Katalog

ki f reskler iaha sonra Sclçuk uygurlığının etkilerini devet ve kilise içinde birleştirıp göklcre çıkartacak )lan Bizans sanatının, özellikle Hıristiyanlığın İk döncmini yansıtan bu mozayiklerin eşsizliği icrkcsçe kabul ediliyor. Gece mavisi, koyu lacivert ve mavinin egemen enk ulduğu mo/ayiğin allın varaklarla vurguannıası, işin bir başka sanatsal boyutu. Kilisenin apsisiııiıı bordürUndeki 12 havari portresinin ortasında, Kıbrıs resim tckniğinin ilk Meıyem Ana tasvirini (başı cskiden beri kayıp) vansıian bu ınozayıklcrde, Mcryem'ın kucağıııda ergenlik çağındaki I.sa bir kolsuz manto ve mavi bir tünik içındc görülüyor. Bir Amcrikalı uzmanın itadesınc göre "lcsserae" dcnilcn bu cam, mcrnıer, taş küpler, altın vc gümüş varaklarla adeta müccvher gibi, ilahi bir görüntüyle işlenmısti. O dönemde okuryazarın az olmasi nedeniyle, her havarinin yanına, adları da yazılmıştı. Çünkü o dönemde, okumayazma öğrenen küçük çocukların kitaplaıında olduğu gibi resimlerin yanına kimlere ait oldukları, yani adları yazılırdı. İmparatoriçe Theodora'nın "resim düşmam" partiyi 842 yılında saf dışı bırakıp kendi mozayik portresini Aya Sofya'ya yaptırmasmdan sonra, kiliselerdc rcsme ilgi gelişiyor ve bu arada, daha öncc tahrıp edilmiş resimlerin kopyalan nın kilise duvarlarına yeniden yapımına başlanıyordu. tstanbul'un yanı sıra Bizans topraklarında bu gelişme surerken, Kıbrıs'ta da benzeri olaylar yaşanıyordu. Bundan sonra antik duvar resmi denilen freskler ya da tahta üzerine bez ve muşamba kaplama olarak yapılan ikonalar hızlı bir gelişme gösteriyordu. "Karanlık yağ" bitmiş, Ortodoks kilisesinde bir çeşit "rönesans" baslamıstı. Oldukça büyük sayılan Kanakarya Kilisesi dışında Magosa yakımnda, Akdogan Köyü'nün (l.ysi) 56 km dışındaki bir duzlükte, dev okalıptus ağaçlarının perdelemesinden dolayı adeta kaybolmuş olan bir başka kilise, daha doğrusu "kilisecik" var. Dıştan 10 metreye 4 metre boyulundaki bu kilise, Aziz Kpihimlanos'unadını taşıyor. Daha iyi fotoğraf çekebilmek amacıyla iki kez 7 Teksas'taki depolara Msesi'nden ve Magosa yakınlanndaki Akdoğan /ik , fresk ve ikonalar, kendi gök kubbelerini arıyor... gittiğim bu şirin kiliseccğin kubbesi ile apsisindeki duvar resimlerini yanı frcsklerinı, 34 ay önce ieksas'ta Houston kentındc Mcnil Mu^esinin deposunda görmüştünı. Alt taraftaki ö/gıiıı yazılar Aydın Dikmen'in taytalarınca sokum sırasında tahrip edilmis olmalıydı. Kubbe az, apsis ise çok samanlı bir alçı üzerine resmedilmişti. Kirli koyu mavi rengin hâkim olduğu freskte sarı, kahverengi, kırmızı ile bunların tonları olan renkler dikkati çekiyordu. Gece mavisi ton içinde, "Tanrıların tanrısı /eus" yerinc, "Hepsinin yiicesi tanrı" rolündekı tsa, yine parmakları ile kendisini seyredenleri kubbeden kutsuyordu. 277 santım çap ve 123 santım yarı cap boyuilarındaki kubbede, Isa'yı baş mclck Mihail ve Cebrail olmak üzere ötekı meleklcr vevrelıyordu. Dikmen'in adamları bu kubbeyi yerinden çıkarabılmek ıçın 28 dilime bölmuşlerdi. 132x215 x 144 !>antim boyutlarında ve "Kulsal Ruhun Güvercini" ile meleklerin yurüyüştlnü gösteren yarım daire biçimindeki apsis de 11 parçaya bölünmekle kalmamış, kubbeninkiler gibi yuvarlak hatları paketleme sırasında dümdüz edılmişti. Dört kıdemli tngiliz restoratör, bu resimleri eskisinden daha iyi bir biçimde onarabilmek icin dört yıl çalışıp bir milyar lira harcamışlardı. Dallas Ünlversitesi'nden Dr. Annemarie WeylCarr, 120070 yılları arasında yapılan bu freskler hakkında, "sıradan, gelişigüzel ynpılmıs kilise fresklerinden değil bunlar... Anılsal mimari'ile İİRİIi ikona resimlerinin ilginç örnegidir" diyor. Mcnil koleksiyonuna bu freskleri kazandıran Bizantolog Dr. Bertrand Oevozac ise tstanbulda Edirnekapı'da Odalar Camii olarak bilinen Blachernilissa Kilisesi'nde yapılan Meryem freskleri ile kıyaslıyor bunları ve "Dogu Hırlstiyan kilisesindeki ayinsel ikona resimlerinin leuelini olıışlıırdugunu" öne sürüyor. Bu arada Kıbrıs'ta soyulan kiliselerdekı taşınabilir sanat eserlerindcn bazıları da hiç kuşkusuz dünyada ender olan Bizans dönemi ikonalandır. Balmumunun ıçine boya karıştırılarak bez ya da muşamba üzerine yapılıp ayrıca tahta üzerine kaplanan bu dınsel resimler de Kıbrıs sanatında önemh bir yer tutaı. 13. yıı/yılda yapılmıs vc Kıbrıs ikona ekolunün önemli bir örneği olan sağ kolunda Isa'yı tutan Meryem'i gösteren 8 9 x 5 9 santim boyutlanndaki bir ikonanın fonunda, gümüş dövme varaklar kullanılmış. Aydın Dikmen'in Hollandalı aracısı Michel Van Rijn aracılığı ılc Londra'da Solhcln's'de ımızayedede pazarladığı bu ikonaya Melina Merkuri'nin bir Yunan müzesi adına 1984'te 44 bin sterlin, yanı yaklasık 150 milyon lira ödediği bildirilıyor. İşin ilginç yanı, Kıbrıs'tan bu ikonanın kaçırıldığını öğrenen KKTC, mllzayedeyi durdurmak için gerekli girişimi yapıyor, "Ancak elinde^Totograf olmadıgı için çalınlı oldugunu kanıtlayamadıgı" için girişiminden gcri çckıliyordu. Elinde gerekli belgesi olan Rum yönetimi de, Merkuri'nin adını duyunca, "Nasıl olsa yabancıya degil, yani Yunanislan'a gidiyor" gerekçesiyle başlangıçta Sotheby's'ye yaptığı itirazı daha sonra gcri alıyordu... Cl Magosa yakınlanndaki Akdoğan Kılısesı (ustte) ve bugün, Teksas'taki Menıl Muzesı depolarında saklanan freskleri: "Kutsal ruh ve guvercin" detayı (solda), kubbede yer alan "Cebrail" detayı (altta)