Katalog

SALISBURYLİ JOHANNES’TEN ‘Policraticus’: Ortaçağ Avrupa’sında adil bir siyasal toplum kurmak! İngiliz düşünür ve din adamı Salisburyli Johannes (ö.1180) tarafından 1159 yılı civarında tamamlanan Policraticus, Ortaçağ Avrupa’sında yazılmasına karşın temel argümanlarıyla çağdaş siyaset düşüncesi üzerinde etkili olması nedeniyle bugün de dikkate alınmayı hak etmektedir. Henüz modern devlet kavramının bilinmediği, merkezi / bürokratik devletlerin toplumlar üzerinde kontrol mekanizmaları geliştirebilme yeteneğinden yoksun olduğu, eşit yurttaşlık düşüncesinin var olmadığı ve krallık yönetimlerinin hâkim olduğu bir çağda siyasal yönetimin daha adil bir şekilde örgütlenebilmesi için rehber niteliği taşıyan ve Siyasal Yönetim Üzerine Bir İnceleme (Çeviren ve Notlandıran: Fatih Durgun) ismiyle dilimize çevrilen yapıt Timaş Yayınları tarafından yayımlandı. şaşırtıcı biçimde göz- FATİH DURGUN ler önüne serer. Ancak Policraticus’ta klasik SALISBURYLİ JOHANNES’İN YAŞAMI durgun.fatih6161@gmail.com kaynaklara ve Hıristi- VE ‘POLICRATICUS’ yan metinlerine yapılan atıfların çeşitliliği ve zen- İngiliz düşünür ve din adamı Salisburyli Johannes ginliği yapıtın içerik anlamındaki özgünlüğü konu- (1120-1180) tarafından 1159 yılı civarında tamam- sunda kuşkuya düşürmemelidir. lanan Policraticus (Çeviren ve Notlandıran: Fatih Durgun / Timaş Akademi), 12. yüzyılın günümüzden ADALET EKSENİNDE SİYASAL BİR çok farklı bir zihniyet örüntüsüne sahip olduğu ger- TOPLUM DÜŞÜNCESİ çeği dikkate alınarak, Salisburyli Johannes’in kullan- Bir din adamı tarafından yazılmasına karşın di- dığı ifadelerin, argümanların, özellikle klasik Grek ni metaforlardan bağımsız olarak yine Klasik ve Roma dönemi eserlerine ve Kitab-ı Mukaddes’e Bilgelik’e referansla siyasi organizasyonun baştan yaptığı fakat belirtmediği atıfların ve yapıtın kale- ayaklara kadar insan bedeni gibi canlı bir organiz- me alındığı bağlamın daha iyi kavranabilmesi için maya benzetilmesi, baş olan hükümdarın siyasal ayrıntılı bir notlandırmayla dilimize çevrildi. organizmanın diğer unsurlarıyla uyumlu bir işbir- Policraticus’u özgün kılan yönlerin başında liği içinde olması gerektiğini vurgulamasıyla yazarının yaşamöyküsüyle doğrudan ilişkili olma- Policraticus, adalet ekseninde bir siyasal toplum sı gelmektedir. düşüncesini öne çıkarır. 1120 civarında İngiltere’nin taşrasında küçük bir Bu yönüyle de Aristotelesçiliğin etkisiyle Batı si- kasaba olan Old Sarum’da (Salisbury’nin eski yer- yaset düşüncesinde 13. yüzyıldan başlayarak popüler leşim yeri ve ismi) dünyaya gelen ve yaşamının ilk hale gelecek kamu yararı ilkesini önceden haber verir. yılları hakkında çok az bilgiye sahip olduğumuz Jo- Toplumsal zümreler arasındaki ayrımların ol- hannes, aristokratik bir aileden gelmemesine karşın, dukça keskin olduğu bir çağda siyasal toplumu, kariyer basamaklarını hızlıca çıkmayı başarmış, bu onu oluşturan unsurlarıyla bir bütün olarak gören yolda öncelikle ortaçağın en önemli düşünce mer- bu orijinal yaklaşım, iktidar ilişkilerini çözümle- kezlerinden Paris ve Charters’da skolastik yöntemin me biçimiyle zirve noktasına ulaşır. yılda, yani Batı’da henüz bütünüyle bilinmediği, an- öncülerinden Petrus Abelardus ve Conchesli Guillaume Johannes’e göre adaleti gözetmeyen dünyevi ve ruha- cak eğitimli kişilerce özetlerinden haberdar olunabildi- gibi ünlü isimlerin eğitiminden geçmiştir. ni otoriteler, ellerinde bulundurdukları iktidar gücünün ği 12. yüzyılda Johannes’in eserine, Politika’ya gönder- yozlaştırıcı etkisiyle tiranlaşacaklardır. İKTİDAR OYUNLARI, GÜNLÜK SİYASET meyle Grekçeden türetilen bir başlık uydurarak Policra- VE BÜROKRASİ ÜZERİNE GÖZLEMLERİ ticus adını vermesi bile başlı başına bu orijinalliği orta- TİRANLAŞMA 1140’lı yılların sonunda İngiltere’nin en yüksek di- ya koymaktadır. Tiranlaşma temelindeki iktidar ilişkileri, dünyevi oto- ni makamı ve