Katalog

DİLSEL KİMLİK Türkiye’yi olumsuz etkilemiş- Yrd. Doçent. Dr. Tayyibe Uç, Ankara Ünive- tir. Darbecilerin eliyle partilerin sitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türk Di- kapatıldığı, demokrasinin rafa Dil kimliktir li ve Edebiyatı bölümünde okurken dönemin kaldırıldığı tarihtir. Toplumun seçkin dil hocalarının öğrencisi olarak onlar- üzerinden silindir gibi geçti- dili düşünce yaratacak düzeye getirmektir. Bu da dan yararlanmayı bildi. ği zulüm ve baskı dönemidir. ancak toplumu, tarihiyle, diliyle beslemeye bağlıdır. Türk Dil Kurumu Sözlük Kolu’nda çalışırken de bir- 1983 yılında ise Türk Dil ve Dokuz yüzyıl önce Kaşgarlı Mahmut’un yaptığı gi- çok yazarla, ozanla, uzmanla, aydınla etkileşimde bu- Tarih kurumlarının kapatıldı- bi Atatürk de dilimizin kaynaklarını araştırmak, halkın lunarak kendini aydınlatma yönünden geliştirdi. ğı, diğer devrimler gibi Dil yaratısı sözcükleri, deyimleri, atasözlerini, yaşadığı Örneğin çalıştığı Sözlük Kolu, başta Türkçe Sözlük Devrimi’ni de sonlandırma iyi, kötü durumlarda kullandığı sözlerin derlenmesini olmak üzere, bilim alanını aydınlatan dört ciltlik Tarama gayretinin zirve yaptığı tarih sağlayacak Türk Dil Kurumu’nu, toplumun birbiriy- Sözlüğü’nü, halkın yaratıcı dil dünyasının ürünü söz- olarak kabul edilmelidir. le kaynaşacak bir anlatı düzeyine erdirmek amacıy- cüklerin barındığı 12 ciltlik Derleme Sözlüğü’nü, nere- Türk Dil Kurumu çalışan- la kurduğu kurumda dilimizin gelişmesi için ülkenin deyse her bilim alanıyla ilgili onlarca Terim Sözlük’le- ları, üyeleri öyle adanmış bilim insanları, yazarları, sanatçılarından oluşan ku- rini kazandırmıştır kültür dünyamıza. ruhlardı ki 1983’te kuruma el konulduğunda, hepimiz rullar oluşturulmuş, Atatürk o kurullara başkanlık ya- Yaşadıklarını, gözlemlerini, yararlandığı bilgi kay- orada olmayı görev bilmiş, toplanmıştık. Biz yuvasına pacak kadar gelişmelerin içinde olmuştur. naklarını bir araya getirdiği Dil Kimliktir (Barış Kita- yılan girmiş kuşlar gibiydik. Genel yazman Cahit Kü- Dille düşünce arasında karşılıklı bir geçişim vardır. bevi, 2022) adlı kitabını hangi amaçla yayımladığını lebi hüngür hüngür ağlıyordu. Ağlamaması fısıldanın- Dil düşünceyi, düşünce de dili geliştirir. “önsöz”de açıklıyor: ca, ‘Ağlarım, şairleri ağlamayan milletin anası ağlar!’ Uç, Dil Kimliktir’in, neredeyse ayrı bir kitap oylu- “Sözcüklerle, kavramlarla ilgili bilgiler devşirmek, demişti Külebi. mundaki “Türkçenin Söz Varlığına Katkılar” (s. 216- çok özel anıları dinlemek büyük şanstır. Tarih boyu Tayyibe Uç, bir toplantıda yerini bulan bir karşılıklı 287) başlıklı bölümünde yer alan derleme sözler, kul- Türkçenin gelişimi, geçirdiği evreler, Atatürk’ün Türk atışmayı da gerilim içinde anlatıyor: lanıma girince dilimizin söylem inceliklerinin sınırsızlı- Dil Kurumu’ndaki etkinlikleri, yaşayanların aktardıkları, “Etkili konuşmacı Emin Özdemir söz alıp Türk Dil ğı ortaya çıkmış, kısa sürede de her tür anlatıda kul- tanıklıklarımız derlenmeli, yazılmalıydı. Kurumu’nun söz varlığımıza kazandırdıklarını anlatma- lanılmaya başlamış, şair, romancı, bilim insanı, dene- Bunlar, yalnız anılardan taşan değildi, dil, tarih, kül- ya kalkıştığında TDK karşıtı, önyargılı bir militan sözünü me yazarı kendi dilini dolayısıyla düşüncesini yarata- tür yansımaları olduğu için yazıldı. Onca yoksulluk, keserek, ‘Ağzımızı bozdunuz, dilimizi bozdunuz’ dedi. cak düzeye ermiştir. yoksunluk ortamında başarılanlar, eğitimcilere, genç- Özdemir’in sözünü kesmek için işbirliği