Katalog

FOTOGRAFIN 150. YILI Uygarlığın sureti: Fotoğraf Gerçekte, fotoğrafın tarıhi son 150 yılın uygarlık tarihi ile iç içedir. Fotoğrafın bu süreç ıçerısindekı rolü, sanıldığının çok üzerindedir. Geniş kapsamlı bakmaya çalışınca, fotoğraf sadece bir köprüdür. O köprüden geçılerek, insanın geliştirebildiği her çalışma dalına ulaşılabilir. Mehmet Bayhan A let oldidk bıı odıııı paıvısı ık yclınıl dığı donenıleıdc bıle msan, goıscl al gılayışın ılgı v e k ı u nesııele.ıııı ıcsım l u d e ve yontıılaıda tekraılayaıak ka lıu kılmak vdbasındd olmusttıı Akıl dlnidz se rüvcıılcrlt dolu on bınlertc vıl soıuında gclı seıı vc örgutlencn toplumların, bu (ın geıek sınmeluı /micidt(,ıldR.d karsılanmıstır Nııhı sıın ^uğdlnıası, sosval VL ckonomık durumla rı lyılesen kılleleıııı islt.kli.nnin artması zanaatirilaıı /oılamaya baslavınca uıctımdc dalıa kolay vollaı aıanmış vc teknolojı gtlıstııılmışIır leknoloıınııı gelışmesı bıı yerdc zanaatvıları ıslcıınden edeı Onlaıın zanaatvı tıtızlığı vc gclısuı dıısıınce yapısınııı bıııkımleıı, sa nalı kanatlandınr Dugıın saııat dogıudan bıı gcıcksııımcyı karsılamayd yonclık gıbı goııııı muvoı \a dd toplumların gelışmışîık dıı/eyı ılc ılıskılıdır bu ııokta f "I ııdıısln Dfvrıını" soıuasında zanaatgla rın gelıstııdıgı lckııolojılcıdcn bırıdıı lotoğrat Cnderck aılaıı gcıckMiHiKİcı, ıcssam vc mınyatıiKUİeım ^alıslıgı alaııııı ıiKkaııızc olmasını /oııınlu kılaı vc son asaıııası loloğıallır Sumerler'duı gclen "taınera obsıura"\a Roncsans'ın gtomctrı ve pLrspektıfını, arkasın dan 18 yüzvılın kımya ve hzığını eklcymıe 19 yuzyılın basında ortaya (,ıkan totoğraf, uygaı lığııı bclırlı bır olgunluğundan sonra gelışnıe nııı daha da hızlanabılmcsı ıçın mutlak geıeklı ıdı Buguıı bu ışlt.vmı butun gorkemı ıle suı durıtıeklcdır Bılıınden cndcislrıyc, cğıtımden ılelışıme, belgclemedeıı sdiıata kadar hcr alanda, eksıklıgı dıışııiHilenıcv bır malzemedır Crcrvcktc, folopı ıtııı laııhı son 1^0 yılın ııvgarlık larılıı ılc ıı, ıc,edıı roloğıalııı bu surtı, i(,crısındekı rolu sanıldığının çok ıı/crındedıı Gcnıs kapsdmlı bakmaya çalışınca, foloğıal sadcte bır koprııduı O kopıııdeıı gevılcıek ın saııın gclışlırcbıldığı her valı*.ma dalına ıılası labılıı Ağııslos lH19'da Parıs'lc Dagucrreoljpc'ın avıklanısınddn sonıa, IS Ağuslos 1841 larıhlı Cerıdeı Mavuılıs f.a/elc>ı su lıaberı ydvımlar, "Bır malıallın rtsıııı mıııesscınını alınjık i(,ın Avrupa'da l>at;ıırrrr (Ifdıklerı /ui bır alal ıcuıl edup Datuerre'ın basması maııasıııa Oagrryolıp lcsmıye elmıs vr mukaddrma kılabı ılalıı İslanbııl'a nclmış ve lerıume odilmis olmakla bılcıılcrın malıımudur..." 1 ransız hukumctının Dagııeııe'duı, yoııumını dı,ıkldması i(,ın ydz mdsını ıslcdıgı kılapvıktır bu Aynı gazetenın 17 Temmıı/ 1842 laıılılı sayısındakı habcr ıse şoyledıı "Reyoglu'nda ınosvo I)a)>er'in şakirdanından mosyo Koınpa ıınıyı sanal eylcmcktedır. Kessamlar bır adaıııı resınedci'cklerı vaklt aııı hirkuı, )>unltr kemalı sabru sukıınla kar^ılarına »turlup deta he drla na/ar rderek lıavlıı /ahnu'tlu rcsmıderler. I akın bu alâlla Ağustos 1839 da Parıs te çalışması basına açıklanan ılk Oaguerrtotype objektıfı (sol ustte) 1864 urunu Dubronı developmanın tumunu gerçekleştıren bır makıne ıdı (ustte ortada ve satjda) 1853 yapımı bır Regondeau Çekmecelı bır stereoskopı bolumuyle bırlıkte (solda) Jonte makınesı (1860) Kompakt stereoskopık makınenın bılınen ılk ornegı (sagda) Fotoğraf tarıhının bu eşsız koleksıyon parçaları Parıs tekı Guy Bomet ozel koleksıyonunda bulunmaktadır rcsmolunacak oldıifiiı vakıtlr )>une>(e allı sanıyede ve (»ııneşsı/ havada varını dakıkada ul alâl vasılasıyla rcsmedup hılınrUr..." Mosyo Kompa'nın, Daguerre'ın bulusunu pa/aılamak vc patcııl alıııak ıı,ın ı,oğu ulkeyc yolladıgı adaııılarındaıı bııı ülduğu anldşılıyor I ransa' da uldf edtnıedıgını dığeı ulktlcrde aidmak tadıı nagııeııc Uı, yıllık sıııt. n.ıııdt objcklıl lerın ve cmıılsıyonlann gelısmcsı ıle poz sıırc sı saallerden sanıyelere ınmış, poıtıc çekılebılıı oltnuştur 1845 yılı gdzete haberlerınde ıse suııu oku yoruz "Mosyo Naşa adlı bir Iransı/, Beyoglıı'nda avtıgı foloğrathancde gııneşe dahı nıııhlac olınavarak karşısındaki adamın suretinı bırkac sanıyedt1 cıkarmakta ve toloğrafın cesamelıne gore 60 kıırustan 100 kuruşa kadar para almakladır." O devır ı<,ın oldukvd yuksck bır hyallıı bu 1846'da Pans'tc yılda 2000 toıoğraf makınesı salılmakladıı l8S2'dı. Disderi'nın "carlc dr vısılc" tıılnidsı esıntyc b a s tırmektedır !8S2'de Ingıllere'de ılk fotoğral Vilık derneğı kurulmustur Sergıler, yarışnıa lar du/cnlcnmekte ve yoğun şekılde fotoğrdl sanalı lartısmaları yapılmaktadır Isıanbııl'da uzıın surelı ılk fotogıal slııdvo sunun Kırım Savası ıvın gclen Alnidiı kımya geı Rabaıh taıalından 1856'da açıldıgı bılın mektedıı Raiı'yı yakından ızleyen saray vcv resı ve a/ınlıklaıııı buyuk ılgı göslerdığını du şunebılırız Kayseıılı dorl Lrmenı kardeş, bu studyoyu devralıı ve "Abdııllah Biraderler" adı ıle saray totoğralı,ılığına kadaı yukselırler Vıyana vc Parıs'le sergıler avaı, oduller kazanırlar Gcleneklerın baskısı ıle Osmanlı toplumunda totoğraf Batı'dakı coskııyu (ekrarla yamaz Ancak 1860'laıa gelındığınde o/ellık le Istanbul'da arıstokratık yasamın bıı part,ası halındedır SeLkınler arasında amatör lotoğ ıalvılık ılgı gormcktedır 18611865 arasında Amcııka'da Mal(hew Bradv asıstanları vc at lıkaranlık oda aıabalan ıle n, savaşı lotoğraf lamışlır Akın akın herkes, poıtıcleıını (,ck lamaktadır Bugun bu fotoğraflar, ABD'nııı en önemlı tarıhi bclgelerınden sayılmaktadıı 1870'lerden sonra gıımui bromürlu jclatın emulsıyonlaı, 1880'leıdeıı sonid lılının gtlıs tırılmesı totoğrdltd sıı.ıanıa yaıatıı Aynı vıl larda Kdward Mııyhnd)>e .ıiııı koşusıı KIII lıa reketlerın kucuk anlaıını loiogıallanıaktadıı Bu lotoğrallardan sonradıı kı ıcssanılaıın o zanıand kadaı atları yanlıs rcsmettıkleıı oılaya yikaıaktır 1885'lı.rden sonra dcrgı ve gazete lerde l o t o ğ r a l kullaııılnıaya b a ş l a n ı r 1890'laıda Nevv York'la Jacob Rııs, lakır bol gelerın fotoğıaflaıı ıle (oplumun ve vönotiLi lerın dıkkatını bu kesınıe yoiKİtnıcvt. vaüşınak tadır 1900'lere doğıu Istanbul'da azınlık lotoğraleıların açtığı studyolaı voğalıı Tuıkler v ekııı gendır vc böylc bır ışe gırısemezleı Askerı bır lıkleı, gemıler, labrıkalar, köpruler, Laıııı vt mcdıescleı, posıa ıdaresı gıbı konularda II Abdulhamıl'ın hazırlattığı albumler o doıum den kalma onemlı belgelcrdır 190l'de tahta vı 14