Katalog

ANNA LOWENHAUPT TSING’DEN ‘DÜNYANIN SONUNDAKİ MANTAR: KAPİTALİZMİN ENKAZLARINDA YAŞAM İMKÂNI ÜZERİNE’ Kendini doğuran doğa ve matsutake! Dünyanın çeşitli köşelerinde zarar görmüş Fakat bu herhangi bir mantar değil. Bugün gurme lezzetlerin en önde gelenlerinden olan coğrafyalardaki çeşitliliğin öyküsü olan matsutake, dünyaca tanınmış antropolog Dünyanın Sonundaki Mantar: Kapitalizmin yazarAnna Lowenhaupt Tsing’in peşinden gittiği. Enkazlarında Yaşam İmkânı Üzerine Kitap boyunca matsutake ticaretinin çeşitli (Çeviren: Erdem Gökyaran / Yapı Kredi ve tuhaf dünyalarına tanık oluyoruz. Japon Yayınları), kapitalizmin beklenmedik gurmelerin, kapitalist tüccarların, Hmong köşelerini keşfetmek için zamanımızın en orman savaşçılarının, endüstriyel ormanların, tuhaf emtia zincirlerinden birini takip ediyor; Yi Çinli keçi çobanlarının, Fin doğa doğanın kendini yenilemesinin simgesi haline rehberlerinin ve daha fazlasının dünyalarına, gelmiş bir mantarı. hikâyelerine davet ediyor Tsing. te yaşama vaadini daha iyi anlamamız için bizi mantar eko- aradığı soru ise şu: İnsanın para ve güç uğruna yarattığı ha- EGE YATIR lojilerine ve orman tarihlerine de götürecek ayrıca. Hemen rabelerde bir şekilde yaşamayı başaran “şey” ne? yukarıdaki cümlede “birlikte yaşama vaadi” dendi. Yazarın Bu bağlamda Dünyanın Sonundaki Mantar, dünyanın en “KAPİTALİST SİSTEM”İN İÇİNDEKİ bu kavramı ortaya atmasında birkaç sebep var. Öncelikle ise çok aranan mantarlarından birini araştırarak, kapitalist yı- İNSANIN BÜYÜK ACILARI! kım ile dünya üzerindeki yaşamı sürdürmenin önkoşulu olan bunu matsutakenin var oluş şeklinden yola çıkarak yapıyor. Başlayalı yıllar oldu ki bir felaketler kuşağından geçiyor gi- Matsutake sadece çok önemli bir gurme lezzet değil, dün- çok çeşitli coğrafyalarda işbirliğine dayalı hayatta kalma biyiz. Üstelik bu yıkıcı zincir duracağa da benzemiyor. Bilim yadaki en değerli mantardır aynı zamanda ve kuzey yarımkü- arasındaki ilişkiye dair orijinal bir inceleme sunuyor. insanlarının geçmişi çok uzun zaman öncesine dayanan uya- Dünyalar yapmanın sadece insanlara özgü olmadığını ha- rede insanların “rahatsız ettiği” ormanlarda yetişir. Rahatsız- rılarının nedenlerini tüm dünyayı saran doğal yıkımlarla bir- lıktan kasıt, insanın kapital hırslarıyla tarumar ettiği alanlar… tırlatıp bizi bir ego sorgulamasına götürdükten sonra ise likte artık daha iyi anlıyoruz. Fakat ne ki pek çok şeyin önünü Yetişme şekli ise şöyle; matsutake, ağaçları besleme ye- “sevimli” denip geçilebilecek kunduzların inşa ettikleri ba- alamıyoruz artık. Küresel ısınma, kuraklık, salgın, hava kirli- rajlarla ekolojik dengeye nasıl katkı sağladıklarını gösterip teneği sayesinde ormanların zorlu yerlerde büyümesine yar- liği, kıtlık, yok olan ormanlar ve vahşi yaşam… dımcı olur. Ormanların, özellikle de çam ağaçlarının. Yaşa- matsutakenin bundan çok ama çok daha fazlası olduğunu bi- Bunlarla ilgili geçmişte yapılan uyarıların bellekler bi- mak ve yaşatmakla o kadar derin bir bağı var ki matsutake- ze kanıtlıyor. raz olsun yoklandığında hatırlanacağına eminim. Şimdi ya- şadıklarımızı ise bu uyarılara kulak asmadan EKOLOJİ, EKONOMİ, TOPLUM, yolunda ilerleyen “kapitalist sistem”in için- GELENEKLER İLE BİR ORTAK deki insanın büyük acıları olarak tanımlamak YAŞAMA ÜRÜNÜ VE KAPİTALİZMİN çok da yanlış olmaz. BİR METASI OLARAK MANTAR! Sorumlu sistem mi yoksa sistemin içinde Tüm bu yönleriyle bakılacak olursa ekoloji, kendine bir şekilde yer