Katalog

12 CUMHURlYETDERGl 43 yıl süren bir çaba, uzun, soluklu bir uğraşı onunkisi. Ansiklopedi ve sözlük çalışmalan onu dünyanın birçok ülkesine sürüklemiş. Yirmiyi aşkm ülkenin kütüphane, müze ve devlet arşivlerinden araştırmalar yapmış ve halen de yapıyor. Türk dilinin en geniş kaynak sözlüğü sayılan beş ciltlik "Okyanus" da onun imzasını taşıyor. Bir sözlük ustası: Pars Tuğlacı FERİDLN ANDAÇ ..;> * ., özlüklealışveıişiolanherokurya>!,*; zarın yakından tanıdığı bir isimclir l'arsTuğlacı. Bualandaki ilkçalışmasını28yaşındayayınlar. Halide EdibAdıvar'ınbeğeniyazısını içcren"lngilizceTürkçe Deyiınler Sözlüğü". Ogünden buyanasüıcgelen sözlük çalışmalarınınyanı sıratarihalanındadadikkatçekiciürünlerveren Tuğlacı'nın çalışmaserüvenini hepmerak etmişimdir. Bırrastlantı sonucu kendisiylc tanışıp, Ktilercleki konutunda buluşuyoruz. Salonaadımmızıataratmazsizikarşılayan ortama önce şaşırıyorsunuz. Dipteki yazı odasına geçip onunla söze durunca, bu şaşkınlığıni7 da silınıyor yavaş yavaş. Fişler, zarflar, kartoteksler, kıtaplar, kitaplar...arasında bir dünyakurmu!> Tuğlacı. Odanındört biryanındaaldığı uluslararası unvan vepayelcri suııgelcyen plaketlcr. sertifikalar, ııişan vcmadalyalar... Yaşamıni tümüylebııçalışınalaraadamış Tuğlacı. (iünübunlarla başlayıp bunlarlasonacriyor. Birkaç dil vcnıcslck sözlüğünün ve "OkyanusAnsiklopedık Türkçe Sözlük'Tın dışındaAtatürkTürkiyesi'nin geniş tarihini içeren ve 3 ciltten uluşan "(,'ağdaş Türkiye", "Osmanlı Minıarlığı'nda Balyan Ailesi'nin Rolü", "Tarih Boyunca Istanbul Adaları", "Türkiye'de Kadın" (2 cilt), "Mehterhanc'den Bando'ya", "Aıpaçay ve Yörcsi", "ErmcniEdebiyatındanScçıneler"adlıçalışmalarınıdaha yakından bildiğim Tuğlacı 'ylabu çileli yolu seçişinin serüvenini konuşuyoruz. Sonuçta ona birçok payc de kazandıran bu çalışmaların 43 yıl süren bir çaba sonucu oluştuğunuanlatıyor Tuğlacı. Uzun, soluklu bir uğraşı onunkisi. Bu çalışmalan onualıp dünyanın birçok ülkesine sürüklemiş. Yirmiyi aşkm ülkenin kütüphane, müze ve devlet ai'şivlerindearaştırmalaryapınış ve halen dc yapmaktadır. Tuğlacı "nın yay ına hazır olan geniş kapsamlı yapıtlarmdan biri 24 ciltten oluşacakolan veTürkiye'nin 1071 dengünümüze siyasi,ekonomik,sosyal veküllüreltaSizin bu yöneliminizdeki temel rihinı içerecek olan "Büyük Türkiye kaygınızneydi? Ansiklopcdisi"dir. llenüz ilkokul çağımdayken keliGünümüze dek ortaya koyduğu melcrveonlarınetimolojisini inceleürünleri, gerek Türk aydınları ve devme kunusundaki aşırı merak ve tutlet adamlarınca ve gerckse yabancı kakunluğum beni.dilbilimöğreninıine muoyunca takdirle karşılanan ve bu yöneltmiştı. Bu arada sözlükçülüğe sayedemanevîödüllerclayıkgörülen hcvesedıpbi/dekısözlükçülüktarıhiTuğlacı, ABD'deMichigan Ünıversiııe bir göz atmıştım. Osmanlı clönetesi'nin Ingiliz Filolojisi Bölümü'nü mındentutun 1960 yıl ına dek. özellikbıtirdiktcn sonra (1955), Istanbul'da le Istanbul'da çcşitli dillcrde yayınlanŞişli Terakki, Saint Michel ve Getromış olan sözlükleri bıılup incelemişnagen Liseleri'nde Ingilizce öğrettım. Sonuçta bunlardan çoğunun aı tık menliği yapar. Sözlük ve ansiklopedi çağımızıngereksınimineccvap vereçalışmalarınadabuyıllardabaşlar. Vc cek nitelikte olmadıklarına kanaat gebunların ardı kesilmez. tirerek, boş bulduğum alanlarla ilgili Tuğlacı, o günden bu yana, sayısı sözlük hazırlama işine koyuldum. otuzu bıılan kitapçalışmalarını dil ve Şimdi sözlükçülüğümüzüıı tarihtarihlesınırlı kılmış, bualandaoldukçesine dönebiliriz sanırım. Yola çıça kapsamlı ürünlervermiştir. Türk dikarken nasıl bir yöntenı izlediniz? linin en geniş kaynak sözlüğü sayılan llk Türk dil bilgisi ve sözlük yazarı ve günümüze dek 9. baskısı yapılan olan Mahmud'ül Kaşgaıî (Kaşgarlı beş ciltlik "Okyanus Ansiklopedık Mahmud). 