Katalog

Kıbrıs'ta, Karpas Burnu'nun ucundaki Kânâk Kilisesi'nden sökülen dünyada eşine ender rastlanır Özgen Acar / LEFKOŞA oma tmparatoru Büyiık Konsfantin, l.S. 313 yılında Hıristiyanlığı serbest bıraktığında ortaya önemli bir sorun çıktı. O güne kadar Roma Imparatorluk topraklarında Hıristiyanlar, anıtsal olmayan, simgesel kılıselerde gizlice tapınıyorlardı. Hıristiyan11k hcnüz bir "tanrı evi"nin çatısı altında kurumlaşmamış.tı. Dünyanın ilk Hıristiyan imparatoru "Büyük" Konstantin, l.S. 330 yılına kadar "Byzanlium" denilen tstanbul'un adını "Konstantin'in Kcnti" \aııı "konshııılinople" olarak dcğişiirdı \e "Bıından böyle burası Dogu Roma Imparatorlugu'nun başkenlidir" dedi. Roma fmparatorluğu'nun ikiye ayrılmasındaki bu tarihsel olıışum ıçinde, Hıristiyanlık da kurumlaşmaya, büyuk, daha büyük, en büyuk kilıseler yapılmaya doğru gidildi. Incil, heykeli yasaklamıştı. Çünkü, heykel "put"tu. Bu nedenlc kiliselcri süslemek için putlardan yararlanılamazdı. Çünkü kilisenin yeni müşterileri, yani yeni müminlcr, eski Yunan ve Roma (apınaklarındaki "Zeus" ya da "Jüpiler" gibı mermerden yapılma heykclleri görürlerse yanılabilir ve "Çok lanrılı putlara tapmakla tsa'nın tek tannlı dinine lapmak arasında ne fark vardı ki?" diye düşunüp bir daha bu kapıdan içeri girıneyebılirlerdi. O halde kiliseler yeni müminleri de çekecek biçımde nasıl süs>lenmcliydi? Klasik Yunan ve Roma dünyasının yer döşemelcrindeki mozâyik, Bi/ans sanatında yerden alınıp duvarlara, apsis (kolonlar) ve kubbeleıe bu düşünceyle taşındı. Tavla /.an büyüklüğiınde ve kup biçimındeki renkli taş parcalarının binlercesinin, beyaz bir yatay zeminde, doğadaki bitki ve hayvan tasvirleri ile geometrik dcsenlerin kullanımından uzaklaşılarak, mozayik sanatında "Blzans devleti ile Hıristiyan kilisesini" aynı anda yüceltmck içın dikcy olarak kilise duvarlarında tsa, Meryem ve 12 Havari ile meleklcrden oluşan bir susleme kullanımına gidildi. Mozayikler, parça parça renkler, sınırlı bir ayrıntı içinde vc vurgulayıcı dış hatlar arasına, bezenerek yerlcştiriliyordu. Böylece lekelerden olu>an bir renk kompozisyonu belirginleşiyordu. Bu sUsleınc sanat vc tekniği yine de özgun, klasik Yunan ve Roma sanatından kopmamıştı. Aına Imparatorluğun da adını aldığı gibi Doğu'nun sanatsal etkilerini de toplamıştı. Cam, mermer ve taş mozayik parvalar kullanılırken Bızanslılar, yeni müminler üzerınde Hıristiyanlığın büyüsünü, çekiciliğini gerçekleştirmek için kilise duvarlannda camla taş arasına, allın ve gumuş yaprakları da ekleyerek bir ışıltı, Hıristiyanlığın buyüleyici ışıltısını koymada, büyük ustalık sağladılar. Kilisenin kubbe ya da çevre pencerelerinden gircıı yan ışıkların cam altmdaki altın ve gümuş yüzeylerde yansıması, büyuk biı "dinsel büyu" yaratıyordu. Daha sonra, "Kanuni" diye anılmakla birliktc, çağdaş iarihçi Prokop'un, "Insandan çok bir şcytan" diye tanımladığ tmparator Justinyen, Isı.mbul'da 532 yılında "Kutsal Hikmvt" anlamııı.