dolayısıyla da İngiliz Krallığı ile yakın Böylece, 12. yüzyıl Rönesans dünyasının önde gelen ritelerin iktidarı kullanma biçimlerinde ve ruhani otori- ilişkide olan Canterbury Başpiskoposluğu görevindeki bir figürünün, içinde bulunduğu dini kalıplar ve değer telerin dini kendi menfaatleri doğrultusunda yozlaştır- Theobaldus’un kâtipliğini yapmaya başlayan Johannes, dünyasının sınırlarını aşarak klasik bilgelik ve öğrenim- malarında görülecektir. görevi nedeniyle Papalık merkezi Roma’ya ziyaretlerde le doğrudan iletişime geçme çabası görülmektedir. Fakat daha önemlisi Salisburyli Johannes, hayatın her bulunmuş, tarihteki tek İngiliz papa olan IV. Adrianus Ayrıca Johannes’in genel hatlarını verdiğimiz yaşam anında ve noktasında iktidar ilişkilerinin olduğunu ve bir ile Benevento’da buluşma olanağı bulmuş, üstlendiği di- öyküsü çerçevesinde, kendisinin aldığı iyi eğitimle dö- kişinin diğerine kurduğu üstünlüğü kötüye kullanmasıy- ni ve siyasi görevler ve tanık olduklarıyla dönemin ikti- neminin felsefi eğilimlerine tam anlamıyla hâkim olma- la da kişisel bir tiranlığın oluşma tehlikesine dikkat çek- dar oyunlarının içinde yer alarak günlük siyaset ve bü- sı ve iktidar çevrelerindeki yozlaşmayı oldukça keskin mekte ve böylece çağına göre oldukça özgün bir yakla- rokrasi üzerine doğrudan gözlemlerde bulunabilmiştir. biçimde gözlemleyebilmesi nedeniyle Policraticus’un şım sunmaktadır. Theobaldus’un ölümünün ardından başpiskopos olan “Saray Adamlarının Ahmaklıkları ve Filozofların Ayak Tiranlaşan hükümdarın gayrimeşru olduğunu ve öldü- Thomas Becket’ın maiyetinde yer alan Johannes, İngi- İzleri” alt başlığına sahip olması da anlaşılır hale gelir. rülebileceğini -örtük biçimde olsa da- belirtmesiyle hay- liz Kilisesi’ni kontrol altına almak isteyen Kral II. Henry Policraticus, ahlak felsefesiyle siyaset felsefesinin li çarpıcı bir siyaset düşüncesi metni olan Policraticus, ile Becket’ın mücadelesine tanık olmuş, Becket gibi birbirlerinden henüz keskin şekilde ayrılmadığı, Hıris- ortaçağ düşünce kalıplarının sınırlılıklarına sahip olmak- Saray’ın gözünden düşerek 1160’lı yıllarının büyük bir tiyan dünya görüşünün düşünsel yaklaşımları ve zihni- la birlikte İngiltere’nin taşrasından gelen bir din adamı- kısmını sürgünde geçirmiş, sürgünden dönen Becket’ın yet kalıplarını biçimlendirdiği bir çağda, Hıristiyan dü- nın felsefeden beslenen bir akılcılıkla daha iyi bir toplu- krala bağlı şövalyeler tarafından 1170’te Canterbury şüncesinin temel metinlerinin adil bir siyasi yönetimi ve mun kurulabileceğini tartışması ve bunun önündeki en Kilisesi’nde öldürülmesine tanık olmuştur. toplumsal yaşamı kurmada tek başına yetersiz olacağını büyük engelin yozlaşmış iktidarlar olduğunu ikna edici Bundan sonra siyasi yaşamdan çekilen Johannes, gören Johannes’in doğrudan veya dolaylı olarak göre- şekilde ortaya koymasıyla, modern siyaset düşüncesine 1176’dan 1180’deki ölümüne dek Charters Piskoposlu- bildiği klasik kaynaklara atıflarla yazılmış bir eser olma- temel oluşturan evrensel bir eser olarak okunmayı fazla- ğu görevini yürütmüştür. sıyla da oldukça özgündür. sıyla hak etmektedir. n ‘POLICRATICUS’ NEDEN ÖZGÜN BİR ESERDİR? Bu sayede ortaçağ siyaset düşüncesinin en kapsamlı ilk örneği kabul edilen Policraticus, Klasik Bilgelik ile Hı- Siyasal Yönetim Üzerine Bir İnceleme: Policraticus Policraticus’un özgünlüğü eserin başlığından içeriği- ne kadar her noktasında çeşitli yönleriyle tespit edilebilir. ristiyan düşüncesinin orijinal bir sentezi olmakla kalma- / Salisburyli Johannes / Editör: Cary J. Nederman / Aristoteles’in başta Politika olmak üzere eserleri- yıp 12. yüzyıl Rönesans’ının antikite ile kurmaya çalıştı- Çeviren ve Notlandıran: Fatih Durgun / Timaş Aka- nin Latinceye çevrildiği 13. yüzyıldan bir önceki yüz- ğı dinamik ilişkiyi ve aslında hiç kopmayan bağlantıyı da demi / 288 s. / 2023. 6 25 Mayıs 2023