Katalog

LUDOVICO ARIOSTO’DAN ‘ÇILGIN ORLANDO’ Bir kadınlar manzumesi! Ludovico Ariosto’nun (1474-1533) kademeli olarak yaklaşık 30 yılda yazdığı, İtalyan yazınının en soluklu yapıtı olan Çılgın Orlando (Türkiye İş Bankası Yayınları) dilimize ilk kez Necdet Adabağ tarafından çevrilerek okuyucuyla buluşturuldu. 46 kanto, 4842 kıta ve 38736 dizeden oluşan, Hıristiyanlarla Sarazenler (İmparator Şarlman ile Kral Agramante) arasında geçtiği varsayılan kurmaca bir savaştan yola çıkan Ariosto’nun bu manzum yapıtı, şövalye edebiyatının temel izlek ve ögelerini içeren önemli örneklerden. Angelica’ya aşkından aklını yitiren bir şövalye olan Orlando’nun aşk öykülerinin sıralandığı, düş kırıklıkları, umut ve umutsuzlukların yaşandığı, kimi zaman cinselliğin öne çıktığı, iyi ve kötü insanların karşı karşıya geldiği bir başyapıt Çılgın Orlando. İnsanı tüm yönleriyle ele alan ve anlatan kitap, hümanizmacı insanı öne çıkaran önemli bir belge niteliği de taşıyor. Necdet Adabağ ile Ariosto’nun Çılgın Orlando’sunu, yapıtın İtalyan edebiyatındaki yerini ve çeviri sürecini konuştuk. Resim: TIZIANO VECELLI Romulus kardeşlerin annesi Rea Silvia’nın, rahibe olma- n Ariosto’nun kitaptaki aşkların- NEVİN ÖZKAN sına karşın, Mars’tan hamile kalarak kadının özgürlükçü dan ve kadınlarından söz ederseniz neler söylersiniz? fikrine sahip çıktığını göstermesi gibi. ‘EDEBİYAT BİR SÜREÇTİR, Dante’nin Beatrice’si, Petrarca’nın Laura’sı ve Çılgın Orlando bir komedi, bir ESKİYİ BİLMEDEN GÜNCELİ Boccaccio’nun akıllı, kurnaz ve erkeklere taş çıkartan yergi ve de bir epik şiir. Ustasının ANLAMAK ZORDUR’ farklı karakterlerdeki kadınları Avrupa kültüründe kök elinden çıkmış bir destan. n Ludovico Ariosto’nun Çılgın salmış bütün bu örneklerden sonra Ariosto kadını göz ar- Üç dalda da geleneğini yadsıma- Orlando yapıtını, dilimize kazandır- dı edemezdi ve gereken önemi vermek zorunluluğunu yan bir yapıt olduğunu bilerek okun- ma düşüncesi nasıl gelişti? duyumsuyordu, tüm nitelikleri ve günahlarıyla birlikte. ması gerekir Çılgın Orlando. Ben de bu çalışmayı yaparken sık sık Dahası bu yaklaşımı hümanizmanın gereğiydi. İnsanı Bu yapıtta, aşkta başrolü oynayan kendime bu soruyu sordum. Özellikle öne çıkaran ve artık sıra sende diyen doğa, erkeği yalnız kadın, savaşta da önde gelen olabi- zorluklarla karşılaştıkça... Ama birile- başına bırakamazdı. lir: Bradamante gibi. Marfisa de- rinin yapması gerekiyordu. Çılgın Orlando, bir kadınlar manzumesidir. Humanizma’ya miyorum, çünkü onun aşkından söz Şimdilerde çok kişi klasiklerle uğ- kan ve can verip, ayakta tutan kadınları anlatır. edilmemiştir. raşmak istemiyor oysa edebiyat bir Bir de en önemlisi Angelica var- süreçtir, eskiyi bilmeden günceli an- ARIOSTO’NUN İTALYAN YAZININA dır. Orlando’nun aklını başından lamak zordur. KATKILARI alan, tüm şövalyeleri arkasından sü- Ben klasikleri çevirmeye n Bu manzume İtalyan edebiyatında yerini pekiştir- Leopardi’den başladım ama hemen rükleyen kadın. Batı kültüründe miş midir, yoksa gelip geçici bir heves olarak kalmıştır? arkasından Petrarca geldi. 