Katalog

PAZARIN PENCERESINDEN Özbel'in koleksiyonları nerede? Profesör Kenan özbel vefat ettiğinde geride, bir müzeyi donatacak kadar etnograffik eser bırakmıştı; şimdi bu hazine depolarda çürüyor. rof. Kenan özbel ömrü boyunca derlediği halk el sanatları örneklerinden seçtiği çok zengin bir koleksiyonu 1970'de Topkapı Sarayı Müzesi'ne bağışlamış; 1600 parçadan oluşan bu koleksiyon Gülhane Parkı girişindeki Alay Köşkü'nde sergilenmeye başlamışlı. Kenan Özbel'in ömrü boyunca topladıkları Alay Köşkü'nde sergilencnlerden çok fazlaydı: Ankara Etnografi Müzcsi'nde' Konya Etnografı Müzesi'nde Bursa Etnografi Müzesi'nde onun bağışladığı çok sayıda eser mevcuttur. Prof. özbel vefat ettikten sonra geriye eşine ve çocuklarına da bir müzeyi donatacak kadar önemli eserler bırakmıştı. "Almanlar Alay Köşkü'ndeki parçaların dört yüzüne bir milyar lira vermişlerdi! Berlin'de bir Türk Etnografyası müzesi kuracaklardı. Babam bu teklife olumsuz yanıt verince birbuçuk milyar teklifetmişlerdi!" Kızı Tangül Ö/bel Sınav'a göre Prof. özbel bu eserlerin yurtdışına çıkarılmasına karşı olduğundan ömrü boyunca gelen çok çekici teklinere hep böyle olumsuzyanıtlarvermiştir. Bugün kı/ına ve oğluna bu tür teklifler ulaşmaktadır: "Babanı/ın adına Londra'da birmüzeoluijluralım. Karşılığında ne istersiniz?" Olumsuz cevap verilince, "madem ki satmıyorsunuz, kiralasanı/ olma/ mı?" diye sorulmuş. Babanız bu koleksiyona neden, nasıl başlamış? •• 1923'tc Mersin'e giderken uğradığı Rodos Adası'nda şövalyelerin Osmanlı topraklarından derledikleriyle oluşturuîmuş bir etnografya müzesi görmüş, böyle bir mü/enin Türkiye'de de yer alması gerekliğine inanarak toplamaya başlamış.. Bugün kızı ve oğlıı Yusuf Taner, Prof. ÖzbePin topladığı eserlerin kaybolmaması.dağılmaması.çağdaş bir etnografya mü/csinde bir araya getirilip sergilenmesi için uğraşıyorlar. Neden? •• Babam bize hep bu koleksiyonun bize değil Türk milletine ait olduğunu ancak bunu koruma görevinin de bize düşmeyebaşladı. Biryaz I6vilayelgezdiğimizi köyleri, kasabaları tek tek taradığımızı hatırlıyorum. Etnografik eserler insanlarıngözünde hâlâ "paçavra" olduklarından eskicileresatılırlar. Eskıcilerdebunlara pekdeğer vermezler. Bıınlar daha çok bir yığınlışeklinde. birtarafta biriktirilir. Babam bu yığıntılardan neler neler bulduydu. Anneniz de ilgili midir? •• Annem zaten babamın asistanıydı. Ama bugün bu konuyu açmak dahi istemiyor. Neden? •a Çok küskün. Babam ölür ölmez Alay Köşkü'nün bir vakfa verilip babamın bağışladığı eserleri depolara kaldırdıkları için çok kiistü. Kimc verildi Alay Köşkü? •• Çiğdcm Simavi'nin önderlik ettiği bir vakfa. Bir gazetede okuyup öğrendik, başvurduk. Gördük ki bakanlık meğerse burada babamın koleksıyonunun sergilendiğini bilmiyormuş. Hangi Kültür Bakanı zamanında oldu •• Kemal Zeybek. Bu paha biçilmez eserler uzunca birsüredirperişanbirhaldedir. Biliyorsunuz etnografik eserlerin üç önemli düşmanı var: Güneş ışığı, toz vc rutubct. Bütün eserler Alay Köşkü'nde her üçüne de maruz. Tekstillerin bazısı