ı gelen Aya Sofya Kilisesi'niıı yapımını başlattı. Istanbul'da bu dinsel, sıyasal ve sanatsal devrımler olurken Akdeniz'in doğusundaki Kıbrıs \dası'nda da Hıristiyanlık hızla yayılıyordu. O aııa kadar dört olan piskoposluk sayısı, I2'ye Sürgündı Akdeniz'in mavilikle R Hırıstıyanlıfjın gucunu yenı yenı kanıtladığı bır dönemde, Karpas Yarımadası'nın ucunda, 5 yuzyılda inşa edılen Panaya Kanakarya Kılisesı, mozaiklerının özellikleri açısından, dunyada ancak ıki benzerı daha bulunan bır Bizans yapıtı (üstte) Kanakarya mozaiklerının ABD'ye kaçırılmasında kılit adam olarak nitelenen Aydın Dikmen, Londra'dak! bir muzayedede, 13 yuzyılda yapılmış ve türünün en ılgınç örneklerınden sayılan bır Kıbrıs ıkonasını, Melına Merkurı aracılığıyla bir Yunan müzesıne sattırmıştı. Kıbrıs ıkona ekolünün önemli bir örneğt olan bu yapıt (saflda), 1984 yılında, yaklaşık 150 mılyon lıraya satılmıştı çıkıyordu. "Dörtler"den biri de Karpas Yan dası'nm ucunda yer alan Panaya Kanakarya lisesi'ndcydi. Hıristiyanhğın, gucunu yeni yeni kamtlaı ya başladığı bu dönemde, Karpas Burnu'nur ucuna dogru 5. yuzyılda yapılan bır kilisenin sisi, iki tahta dirck üzerinde duruyordu. Ap te buyüleyici mozayikler vardı Bu kilise d, sonra ya yangın ya da deprem sonucunda y lacaktı. Eski ahşap kilisenin yerine, o anda Iran'da lısmakta olan Tıalles'li (Aydın) mimaı Anl mios ve Miletli nıimar Isidor'un Istanbul'a i cağrılıp "basilika" yani "kral sarayı" niteliji de (I.S. 525), "Kutsal Hikmet" anlamına gc "Aya Sofya" Kilisesi'niıı inşaatına başlanıalaı daıı 7 yıl önce, bu mo/ayıklcr yapılmıştı. Kil ise bir yii/yıl daha eskiydi. Kanakarya Kilisı 8. yüzyılda ahşap yerine taştan ycnıdcn yapı ken mi, yoksa 12. yüzyılda onarılırken mi mozayikler apsise yeniden yerleştirilmişti; i bu tarafı pek bılinmiyor... tncil'e göre hcykclin yasak olmasının yani ra Bizans'taki bir sıyasal parti, resmin de yas< lanmasını istiyordu. I.S. 787 yılın "ikonaklast" denilen bu parti iktidarı garar leyince, tüm kiliselerdeki her türlü lsa, Merye havari ve insan rcsmi tahrip edilecckti. Hıristiyanlığın yeni gelişmeye başladığı bir c nemde yapılan ve rcsim düşmanlarınca tahı edilmeyen bu cnder sanat eserlerinin günüm ze kaJan iki benzeri daha var: Bunlardan b aynı tarihlerde yapılan Roma'daki Ravenn» I lisesi, öteki ise Filistin'de Sinai'deki Aıize Kı herina Kilisesi'ndeki mozayiklerdir. Bu mozayiklerin bir başka önemi de lsa'n görüntülenmesiyle ilgiliydi. Mozayik, f'resko ikonalarda ya Meryem kucagında bebek, ya s elinin iki parmağı ile çarmıha gerilmiş, son d kikalarını yaşarken resmedilen tsa olarak gf terilir. Oysa lsa, bu mozayiklerde, anncsi M« yem'in kucağında ergcnlik v'ağındadır. Bund; dolayı da bu mozayik Isa'nın ender resimleri den biridir. Klasik Yunan ve Roma sanatı ile Hıristiyanlık inanclarını insanlaölUmsüzlüğü birleştiren vc Doğu'nun, özellikle önceleri tran'daki Sasani, Akdofian Kılısesl'niri mimberr Teksas depolarıııB kendı guk kubbesinden uzakta. 12