Katalog

Olgulara önem veriyor musunuz? diyalektikçi Heraklit ile fen bilimlerinin materyalist öncüleri tarihsel bakımdan aynı saflarda yer alırlar. Oysa fen bilimlerinin temelini oluşturan deneysellige göre ırmakta yıkanılabildiğini söyleyebilmek için o ırmakta defalarca yıkanmak gerekir (deneyin tekrarlanabilme prensibi). Bu bir çelişki midir? a) Bunlar geçmişte kaldı. Önemli olanın dünyayı değiştirmek olduğunu bilen modern toplumlarda kirlilik nedeniyle hiçbir ırmakta yıkanamazsınız. b) Heraklit, ırmakta değişim olduğunu vurgularken fen bilimleri yıkanma olgusunu temel alırlar. Yani konu farklı. c) Bu çelişki yüzünden diyalektik materyalizme gerek duyulmuştur: tkinci kere yıkanmak için ırmağı değiştirmek gerekir. d) Modern bilimlerin kurucuları Heraklit'ten neredeyse bin yıl sonra yaşadıkları için konuya daha ayrın'tılı yaklaşmışlardır. yaratacagı en büyiik sorun hangisi olabilirdi? a) Hiçbir malın garanti belgesi olmazdı. b) Taş devrinin ötesine geçemezdik. c) Büyük bir kargaşa hüküm sürerdi: Örneğin otomobilinizin (çalışacaksa tabii) nasıl çalışacağım, topa vurduğunuzda gol olup olmayacağını asla kestiremezdiniz. d) BugünkU sorunlarımızın hiçbiri olmayabilirdi. • Her konuda olduğu gibi halkımız elbette konulara deneysel yaklaşma konusunda kökü eskiye dayanan bir geleneğe sahiptir. Bu geleneğin en iyi ifadesi hangisidir? a) "Sen ya sayı saymayı bilmiyorsun, ya da hiç dayak yememişsin" deyişi. b) Kılı kırk yarmak deyişi. c) Atalarımız sürekli başka yerlere akmlar düzenleyerek orada yaşamayı denemişlerdir. d) Halkımız adetlerini kolay değiştirmez, çünkü denenmiş olanı tercih eder. 8 M / • Yüzyıllarca kiivetle yıkanan Avrupalılar son elli yılda duşu tercih elliler. Neden acaba? a) Hızlı yaşam temposu yüzünden küvetin dolmasını bekleyecek zamanları kalmadı. b) Duş uzun süreli bir modadır. Belki önümüzdeki elli yılda başka bir yıkanma şekline geçiş de olabilir. c) OnlarHeraklit'in "aynı suda iki kere yıkanamazsın" ilkesini yüzyıllarca denedikten . sonra, doğruluğunu anlamışlar ve diyalektiğe uygun şckilde akan suyu tercih etmişlerdir. d) Soru yanlış. Avrupalılar hâlâ küvet kullanıyor. 1 • Ampirik bilimsel yaklaşımın bir sakıncası, kavramsal yaklaşımlardan daha pahalıya mal olmasıdır. Neden? a) Bilimsel çalışma modern laboratuvarlar gerektirmektedir. b) Kim demiş? Bir kavram araştırması için gereken kitaplar dünyanın parasına mal oluyor. c) "Çöreğin kanıtı yenmesidir" önermesinin doğruluğunu göstermek için gidip çörek almak zorundasınız. Oysa çöreğin gerçekte var olmadığını kamtlamak daha kolaydır. d) Çünkü istatistikler bunu açıkça göstermektedir. 4 / • İnsanlık konulara deneysel olarak yaklasmayı akıl etmiş olmasavdı, bunun 7 Hazırlayan: Erol Özbek Nasıl değerlendireceksiniz? Aşağıdaki puan cetvelinden, verdiğiniz yanıtlara karşılık düşen deneysel puanları bulacaksınız Soru a 1 09 puan arası (modelci): Siz • Ünlü bir soru, "Yumurta mı lavuklan çıkar, tavuk mu yumurtadan?" biçimindedir. Sizce bu sorunun pralik önemini aşağıdaki yaklaşımlardan hangisi daha iyi ifade ediyor? a) Bazı şeyleri düşunmenin sonu yoktur. b) Yumurtayı bilmek için yumurtlamak gerekmez. c) Tavukçuluğun temel prensibine göre bunun cevabı, yumurta mı yoksa piliç mi satmak istediğinize bağlıdır. d) Burada, dişi civcivlerin de "tavuk" sayılıp sayılmayacağı sorulmaktadır. 