ençok bir ay bazısı en çok yirmi ay P özbel, 18'»ı yayımlanmıs 4O kiisur kltabın sahlbl;kolekslyonunada 1023'tebaslamış. bu? tüğünüsöylerdi. Gerçekten Prof. Özbel, "Türk Köylü Çorapları" başlıklı kitabının önsözünde "Mirasçılar, kendilerine kalanları istedikleri gibi kullanabilirler, fakat toplumun kültür ve sanatını özümleycn yapıtlar yalnız onların değildir.." (Iş Bankası Kültür Yayını: 164,1976)demişti. Tangül Özbel Sınav, "İ^te biz. bu koleksiyona bu anlayışla bakıyoruz dedi." Ayrıca biz bu eserlerin toplanmasına, incelenmesine de katıldık, bu eserlerin toplanabilmesi. muhafaza edilebilmesı için çok özveride bulunduk. Mesela ben liseyi bitirip haftasında çalışmaya başladım. Üniversite giriş imtihanlarında kazandığım haldeçalı^ıperkek kardeşime destek oldıım; aneak o üniversiteyi bitirdikten sonra ben yüksek öğrenim yapabildim. Babam bütün maddi varlığını etnografik eserler toplamak için harcadığından böyle davranmamıa gerekti..." Bütün mesele babanı/ın aşılamış oldtığu bir "va/ife duygusu"ndan mı ibarct? •v Hayırelnograllk esere yönelık derin birsevgi de var. Bunuda babam a^ıladı Babam ak^amları yeni bulduğu etnografik bir parçayı getinr bir yere yaslar, yadaaşardı.. Bizyemek yerkenonu tartışırdık. Sonra babam iki üç yaşımdan itibaren beni konferanslara. derslere, parça bulma gezılerine, araştırmalara götür sergilenir. Sonra kaldırılır, bakımı yapılır, yeniden sergilenir. Alay Köşkü'ndekiler yirmi yıl çivide asılı kaldılar. Ülkemiz etnografik malzeme açısındandünyanıncn zengin ülkelerinden biri; buna rağmen bu eserlerin bakılacağı bir atölye laboratuvar yok; bütün ınüzelerimizde rulubet ve toz boldıır. Müzelerimizdeki tekstillerimizin çoğu bu nedenle büyük bir hızla çürüyüp yok olmaktadırlar! Bütün bu ol'umsu/luklara rağmen bir şey ler y apmak istemeniz ne güzel! •• Babam "etnografik malzeme arkeolojik tabletlere benzer; yazıları yoktur. Sembolleri, imleri vardır" derdi; "İmler senin nereden geldığinı, nasıl yasadığını anlatır, secerenı onlardan ızleyebilırsın. Sembollerdeailelerinözelliklerini anlatır. Bu bir larihlir ve her bir parça okunabilen önemli biryazıllır!" Bu yüzdcn babamın ba^ladığını siirdüreceğim. Babamın yayınlanmı^ 16 kitabının yanında yaymlanmamıs25eseri var. Bunları da yayına hazırlayacağım. Babamın eserlerinin önemli bir bölümüne ailemizin ortak çalışnıa üriinii diyebilirim. Bu nedenle bıraktıklarını bütünlemek güç olmuyor. Nezih Başgelen ilgilenmektedir. Onun yardımı ile bunları birer bircr yayınlayacağız. Sonra gerçek anlamda çağdaş bir etnografya müzesi oluşturmak istiyorum. Bende ve kardeşimde yer verildiği takdirde böyle bir müzeyi donatacak kadar bol etnografik eser var... Ayrıca Sabiha Tansuğ gibi çok önemli koleksiyon sahiplerinin de böyle bir müzeye katılacaklarına, böylece kentimize, Türkiyemize yakışan bir halk sanatları müzesi oluşturulacağına inanmak istiyorum. ^ Kenan özbel, son aerglslnde kızı Tangill özbel Sınav ve oğlu Yusuf Taner'le birlikte... C U M H U R İ Y E T DERSİ 7 T E M M U Z 1 9 9 1 SAYI 271 10