Katalog

Dünü ve bugünüyle Bektaşilik D U ektaşilik, murşıt olarak Hz. Muhammed'i; rehber olarak Hz. Ali'yi 've pir olarak da Hacı Boktaş Veli'yi • tanıyan ve tamamen Batınî olan blr tarikat. Bektaşilığın 13. yüzyılda Anadolu'ya gelen Hacı Bektaş Veli (12101271) tarafından kurulduğu kabul edlllr. Islamın yaramaz çocukları Zehra Çakır • "İlgisizlikten neslimiz tükeniyor", diyen Bektaşiler Nevşehir'in Hacı Bektaş kasabasında, 1619 ağustos tarihleri arasında, Hacı Bektaş Veli'yi anma törenlerinde kültür ve geleneklehni yaşatacak olan Bektaşiler, "unutulmuşluk"tan dem vuruyor. Yeniçeriler ve Bektaşilik Bektaşilik tarihinin ikınci evresi ise "Balım Sultan" dıye tanınan Hızır Balı (61.1516) ile başladı. Bektaşilerın ikinci pir olarak tanıdıkları Balım Sultan'dan itibaren tarikat, evli babalar ile evli olmayan "mücerreı" babalar tarafından temsil edılmeye başlandı. Yeniçerllerle blrlikte Mısır'a, Balkanlar'a, Tuna kıyılarına, Amavutluk'a kadar yayılan Bektaşilik, buradakl Türk ve Müslüman halk arasında bir hayli tutundu. Taa 1826'ya kadar. Yeniçerı ısyanında Bektaşilerin de Yeniçerilere yardım ettığı gerekçesı ile Sultan II Mahmut, Yeniçerı Ocağı'nı kapatırken Bektaşılığı de yasakladı Önde gelen Bektaşı babalan idam edildi ve süruldu. Bektaşı tekkelennin yenl yapılmış olanlan yıktınldı, eski tekkelere de nakşi şeyhlerl tayin edildi. Tanzımattan sonra Bektaşiler ' kendi tarikatlarına ait tekkeleri, Nakşi tekkesi adı altında yeniden açtılar, bir kez daha Bektaşı ayinlerine başladılar. Cumhuriyetln ilanından sonra da (4 Eylül 1925) butün tarikatlar yasaklandı, tekkeler kapatıldı Mevlevı musikısinden sonra en zengın tarikat musıkısı, Bektaşilere aittlr it ceksin..:' GUnUmUzde de bu 10 koşulu yerıne getirmeyi ilke edinip, felsefesini yaşatan bir "Bektaşilik", soluk almaya devam ediyor. Ne var ki giderek kesilen bir soluk t>u. Adını Hacı Bektaş Veli'den alan ve sayıları hayli azalmış olan Bektaşiler, bu unutulmuşluktan ve ilgisizlikten dert yanıyorlar. Halk edebıyatında genişçe bir yer tutan fıkralanndan tanıdığımız, ince nükteleri ve ille de içkiyle ilişkileri 'bilinen' Bektaşilerin sayısı, bugUn beş bini geçmiyor ve yine sayıları 50'yi ancak bulan "baba"larıyla felsefeleri E I lıne, beline, diline sahip olacak| sın. Eşine, işine, aşına bağlı olacaksın. Sevecek, sevdirecek Isevindıreceksın. Ve haddını bıle ni, yaşam biçimlerini sUrdUrmeye çalışıyorlar. Nesli giderek tukenen Bektaşi babalarından birinin evine konuk olmak; onları, sorunlannı yakından tanımak istiyoruz. Bu arada, götürmenin adetten olduğu söylenen bir şişe rakıyı alm*>yı da unutmuyoruz. Uzattığımız armağanı alırken, bir hayli hoşnut görünüyor Ibrgut Reşadi Baba. Dini el yazmalarıyla dolu duvarların arasındakı koyu sohbet de zaten bu özelliklerıne ilişkin soruyla başlıyor: "Neden ille de içki?" Cevaphyor 63 yaşındaki Bektaşi Babası: "Fıkraların çogu, 'Bektaşi demiş ki| diye başlar. Ama dedigi var, demedigi var. Bu fıkraların hepsi Bektaşilere ait değil. Çoğu uydurma. Hanl derler ya Bektaşi minarede, camide Içer... Oysa gerçek Bektaşi, 'meyi meyhanede değil, meyi hanede içer, sokakta içmez. Blz zaten içklye içki değil, 'dem' diyoruz. 'Demlenmek' bir anlamda, 'olmak' de mektir. Biz de ne ölmek, ne de elflleme rezil olmak İçin içiyoruz. Sadece 'olmak' için içiyoruz." Ne siyaset, ne ticaret! Tlırgut Reşadi Baba, cumhuriyetin kuruluşu ile birlıkte, tarıhe gömülen dergâhlarının tekrar açılmasına hiç mi hiç özlem duymadıklarını vurguluyor: "Anayasanın teminatı ultındaysak, ibadetimize kimse kanşmıyor. Ve oturup birkaç kadehi birkaç dostla parlatıp, nefes okuyorsak bu da yasak değil. öyleyse niçin ille de tarikatlar kurulsun, dergâhlar açılsın diyelim. Buna ihtiyaç duymuyoruz. Çiinkü bu dünyanın her tarafı dcrgâh..." Reşadi Baba, Bektaşilığın bir Nazenf tarikatı olduğunu belırterek, "Allah'la olan munasebetlerimiz belki diğer tarikatlarla aynı ol Nasıi baba' olunur? Bektaşiliğe katılan kışi, önce "dervış" sonra "halıfe baba" ardından da "baba" oluyor "Dede baba" olmak için, "mucerret ikrarlı" olmak gerekıyor. Yanı ruştunu ıspat ettiğı zaman evlenmeyeceğıne daır yemin etmesı zorunlu Ancak gunumuzde, "dede baba" yok Çunku, "dede baba"nın dergâhta oturması söz konusu. Bekâr kalacağına yemin etmiş olan Bektaşının kulağı "II. Pir" olarak kabul edilen Balım Sultan'ın eşlğınde delınır ve bir de "menguş" (küpe) takılırmış... Gunumuzde, sayıları 50'yi ancak bulan Bektaşı babalan da hayli uzun bir "tedrisaf'tan geçiyorlar Yeteneğe göre 612 yıl sürebiliyor bu eğıtım Ancak "muhıpler"ın arzu ve istekleri de zorunlu. Ayrıca dervişın "baba" olabılmesi ıçın, 12 ayrı hızmetı de yerıne getırmesi gerekiyor. Bu hizmetlerin sonunda Bektaşı, "çiği pişirmesıni" öğrenıyor Aşçı, ekmekçı, nakip, atçı, meydancı, kilercl, türbedar, kahveci, kurbancı, ayakçı, mihmandar ve mürşlt hizmetlerinden geçen yol, Bektaşiyl "baba" olmaya göturuyor. D Turgut Reşadi Baba. her blr parçası eskı Bektaşi babalarından tondtslrt* aktınlmış toyafeöyle. GoOOstsM pehank taşı, "yol"a tssHmlyatl; tabar Isa "ZıBmln zulmune karşı maz)umun savunuculuflunu" simgellyor Duz beyaz, çızglii entartnin adı İse, "tennure" .