2 3 • Bu köşede gerçi defalarca soruldu, ama maddenin sakınımına değinmeden geçemeyeceğiz. 18. yüzyılda yaşamış Fransız bilgini Antoine Lavoisier, maddenin azalıp coğalmadığını, hep aynı kaldığım ortaya alıp kanıllamısiır. Onun çağında yaşıyor olsaydınız, huna ilk tepkiniz ne olurdu? a) Hangi madde aynı kalıyor? b) Henüz idealizm çağındayız, maddenin var olduğu kanıtlanmış sayılmıyor ki, Lavoisier'yi kabul edelim. c) Müthiş bir bilimsel aşama! Hemen yaygınlaşmasına yardımcı olurdum d) Bir de ben bakayım, doğru saymış mı? • Her şeyin dogruluğunun deneyle sınanması gerektiğini düşünenlerin can diişmanı Berkeley'den de söz etmek boynumuzun borcu elbel. Berkeley, maddenin var olmadığını hayli inandırıcı bir akıl yürütmeyle kanıtladı. Tek sorun, maddenin ikna olup yok olmayışıydı. Sizce Berkeley niçin maddenin var olmadığını ileri sürdii? a) Berkeley maddecilerle tartışmaktan sıkılıyordu. Bu yüzden maddenin var olmadığını ileri sürdü ve bu durumda maddeciler hiç olamayacağı için de bir sürü dertten kurtuldu. b) Berkeley, düşüncenin ve düşünsel kavramların deneyden önce geldiğini düşunüyordu. Bu bakımdan da mantıklıydı. c) Maddeci yaklaşımın bilimleri geliştireceğini ve Berkeley'in üyesi olduğu rahiplerin çıkarlarını tehdit edeceğini biliyordu. d) Berkeley'in çocukluğu yokluk içinde geçmişti. Aüesi hiçbir maddeyi alabilecek durumda değildi. Bu durum onun tüm yaşamı boyunca görüşlerini etkiledi. 5 kesinlikle deney 3 yapmaya meraklı 0 biri değilsiniz. 0 5 2 Olgulara 1 3 6 dayanmak 4 7 3 gerektiğini söyleseniz bile, 4 2 0 8 asla olgulardan değil, hazır kavram ve modellerden yola1 çıkıyorsunuz. Kavram ve modeller elbette dünyayı açıklamak açısından önemlidir, ama olgulann ve deneysel bilgilerin yerini tutmadıkları da deneylerle kamtlanmış bir gerçek. 1 2 3 4 1 b 0 0 1 3 4 4 0 9 c 4 3 0 4 d 3 4 4 2 3 0 1 1827 puan arası (gerçek olgucu): Düşünürken olgulara ve deneysel verilere dayanma ihtiyacını duyuyorsunuz. Model ve kavramlarınızı buna göre oluşturuyor ya da yeniden değerlendiriyorsunuz. Siz modern bilimlerin kurucuları olan olgucularla aynı bilimsel kanı taşıyorsunuz. Tabii bundan ötesini bilemeyiz. 1017 puan arası (kavramcı): Siz olgulann varlığını kabul ediyorsunuz, ama onlara değil, kavramlara dayanarak akıl yürütüyorsunuz. Pek çok konuda Zenon'unkine benzer paradoksların içine saplanmış olduğunuzu görmüyorsunuz bile. Biraz daha olgusal, biraz daha deneysel olun. Gerçeklere ulaşmanın yolu olgu ve deneylerden geçer. 2832 puan arası (aşırı OİgUCU): Siz her şeyi kurcalama, hiçbir şeye inanmama meraklısı birisiniz. Yalmz, her şeyi olgulara bağlama merakımz yüzünden ayrıntılara saplamp kalıyorsunuz. Ağaçları sayarken orman olgusunu göremiyorsunuz, çünkü orman kavramsal bir "olgu"dur. Unutmayın ki madde tek başına vardır, ama insan onu madde kavramıyla ifade etmeseydi, onun varlığını bilemezdi. 6 26 • Yaygın bir felsefe anlayışına göre "aynı ırmakta iki kere yıkanamazsın" diyen