvıkarıyor kdlıngo7İuklerının onune yerlestırıyor Mehmct Saıt Tel'ın, Harput uzerıne yazdığı bır yırı bu Ydnık.tıtıeksesıyleba^lıyorokumaya Otmuyor bulbul lerı A(,mıyorsunıbullcrı, Mekanm<,evresındesımdıbaykusldroter Harput oldu dersek nıce analaı ağlaı Bdykusdvalanolurmuhi(,budıyarlar Oluvorvehmıbetcı" Eskıyıo/ledığı.herhalındenbellı Ozcnlc kâğıdınıkatlayıp,tckraryeleğınıni(,Lebıne yerlcstınyot Devam edıyor "Sjmdı Harpul'un neyı var baba, 12 bın hane, 17mahalle, 7880 bın nutus,ya,ya'28 camı,7kılıse, 18fırın, nmedrese Yaduşun ışte ^ımdıkıtnkaldı, kımse" Ceketınıgıyıp,namazagıtmekıçın i7in ıstıyor Sarahatun C anııı.Osnidnlılar'dan kalnıa Kur^unlu C amıı vc Artukoğulldrı doneınm de yapılmıs Ulu Cdinu TuğDdbdkhaneolarak kalmi1) Dala'danyapılmıseğrımınaresıybakhane, bırbırleny le bağlantıle Pısa Kulesı'nı anımsatan lı uç kuçuk havuzddn oluı>uUluC amıı, Harput 'uneneskı yorl Sıılar, sureklı yenılenıyor yapıldrından BucamılerınhdSuyun ıiııde rahdtsızlıklarınlenkullanılmasınakai'jin, Ağa ddiı tutun dd ruh hastalıklaı ııid C amıı, MeydanC amıı, Ahmet kddar,heı hastdlığaşıfalıgeldıBey Camıı ıse tamamen harağı soylenıyor Bır de buvuyu be bozdrmış Bakıcısı, gelenlere bırtekşartonesuruyor Murat Baba, Nadır Baba, Arap Baba, MansurBaba, Ahı "ttıkdtın ınancın vdrsd, lyıleMıısa, Zahırı Baba ratıh Ahsirsın.eğeı yoksakaretmez" met Baba, Anku/u Baba, Beşık Sütler de bozuldu... Baba, C clal Baba, Ibrahım BaHdrput, dını, tdrıhı, cfsdtıelcba, UryanBabalurbelerı Sankı Anadolu'nun butun babalaı ını ii, geleneklerı ıle gerçek bır Harput'tdtoplamıslarda, AnaAnadolubcldesı Buncatarıhe dolu'yabır^ey kalmami!} Batanıklıkederdc bır kalesı olmaz baların ortak O7cllıklcrı var mı' Kaleyı Hısnı 7ıyad, yanı Hepsı, dcğiyk zamanlarda, Harput Kalesı,dığcrbıradıyla Harput'ta şchıt dusmuşler da Sut Kalesı Efsaneye gore, kale yapıldığı zamdn su kıtlığı Dığer babalara 2 km U7dklık BIR GELENEK varmış Amaaksıne.hayvanlatakı Fatıh Ahmet Baba Turberın sutıı bolmıi!) Zamanın husı'nın, aynı adı tayyan mcscıdı Harput'ta evlerın kapısında ıkı farklı seste kumddi ı, harun yapımında, su nınarkadu\.arı,7iyarct(,ılcrtaı af ından dılek duvarına çcvrıl ıkı tokmak bulunuyor yerıne sut kullandıımi') Bu Bu tokmakların bın mış Cğer ta!} yapısırsa, tuttuyuzden adına Sut Kalesı" dekadınlar ıçın bın ğun dılek kabul olurmu!}, yer mısler Urdrtuldr'ddiı kalnid kderkekler ıçın Tokmağın yeryapüjiktdşlarvaruzerınde le,yal(,ınkdydlıklaı uzerınekusesıne gore kadın konuklar kadınlar rulmu^ BırazılerledıktensonBırhanım"mutevekkır\dutarafından, erkek ra, kalenın ıçınde olduğunuzu vara kolay yapiîjması ıt.ın elı konuklar erkekler unutuverıyorsunuz, yokuş yuyuzu duzgun bır taş arıyor tarafından I karıbırtepeı,ıkıyorsunuzsdnOzenle scçtığı tay, kuvvetlıce karşılanıyor ^ duvara bastırıyor Tas yapıstı kı Dısarıddiı elı yuzu duzgun Bırgulumsemeyayıhyoryuzugıbı gorunen kdlenın ıçı, hıı, de ne Dılcksoylenmezmıs Soylenırseolmazıç dçıcı değıl Burdsı da tdhrıbaltan ndsıbını mıs, Ama sevıncını gızlcmıyor Kocasınd almıs doneıek, "Yapi'jtı1" dıyor Karıkota ve Kalenın hcmen koltuğunda ıse, Kale Haoğulları,Almanya'nınHamburg'>ehnnden, mdmı ıledoğusundaMeryem AnaKılısesı Elazığ'a, akrabalaıını zıyarete gelmi!}lcr IçıdefalarcdhdzınedrdyıcıldrıtdrahnddnkdHeı gelı^lcrınde,mutlaka Harput'agelırler7ilmıs, Zcmınde,duvarlardaırılı ufaklıçu1 mi } AdaklarıolduğunusoyluyorNurtenhakurlar Kılıseyıkdleyebağlayanoyuktanbır nım, kurban keseceklermi1} Kurbanı kes jandarmaçıkıyor Dedıklerınegore,dungemek n.ın ozel olarak yapılan yere ınıyorlar ce de gırıp kazıtııslar Bu olaylarla çok sık Kuıbdnkcsıldıktcnsonra.aılcdekılcrkurbdkarşılas.tıkldrını soyluyorlar nın kanına parmaklarını bdtınyorlar Kanlı Harput'td ılk kondkldma yerınız, ıkı yu7 parmak, al ınlara doğru uzanıyor, sonra da sı yıllık çındrUrın golgesınde Çındraltı'ysd, kıcdbastırılıyor sondurdkldmayerıni7dc,ıvınde ArtukoğulYolda yer yer dılek ağaçları.doğrusu ^alıları 'ndan Balak Gazı'nın hcykelının bulunlarıı1ıkıvenyorkap)ini7a Oylc<,okbczbdğduğuparkolataktır Idnmi!} kı, ağacın kcndısı gorunmuyor Ne Hdrput, bırçok yazara, şaıre esın kdyndğı <,ok dıleklerı varmı> ınsanların olmus Hdrput uzerıne nıce roportajlaryazı Imıs Harputlu'ya Harput'u sorarsanız Yoı enınrağbetgoren dığer bır yerı ıse, y"Garmı ydğmışşu Harput'un başına (alısularıyldunlu Dabakhane Oncedendabak(,ıldrvarmıs,yanıderıtıler Adıoyuzden Gurban olam topıağına, td'jina " ^