1950’li azımsanmayacak önemde bir yere Ariosto’nun şövalyelerinin ortaçağ şövalyelerinden yıllarda Dante ve Boccaccio çevrilmişti, daha sonraları sahiptir “kadın”. Böylesine bir gelenek vardır. farklı tutum, davranış, inanç bütünlüğü içine girmeleri da Petrarca’ya dokunan olmamıştı. Leopardi, Petrarca Ancak bu gelenek Anadolu’dan geçmiş olabilir mi? Rönesansçı karakterlerine dayalıdır. lirizmin doruğunda dolaşan iki şairdir. Ariosto ile epik Kibele Ana, ad değiştirmiş ve o Batı kültürüne Artemis Din uğruna savaşmış olsalar da dindar değillerdi ama bir şiir çevirisi denemesine kalkışmak istedim. adıyla yerleşmiştir. Homeros kadını önemsemiş ve tanrılarını bilirlerdi. Liberal düşünceyle devinmişler, la- Bir başka neden de yapıtın dilimize hiç çevrilmemiş ol- Troia Savaşı’nı bir kadından ötürü başlatmıştır. ik oldukları kadar, kendi kendileri olmuş ve birey olma- masaydı. Ve hatta çevrilmesi gereken daha çok yapıt var. yı denemiş olan bu kişiler, büyücü, sihirbaz oyunlarına ONURLU, AĞIRBAŞLI, AKLI VE SAĞDUYUYU dayalı rastlantısal oluşumlara karşın yazgıya inanmayan İZ BIRAKAN ALAYIMSICILIK! SİMGELEYEN BİR KADIN: HEKABE! n Ariosto’nun yazar ve insan olarak temel özellikleri- duruşlarıyla o dönemin ruhunu yansıtmışlardır. Ama daha da önemlisi Priamaos’un eşi Hekabe’yi, ni nasıl yorumluyorsunuz? Bu bağlamda şövalyeleri devindiren duygular modern oğlu Hektor’un ölümü karşısında akıl ve sağduyusunu bir insanın sahip olması gereken temel duygulardı. Ariosto usta bir mizah yazarıdır, karikatürize etmeyi yitirmeyen onurlu, ağırbaşlı, aklı ve sağduyuyu simgele- çok sever, iyi bir karikatür çizeridir. Ariosto’nun çok in- Kibar, cömert, insancı, yiğit, kahraman olmak gibi öz- yen bir kadın olarak betimlemiş olmasıdır. celikli ironisini unutmamak ve göz ardı etmemek gerek. deksel ve tinsel nitelikleri bünyesinde toplayan şövalye- Tüm acı ve ıstırabına karşın ayakta dimdik kalmış ol- ler, kişilikli ve bir başkasının yönetimine giremeyecek Kimi zaman satırlar arasında ortaya çıkan, kimi zaman masını örnek olarak göstermiştir. kaybolurken iz bırakan alayımsıcılığı yapıtın temel öĞe- kadar bağımsız kişilerdi. Ve Ulisse’nin eşi, çevresinde dolanan tüm erkeklerin lerinden biridir ve yapıtı ayakta tutan ana unsurların ba- iltifatlarına, evlilik önerilerine karşın kocasının yolunu RÖNESANS İNSANLARI... şında gelmektedir. beklemekte kararlıdır. De Sanctis, insan kişiliğindeki bu değişikliği bir dev- Bu ironisi kimi zaman abartılarla kendini gösterir; ki- Verghilius Aeneas’da, Aeneas’tan çok Dido’yu (ya da rin kapanması, bir diğerinin açılmasına bağlar. mi zaman olmadık şekillere soktuğu insanın yapmacılığı Didone) öne çıkarır. Hüsran yaşamış, aşk yenilgisi tat- Gelip geçici olarak kalan bir heves olsaydı İtalyan ya- üstünde üsteleyerek ortaya çıkar. mıştır. Kadının, Aeneas’a karşı olan kin ve öfkesini, İtal- zını bu denli boy atıp serpilme olanağı bulamazdı. Bu Ariosto, Segre’nin dediğine bakılırsa ironisi “Bilgelik yan şair Metastasio şöyle dile getirmiştir: “Dalgaların yaklaşımı ile Karşıdevrime (Contro-riforma) göğüs ger- işaretidir ama öyle bir bilgelik ki yanılsamanın ve imge- alçak artığı”... miş. Aydınlanmacı yaklaşımı kıvançla karşılamıştır. lemin değerini bilir.” Çünkü Aeneas Roma’yı kurmaya giderken gemileri Kendi kişiliğini karakterlerine yansıtmakta usta olan Ari- BATI KÜLTÜRÜNDE ‘KADIN’ fırtınada batınca karaya yüzerek çıkar. Didone onu kur- osto; Orlando, Ruggiero, Bradamante ve diğerlerinden bi- n “Yanılsama” ve “imgelem” Ariosto’nun temel tarır, âşık olur ama adam onu terk eder. rer Rönesans insanı yaratmak becerisini göstermiştir. n araçları diyebilir miyiz? Didone insana küskündür ama yaşama küsmeyen ger- Evet, öyle. Yapıtın üzerine kurulu olduğu tarihsel çek bir kadındır ve gelecekte Roma’ya kafa tutacak koca Çılgın Orlando / Ludovıco Arıosto / Çeviren: olaylar da bir kurmaca çünkü gerçekle örtüşmüyorlar. bir imparatorluğun temel taşlarını koymuştur. Necdet Adabağ / Türkiye İşbankarı Kültür Yayınla- Bu konuyu kitabın önsözünde ayrıntılı biçimde anlattım. Ya da Roma’nın kuruluş efsanesini yaratan Romolo ve rı / s. ?? / 2023. 12 17 Ağustos 2023