bulmayı beceren in- ekonomi, toplum, gelenekler ile bir ortak ya- san mı bilinmez. Her ne olursa tablo ortada ve şama ürünü ve aynı zamanda kapitalizmin bir artık başka bir “şey”ler söyleme zamanı gel- metası olarak mantarın iç içe geçtiği entere- di. Bu başka bir “şey”in ne olduğu konusunda san bir çalışma elimizdeki. ise sanırım gözleri öncelikle yine doğaya dik- Bu en nadir mantarın ticaretini ve ekoloji- mek gerekecek. sini, sanayi sonrası hayatta kalma ve çevresel Bunu, yakın zaman önce okuyucu karşısı- yenilenmenin modern bir benzetmesine zeki- na çıkan, Anna Lowenhaupt Tsing’in yazdığı ce dönüştürüyor Tsing. Dünyanın Sonundaki Mantar’ın (Çeviren: Er- Tsing’in odak noktası ise 1980’lerde Japon dem Gökyaran / Yapı Kredi Yayınları) sayfa- tüketicilere artık orada yetişmeyen önemli bir larından esinle söylüyorum. Kitabın alt başlığı kültürel ürünü sağlamak için ortaya çıkan kü- bunun nedenini gayet net açıklayacaktır: Kapi- resel matsutake mantarı ticareti oluyor. Onun talizmin Enkazlarında Yaşam İmkânı Üzerine. ayrıntılı açıklamasını yaparak bu ekonomik faaliyeti mantar toplama, ihracat ve tüketimin BİR MANTARIN PEŞİNDE! kültürel boyutlarıyla ilişkilendiriyor. Dünyanın çeşitli köşelerinde zarar görmüş Ancak en önemlisi, Tsing’in, ticareti ve coğrafyalardaki çeşitliliğin öyküsü olan Dün- onunla uğraşan insanları temel olarak şekil- yanın Sonundaki Mantar, kapitalizmin bek- lendiren mantarlar, çam ağaçları ve nematod- lenmedik köşelerini keşfetmek için zamanı- lar gibi insan olmayan canlıların eylemlerinin mızın en tuhaf emtia zincirlerinden birini ta- hayati bir muhasebesini sunması. kip ediyor; bir mantarı. Fakat bu herhangi bir nin, Hiroşima’nın atom bombasıyla yok edilmesinin ardın- Matsutake üzerine yapılan bu çalışma, insan olmayanların mantar değil. Bugün gurme lezzetlerin en önde gelenlerin- daki manzaradan ortaya çıkan ilk canlının matsutake manta- den olan matsutake, kitabın yazarı Tsing’in peşinden gittiği. failliğini ileri süren ve insan-çevre ikiliği yanılsamasını or- rı olduğu söyleniyor. taya koyan disiplinler arası söyleme ciddi bir katkı olarak da Genel çerçevede şunu söyleyebiliriz: Kitap boyunca mat- Japon şiirlerine de konu olmuş müthiş bir sonbahar kokusu görülmeli aynı zamanda. sutake ticaretinin çeşitli ve tuhaf dünyalarına tanık oluyo- ise onun en keskin, en ayırt edici özelliği olarak öne çıkıyor. ruz. Japon gurmelerin, kapitalist tüccarların, Hmong orman DOĞANIN YENİDEN DOĞUŞUNUN “Takamato bayırı, gelişip serpilen/ mantarlarla kaplan- savaşçılarının, endüstriyel ormanların, Yi Çinli keçi çoban- YOLCULUĞU VE BUNA TANIKLIK EDEN larının, Fin doğa rehberlerinin ve daha fazlasının dünyaları- mış -/ mucizevi sonbahar kokusu” diyerek tarif ediyor onun İNSANLARIN HİKÂYELERİ... bu kokusunu Man-nyo Shu. na, hikâyelerine davet ediyor yazar. Anna L. Tsing’in kısa bölümlerden oluşan bu son derece JAPON ŞİİRLERİNE KONU OLMUŞ NASIL HAYATTA KALDI? özgün çalışması, ekonomik gerileme ve küreselleşmenin bu MÜTHİŞ BİR SONBAHAR KOKUSU! Fakat Tsing’in peşine takıldığı kokusundan çok doğa- çağında harap olmuş endüstriyel manzaraları ve güvencesiz Kitapla birlikte aralarına gireceğimiz bu yol arkadaşla- da üstlendiği rol oluyor kitap boyunca. Doğada üstlendiği geçim kaynaklarını da araştırıyor. rı, insanlığın büyük bir yıkıma uğradığı bir dönemde birlik- rol ve bu rolün ekonomiye, ekolojiye, insana etkisi. Yanıtını Matsutake mantarlarını ve Oregon, Yunnan, Lapland >> 8 28 Eylül 2023