yapanlar sı- lere, topluma aktarılmalıydı. İşte sizlere anlatmaya ça- raya girmişti. Ahmet Kabaklı da hem sesini yüksel- KURUMUN KAPATILIŞI lıştıklarım, duyup işttiklerim, okuyup öğrendiklerimin terek hem de sıra kapaklarına vurarak haykırıyordu: Tayyibe Uç, neredeyse ilk gençlik yaşlarında çalış- yanı sıra bizzat tanık olduklarımdır.” ‘Ağzımızı bozdunuz, dilimizi bozdunuz, dili -sal, -sel- maya başladığı Türk Dil Kurumu’nun üretken kültür Atatürk Dil Devrimi’yle, Arapça, Farsça sözcük- ler götürdü’ diye kin kusarak bağırıyordu. ocağında kendini bilgiyle donatarak yetişti. Dil Kim- lerden oluşan, halkın birbirini anlamadığı 600 yıllık- liktir adı kitabı, dil ocağında yetişmenin ürünüdür. Bıçak kemiğe dayanmış olacak ki Emin Özdemir, ‘Biz lık Osmanlıcayı tarihe gömmüş, halkına bilimde, ya- “1983 Sonrası Tük Dil Kurumu” (s.158-170) başlığıyla sizin ağzınıza...’ dedi sustu. Bütün salonda çıt çıkmıyordu. zında, her düzeydeki etkileşimde, yaratıcı sanatlarda Konuşmasına yeniden başlayan Özdemir, adına ya- kurumun kapatılışının nasıl bir yıkımın başlangıcı oldu- Türkçeyi egemen kılmanın yolunu açmıştır. ğunu belleklere yerleştiren de anlattığı şu canlı anısıy- raşır biçimde, ‘Biz sizin ağzınıza, Türkçenin balını çal- Ama önemli olan devrimi işlemsel kılarak en başta la darbe kurbanı Uç olabilirdi: “12 Eylül 1980 darbesi, dık!’ diye gürlediğinde salon alkıştan çınlıyordu...” n Tanımlar ve sözcükleriniz: G. “……………………. Üstündeki Kuş” (Ülkü Tamer kitabı) A. “Dur gitme bekle biraz bu belki son buluş- mamızdır — — — — — — — — — — KITAP BULMACA Belki şimdi ………………. ama belki hiç bil- 1 43 31 57 19 29 64 47 27 41 mediğin...” Hazırlayan: MUSTAFA BAŞARAN trbulmaca@gmail.com H. Bir toplum veya topluluktaki bireylerde gö- (Hasan Hüseyin Korkmazgil) rüş ve inanış etmenlerinin etkisiyle beliren dü- — — — — — — — — — şünme yolu, düşünüş biçimi, zihniyet. 23 55 11 33 14 84 62 3 75 — — — — — — — B. “……………………, Hikâyeler” 73 85 9 60 74 77 5 (Murathan Mungan kitabı) I. “………………… Yastık” — — — — — — — — — — (Sunay Akın kitabı) 2 17 45 38 34 10 68 42 46 76 — — — — — — 49 48 53 71 24 40 C. Adalet Ağaoğlu kitabı. — — — — — — — — J. “………………… Kuşları” 52 67 80 18 8 50 61 37 (Ahmed Günbay Yıldız kitabı) — — — — D. “Zamanın ……………………..” 81 82 36 58 (Mehmet Eroğlu kitabı) K. Dürülerek boru biçimi verilmiş deri veya — — — — — — — — — kâğıt tomar. 59 79 63 56 22 54 30 83 20 — — — — E. “…………………… Destesi” 26 15 66 13 (Murathan Mungan kitabı) — — — — — — — — 1741 ÇÖZÜM: A. AĞLAŞMAK, B. SIĞINIŞ, 4 32 6 25 35 21 51 69 C. LETONYA, D. ILIMLI, E. ASPİRİN, F. Önce aşağıda tanımları verilen sözcükleri bulmaya çalışın ve her bir harfi bir yatay çizgi üzerine gelecek RUZNAME, G. SİNEKLERİN, H. LAMEL, I. F. “Siyaset dini bozar, içine ……………….. biçimde yazın. Sonra çizgilerin altlarındaki sayılara göre bu harfleri bulmacadaki aynı sayılı karelere aktarın ARINMA, J. NUH. tohumları eker.” (Kara kareler iki sözcük arasını gösterir. Bir satırın sonunda kara kare yoksa bu, sözcüğün alttaki satırın başına Metin: “Saçların, yandığım ateş. Elmasla- (Zülfü Livaneli) sarktığını gösterir). Bulmaca tamamlanınca, sorulan tanımların karşılığı olan sözcüklerin ilk harfleri yukarıdan rın, yolumun ışığı. Ellerin, korkularım. Zih- aşağıya doğru Dedemin Bakkalı adlı kitabın yaratıcısının adını oluşturacak; bulmaca karelerindeyse aynı — — — — — nin, hapishanemdi.” (Aslı Arslan) kitaptan bir metin ortaya çıkacaktır. Geriye kalan harfleri de siz tahmin ederek metni oluşturun. 28 7 44 70 16 6 Temmuz 2023 11