Katalog

12 CUMHURİYET DERGİ Meydanlar, kentin soluk aldığı alanlar. Başkaldmnın mekânları da meydanlar... Çinli çocuklar da bilirgergefiştemesini. Onlann işlerinde de çocuksu sevinçler, umutlaryüklü. 'Katliamın Meydanı'nda uçurtma Stockholm 'deyaşayan şair Özkan Mert, Pekin izlenimlerinl Cumhuriyet DERGİ içinyazdı l S tockholm'deki Arlanda Havaalanı'ndan, Pekin'egidecek olan uçağa bindiğimizde, kendimi, Ay'a fırlatılan birroketin içindeki astronota bcnzettim. Çin, bir anlamda dünyamızın dışındabirgezegendi. Uçağımızın üzerindeki 'Air China' yazısını görünce bir çocuk gibi sevindim. Çin hava yollarına ait, 300 yolcu taşıyan kocaman bir uçaktı bu. Uçan, uçak değil de, bir mahalle ya da köydü sanki. Kannı Karin, oğlum Kerim ve 19 yaşındaki Jakob koltuklarımıza oturduğumuzda, Çin hakkında bildiklcrim bir fılm şeridı gibi geçti gözlerimin önünden. Ankara'da, Universite'de okuduğum yıllarda (196769) Sovyetler Birl iği komünizminin geleceği konusundan umutsuz olmama karşın Çin bana her zaman daha ilgınç gelmiştir. Bu yüzden, 1967 yılında Ankara DTCF'de 'Sinoloji' (Çin Dili) bölümüne yazılmıştım. Sosyalist Fikir Kulübü'nün adayı olarak katıldığım öğrcnci seçimlerinde, en çok oyu alarak üniversite senatosuna scçilmiştim öğrenci temsilcisi olarak. Gcnc o yıllarda yayınlanan 'Kırmızı Aydınlık' değil, Mao'cu olarak tanımlanan 'Bcyaz Aydınlık'tan yanaydım. Çin devriminin deneyimleri, özellikle de 'Külrür devrimı' çok heyecanlandırmıştıbeni. Hangimizi heyecanlandırmamıştı ki? Daha sonraki yıllarda kafamdaki 'Çin resimleri' kapkara oldu.Karşıt ve farklı düşünenlerin hapse atılması, hapıshanclerde, boğaz tokluguna çalıştınlan binlerce (bclki de mılyonlarca) politik mahkum ve ense köklcrine sıkılan kurşunla idam edilen insanlar. Ve 5 Haziran 1989'da Tiennanmen Meydanında 'demokratik haklarını' kullanan öğrencilere karşı uygulanan katltam. Uçağımız, Çın'den önce, Kopenhag'a indi. Ve saat 20.00'de Pekin'e doğru uçtuk.Uçağımız o kadar büyüktü ki, kalkış heyecanı geçtıkten sonra, herkes ortada dolaşmaya başladı. Bir elma bahçesinde dolaşır gibi. Çinli hostesler yasemin çayı sundular önce yolculara. Birkaç saat sonra da yemek verdiler: Tavuk ya da balık. Yolculann yansı Çinli yarısı da Isveçli idi. 'Aile fılmi1 cinsinden bir Amerikan fılmi seyrettik videodan, büyükçe bir perdedc. Ben arada bir baktım fılme, hiç scvmediğim cinsten bir fılmdi. Kulaklığımı takıp radyodan Çin müziği dinlcdim. Ve tüm yolculuk boyunca çok sevdigim iki şairin ikişer şiirini lsveççeden Türkçeye çevirdim: Polonyalı Wislawa Szymborska ve Osip Mandelstam. Szymborska bugün Avrupa'nın yaşayan en büyük şaırlerinden biri. Stalin'in Sibirya'daki zindanlarda çürüttüğü Mandelstam ise, hiçbir şiirscvcrin okumadan yapamayacağı bir şaır. Şiiri bulan bir şair: Belki de dünyanın en büyük şairi. Uçağımız Sıbırya'nın üzerinden uçarken Mandclstam'ı düşündüm. Yüreğim acıyla burkuldu. Sibirya'nın üzenndcn, Mongolis Acıyla üşüşenler... bayrağını havaya kaldırmış bizi beklıyordu. Isveç'ten gelen 20 kadar turist kızın etrafında toplandık. Kız adını söyledi Çince. Hiçbirimizin