10721074 yıllarında Türkçe Sözlük" bunlardan bırı. llk Araplar'a Türkçe öğrelmekamacıyla baskısı I974'le yapılan bu sözlük ve diğer çalışmalan üzerine söylcştik hmet İnönü 1964 yılmda Tuğlacı'nın ilk yapıtını inceliyor. kalemeaklığı "Divanü LugatitTürk" adlı 7500 kelimelik TürkçeArapça Tuğlacı ile. şartındünyahalklarınındostçageçinmclerisözlük vedilbilgisi kitabını Bağdad'ta.zamaSöze sözlük çalışmalarınızdan başlane dair ilke vc ideolojiyi çocukken bana aşı la nın Abbasi Halifcsi Ebül Kasım Abdullah'a mak istiyorum; oldukça geni$ bir ckseni sunmuştu. lbrahim Müteferrika'nın kurduğu kapsıyorbunlar. Dilerseniz,öncebuyöne yan rahmetli babam olmuştu. Türkçe'yi bailk Türk matbaasında basılan ilk kitap, Vanliminizin ctki kaynakları üzerinde dura bamdan öğrenmiştim. Arapça ve Farsça kökenli kelimclerin iştikakını (etimolojisini) kulu Mchmcd Efendi'nin 2 ciltlik "Kitabı lım. büyük bir gayretkeşlikle belletmeye çalışırdı Lugatı Vankulu"dan sonra sayısızkayda deBilindiği gibi temel eğitim kaynağı aileyubana. Zamanla bende kelimelere, dillere kar ğeryapıtinceledim. Aneakbunlargenellikle vasıdır. Kişiyiasılyönlendiren.onunyaşam şı merakım arttıkça, babamı sürekli soru yağdil sözlükleri olupçeşitlimeslekterimlerini koşullarına ayak uydurabilmesine önayak muruna tutup ondan fazlaca yararlanmayı içeren sözlüklerden yoksundu. Bu eksiği göz olanebeveynidır. Eğerkişi.çocuklukçağınbilmiştim. 1945 "te orta öğreniminıcbaşladıönünde bulundurarak, kendime özgü biıyöndanyetişkinçağınavarıncayadcksağlıklıbir aile eğitimi görmc olanağına ve şansına sahip ğım zaman, yani altıncı sınıftaykcn, Ingilizce temleçalışmayabaşladım. Sürekli incclemc öğretmcnim koltuğunda "Oxford English vearaştırmalanm sırasmda gerek yurtiçinde, olmuşsa, sonraki ilk, orta ve yüksek eğitim ve Dictionary"adlıhacimli Ingilizdili sözlüğü gereksc biitün dünyada evvclce yay ımlanmış öğretim kuruınları, aslında var olan tcmel olduğu halde girerdi derse. Derstc geçcn bul unandilbilim yapıtlarmdan ve sözlüklereğitimi geliştiriei ve tamamlayıcı nitelik taönemlikelimclerinanlamlarını sözlüğü açıp den yararlanmaya yöneldim. şırlar. Orneğin ben, sağlıklı bir ailc eğitimi okuyarak öğretirdi bize. Böylcce bize sözlük görebilmişbirkişiolarakinsanlık vetoplum Sözkonusualandailkyapıtım I96()'da"lnkLillanmaalışkanlığınıdaaşılamışoluyordu. yararına verimli biryaşam sürmüşolmanın gilizceTürkçe Tabirler Lugatı" adıyla yaSonuçta bu anlattıklarım benim genç yaşta rahatlığını duyanlardan bıri olduğumu söyleyımlandı. Kendi türünde ilk çalışmasayılan Leksikolojıye(kelimebılim)veLeksikograyebılırim. Osmanlı döneminde, çeşıtli okulve Prol'. Halide Lidib Adıvar ıle I.U. Edcbiyat f'iye (sözlük yazarlığı) yönelmeıne etken ol Fakültesi Dekanı Prol". VahitTuran'ıntakdir larda öğretmenlik yapmış olup insan sevgisimuştu. ni vedünyabarışınınsağlanabilmesi içintek yazılarını içeren buyapıtım, günümüze kadar