Katalog

I Başparmaklar'ın eteklerlnde yüzlerce yıl blrllkt* yaçayan kültürlerin zangin mlrası alt alta. Ustte, Karmi'deki korunan klllaa, altta Cirne'dekl Osmanlı camlsl. lar. Bunlar arasında, yine Beşparmaklar'ın dik ve onnanlık yamaçlanna kurulmuş, şimdiki adı Karaman olan Karmi Köyü'nün "kurtarılması" ise oldukça ılginç ve bir o kadar da anlamlı. Hem yerleşme konumu hem de kültürel dokusuyla üstün bir miman ve doğal peyzaja sahip olan bu köyün "eski güzclliğinde" korunabilmesi için, "devletleştirme" tek çare olarak görülmüş. 1974'ten sonra Rum sakinlerini yitircn köy, beş, altı yıl metruk kalarak büyük ölçüde tahrip olmuş, yıkılmış Neyse ki 1983 yılında Tun/m Bukanlığı buraya cl koymuş ve oldukça başanlı bir kentsel yenıleme projesiyle, sadece "üçüncü uynıklu" ailelerin kr.llammına açılan, tipik bir eski Kıbrıs köyü halıne getirilmış. "Üçüncü uyruk", KKTC ve TC dışındaki ülkelerin vatandaşlan anlamına geliyor. Yani, Kıbns'ın "devlet eliyle" yaşalılan kültür mirası Karmı, "Türk olmayan" yabancılara kucak açıyor, onlarla birlikte yaşam buluyor Köyün restorasyonunu gerçekleştiren Turi/m Planlama Dairesi Müdürü Mustafa Cemal, bunıın gcrckçesinı şöyle anlatıyor: "Avnıpalı aileler, hem evleri bo/muyorlar hem de Karmi'yi bir bütün olarak korumak için destck oluyorlar. Yabancıların da temsil edildiği bir köy konıilesi kurdıık. liıı komite, cvlcrin kiralanmasından elde edilen gelirle, Karmi'nin uygar bir tarihsel yerleşme olarak kalabilmesi için her türlü çalışmayı yapılıyor..." Karml Köyü, yöraaal mlmarlnln dogayla naaıl barışık olduğunun güzal bir örnagl (Uatte). Kuzcy Kıbrıs'ın slmgaal Baaparmak Dağı, Karayollarının taş ocakları II* durmadan oyuluyor (aağda). ları dışında, kulluıel kmılığı büyük ölçüde yok olmuk ü/ere. Bcşparmaklar'ın yarattığı uygarlıklar arasında belki dc en zengini olan bu tarihsel kent, 80'li yıllardan sonra hızla yaygınlaşan tatil sitelcrı ve apartmanlaşma yüzünden giderek bir "beton kent" görünümüne ginyor. Kıyı boyunca dizilmeye başlanan lüks otellerin yanı sıra dağlara doğrıı yükselen yeşil yamaçlarda da "hcr türlü" mımarinın dcnenmeye çalışıldığı çarpık ve şımank bir villa salgını gözc çarpıyor. Girne'yi kuşatan doğaya ve kültürc duyarsi7 yapılaşma, Kıbrıs'ta henüz "planlı kentleşme" süreci de başlamadıC U M H U R İ Y E T D E R O İ 2 5N İ S A N ğından, I95()'lı yıllardan kalma Ingiliz sömürge hukukunun kendine özgü ımar mev/uatıyla "yasallaşıyor." Bu ınev/uat ülke zengınliklerine karşı öylesine duyarsı/ ve acıması/ ki doğal ve tarihsel mirasın "özel mülkiyette" olması, bu değerlerin sahipleri tarafından dilediklerı gıbi yok edılmelcrini olağan bir "hak" halinc getiriyor. Böylesi bir hukuka bağlı olarak düzenlenen Gırne Koruma Imar Planı'nda ise tarihi kent merke/indekı özel mülkıyete ait arsa ve binalar, üzerlerinde kültür mirası bulunsa bile salt "ımar" haklan" açısından korunuyorlar. Imar planı uygulanıasını merak edıp, Girnc'nin "konınmaya alınan" eski liman çevresindekı sokaklarında incelemeler yapıyoruz. Bir ara, modem bir apartmanın arka bahçesine geçiyoruz. Eski ve küçük bir tarihi kilise ile yine eski devirlerc ait olduğu anlaşılan antık yerleşme izlerini.ı bulunduğu bir bölgenin, koruma imar planında "yapılasma 3 7 0 alanı" olarak gösterildiğini saptıyoruz. Plancılar, Lefkoşa'da düzenlenen panelde, bu çclişkinin nedenini yine "eski" hukuk düzenlerine göre açıkhyorlar. Mülk sahipleri istemezlerse, tarih korunmuyor ve gözden çıkartılıyor. Kıbns'ta tanık olduğumuz bu koruma anlayışı, geçenlerde TBMM Başkanlığına sunulan ve Türkiye'de "üç yıl içerisinde" kamulaştınlmayan doğa ve kültür mırasını imara açmayı öngören yasa laslağını çağnştınyor... KanTn'nin yenı dü7enlenen, ama tarihsel geleneğındeki insancıllığını hemen tüm aynntılanyla yannlara taşıyan sokaklarında dolaşırken, doğaya saygılı mimarideki uygarlığın çarpıcı güzellıklerini bir arada buluyoruz 'Üçflncfl uypukluların' koruduğu kfly Kuzey Kıbrıs'taki bu mevzuat sarmalından "henüz" zarar görmeyen doğal ve kültürel zcnginlikler, her şeye rağmcn Ada'nın özgün kimliğini yaşatmayı sürdürüyorlar. özellikle Beşparmaklar'ın koruyucu yamaçlanna sığınan eski yerleşmelerde, yöresel mimarinin özgün örnekleri oldukça yaygın ve yeni betonarme binalara karşı anlamlı bir direniş gösteriyor Sanki bir saray bahçesiymiş gibi özenle düzenlenmiş, çakıl taşlanyla bezeli yollar, merdivenli yokuşlar, yeşilin her tonuyla sarmalanmış sıcak taş duvarlar, küçük ve scvimlı mcydancıklar, yalın, ama oldukça düzeylı bir kültürü yansıtan yöresel mımari zenginlik, huzur veren iç avlular, köyün kimliğini tamamlayan kilise ve çevresindeki özgün, renkli çarşısı... Kullanım şeklindcki "yabancılara ayncalık tanınan" uygulama, doğrusu bir burukluk yaratıyorsa da Ku/ey Kıbns'ta eski bir köyün hemen tüm yapılanyla kurtanlmış olması, yine dc insana mutluluk veriyor. Yeter ki Karmi Köyü, geçmişin uygar tanığı olarak ayakta kalsın ve geleceğin yaşanilır çevrelen ıçın bir "esin kaynağı" olabilsin... < 1 9 9 3 S A Y I 19