anlamadığını görünce, Ylva diycbilırsıniz bana, dedi. Ylva, çok kullanılan bir tsveç adıydı. Ylva, Pekin Ünıversitesi'nde, Isveççe bölümünde okuyan bir öğrenciydi. Avrupalı Türkologların Türkçeyi konuşmasına benziyordu, konuşması: Eski sözcüklcr ve artık kullanılmayan ifade biçimlcri: Tcdavülden kalkmış parayı kullanır gibi.. Pekin'in mcrkezindeki otclimizin adı Novotel'di. Kentin merkezine giderken, geçtiğimiz sokaklara, insanlara, dükkanlara ve her şeye heyecan ve merakla bakmaya başladık. Orta Anadolu'daki bir kasabayı alın, nüfusunu 11 milyona çıkarın ve herkesi bir bisiklete bindirip sokaklara salın. Iştc! Pekin'in bende bıraktığı ilk izlcnim bu. Dev bir kasaba. Arada bir ortaya çıkıp kaybolan gökdelcnlcr Pekin'in 'kasabalılığım' silmeye yetmıyordu. Ylva, küçücük avucunun içinde okşadığı mikrofondan geçtiğimiz yerler hakkında bilgi veriyordu. Büyük velüksbirotelegeldık. 9 saatlik uçak yorgunluğunun ve uykusuzluğun etkısiyle bıtap düşmüştük. Soğuk hava tertibatı çalışan serin odalarımızda kendimizi yatağa attık. Sonra sokağa çıktık. Sokaklar seyyar satıcılarla doluydu. Bir sokak, seyyar satıcılann yanyana koyduğu Pekin, dov bir kasaba özkan Mert Çin askeri ile... tan steplerinden ve Çin Seddi'nin üzerindcn uçarak Pckin havaalanına indik. Ayaklanm ycre inince derın bir nefes aldım. Uçakta bir kâgıt doldurmuştuk: Adımız, adresimiz, cinsiyetimiz, mcslcğimiz, hastalığımız var mı? Niye gelmişiz ve buna benzer sorular. Gümrükte yeniden kâgıt doldurduk. Uzun ve kalın bir kuyrukta beklemeye başladık. Gümrükteki görevliler, askerlcr küçümser bir tavırla bakıyorlardı bize. Uzun bir bekleyişten sonra girdik içerı. Valizlerimizi alır almaz kcndimizi dışan attık. Minyon yapılı çok güzel ve tatlı Çinli bir kız, elindeki Tsveç arabalarla dolu idi. Arabaların yanında duran gazlı ocakların üzerindeki kocaman içi çulcur 'Wok' tencerelerde kaynayan ya da haşlanan ciğer, bağırsak, işkcmbe, kelle kokulart sokağı doldurmuştu. Çinlilcr hayvanlann her parçasından yemek yapıyorlar. Çinlilerin köpek yedikleri dc duymuşrum , okumuştum bir yerlerde. Yalnız iki bölgede yeniyormuş köpek. Bu sokakta satılan hayvan parçaları arasında köpek parçalan olmadığını söy lcmck pek mümkün değil. Şiş de satılıyor. Yalnız çubuğa geçirilenler kuzu eti değil, soyulmuş küçücük kuşlardı. Acaba scrçe mi bunlar, diye düşündüm. Aklıma gelen yeni bir düşünce, bir öncekini unufaketti: "Belki de fare bunlar." Karnımız açtı. Ve bir şeyler yemek zorundaydık. Sokaklar bisıklctlilcrle dolu idi. Binlerce bisikletli caddelerde her yöne doğru sürüyordu bisikletini. Bana, yuvalarına yiyecek taşıyan karınca kümelcrini hatırlattı bisikletliler. Kadınlar, gencllikle, bisikletlerinin önündeki tel sepetlerde tek çocuklannı taşıyorlardı. Tek çocuklannı diyorum, çünkü devlet, kentlerde yaşayan ailelere tek çocuk yapma hakkı vermiş. iki veya daha fazla çocuk yaparsanız ağır para cezasına çarptınlıyorsunuz. Kırsal kesimlerde, köylcrde yaşayanlannsa iki çocuk yapma hakkı var. Sonunda küçük bir lokanta bulabildik. Kapının önünde bekleyen üç genç kız bizi büyük bir ilgiyle içeri