Katalog

GÜROL SÖZEN’DEN ‘Geçmişten Günümüze Uygarlıkların İzi’ Usta ressam, yazar ve sanat tarihçisi Gürol Sözen, uygarlıkların gündemini oluşturması. Tarih ile sanat, Cumhuriyet’imizin 100. yılına saygıyla açtığı mimarlık ve kent kurma ustalığı ve yerel ögelerin iç içe “1919-23 Destan ve Onlar” sergileri sürerken bu kez var olması. Üzerine Geçmişten Günümüze Uygarlıkların yine zengin görseller ve belgelerle tasarlanmış Geçmişten İzi adlı çalışmada yine Gürol Sözen imzası ile yer alan Günümüze Uygarlıkların İzi adlı çalışmasında Anadolu ironik göndermeler de keyifli bir merakı uyandırıyor. coğrafyasının kimliği ve Büyük Menderes Nehri’nin “Yakın geçmişine ve binlerce yıllık varlık nedenine yarattığı uygarlıkların öykülerini yorumluyor, günümüze aldırmayan, yok sayan ve Selçuklu öncesi uygarlıkları göndermelerde bulunuyor. dışlayan bir ortamda yaşamak acı veriyor” diyor Sözen Söke Kaymakamlığı’nın ilk yayımı niteliğini de taşıyan, ve ekliyor: “Bu görkemli coğrafya; şiiri, öyküsü, destanı, yerel yönetimin yanı sıra Sökeli dostların belge birikimi, masalı, dansı, şölenleri, mimarisi, resmi, heykeli, yazıları ve Qua Granit’in katkısı ile yayımlanan tiyatrosu, hicvi ve bilgeleri ile büyük bir sofra, Geçmişten Günümüze Uygarlıkların İzi, büyük bir armağan. Geçmişten Günümüze Uygarlıkların İzi de bu Büyük Menderes Nehri’nin yani Söke Ovası’nın masalı. Büyük Menderes Havza’sının başlıca önemi çağlara hükmeden endişenin ürünü.” yıs’ında hesaplayan kişi nereli? Bu bulgu Rönesans ve GAMZE AKDEMİR 19. yüzyıl Batı’sında biliminin temelini oluşturmuş. gamze.akdemir@cumhuriyet.com.tr Kim mi bu? Miletli gökbilimci, hicivleri ile de ünlü Thales. Öğrencileri ise bilge Anaksimenes, ilk dünya ‘KÜLTÜREL MİRASIMIZA haritasını çizen Aneksimandros. KEM GÖZLE BAKAR OLDUK!’ Büyük İskender’in gelip konakladığı yer de Priene. n 10 Kasım’da, “Bir yanımda 12 bin yıl, diğer ya- İskender’in satranç kent plan sistemini İskenderiye’de nımda Atatürk ve silah arkadaşları ve onlar, ve on- uygulattığı mimar kim? Hippodamos da Miletli. “Bu lar…” başlığıyla kapağımıza da taşıdığımız bir ön- kadarı da fazla artık, uzatma!” diyenlere, Milet’in hey- ceki söyleşimizin konusu, Ankara / Çankaya’da Do- kelleri ile ünlü caddesinde karşılaştığımda “Sahi siz ğan Taşdelen Çağdaş Sanatlar Merkezi’nde açılan buralı mıydınız” diye sorsam ayıp olur mu? 1919-23 Destan ve Onlar serginiz için yayımlanan n Zaman zaman yazılarınızda kullandığınız büyük katalogdu. Faulkner’in “Geçmiş ölmedi. Geçmedi bile.” sö- Bu kez “12 bin yıllık Anadolu” gündemde… Art zünün ışığında ışığında, bilimselliğinden de ödün arda gelen sergilerinize koşut kapsamlı kitabınız da vermeden öykü ya da masal anlatır gibi yazarken Cumhuriyetimizin 100. yılına bir vefa borcu derken neler düşünüyordunuz? (sırada İzmir var), bu kez uygarlıkların yeşerdiği Bü- Komik ama kendime gülüyordum! Günümüzün sa- yük Menderes Nehri’nin masalını da yazmak Anado- natçı, yazar, bilim insanı, düşünür ve aydınları hırpa- lu topraklarına ödenmemiş bir borcun yansıması mı? lanırken, umarsız ama muktedir yığınlar aklıma geliyordu. Niçin olmasın? Öde öde bitecek gibi bir borç değil her bi- yü... Anılarda Agapi. Yeryüzü uygarlığının simgesi: Prie- Örnek vermeliyim. Mykale Dağı’na yaslı Priene Tiyatrosu, ri. Biz zaten yaşama bu toprakların kültürel mirasına borç- ne, Milet, Didim. Bilgeleri ile ünlü liman kenti. Güneş, göl- 6 bin 500 kişilik. Milet Tiyatrosu,15 bin kişilik. Sahi işleri lu olarak geldik ve borcumuz giderek büyüyor, aymazlığı- ge ve rüzgârın mimarı Hippodamos... mi yoktu da tiyatroya gidiyorlardı? Deve güreşi mi yaptırı- mız ile birlikte! İnanın, kendi kültürel mirasımıza bile kem Aristo’ya göre kent ve Aristo’nun hamam keyfi... Roma yorlardı tiyatrolarında? gözle bakar olduk. hamamında Seneca... Papatya tarlaları ve İlyas Bey Kül- Didim’deki Apollon Tapınağı’nın sütunları, heykelleri ve Yakın geçmişine ve binlerce yıllık varlık nedenine aldırma- liyesi. 15 bin kişilik tiyatro... “Meandr” simgesinin öykü- Medusa yontusu için Latmos Gölü’nün dağlarından mer- yan, yok sayan ve Selçuklu öncesi uygarlıkları dışlayan bir sü... Piskoposluk merkezi... merlerin getirilmiş olmasına ne dersiniz? Sağ olsunlar, var ortamda yaşamak acı veriyor. O zaman biz kimiz ve nereli- Bir fotoğraf: Büyük Miras; Söke Ovası’nda Atatürk... olsunlar: İşi gücü bırakıp Bafa Gölü adını beğenmeyip ye- yiz? Oysa bu görkemli coğrafya; şiiri, öyküsü, destanı, masa- Flamingoların deltasından notlar, başlıkları tam anla- rine Çamiçi adını takmışız, kibarlığımızdan! lı, şölenleri, mimarisi, resmi, heykeli, tiyatrosu, hicvi ve bil- mıyla Anadolu toprağının öyküsü... geleri ile büyük bir sofra, büyük bir armağan. Çarpıcı bir örnek: Didim Apollon Tapınağı’nın görkemli Özenle ve inatla korumaya çalıştığım, binlerce yıldır var mermer sütunun bir tanesi için halk ne ödemiş biliyor musu- Geçmişten Günümüze Uygarlıkların İzi, Büyük Menderes olan yaşama sevincinin günümüz için de farkındalığını ha- Nehri’nin yani Söke Ovası’nın masalı bu endişenin ürünü. Sö- nuz? Dudak uçuklatıcı: Usta yevmiyesinin 20 bin katını. Gel tırlatmak. Oscar Wilde’ın “Her şeyin fiyatını biliyorlar ama ke Kaymakamlığı’nın da ilk yayını. Ayrıca yerel yönetimin, de günümüzle karşılaştırma! hiçbir şeyin değerini bilmiyorlar” sözü, tanımı günümüze Sökeli dostların belge birikimi, yazıları ve Qua Granit’in kat- Ord. Prof. Akurgal’a göre, Milet alfabesinin yazım sistemi- ne kadar da uyuyor! kısı ile yayımlanan bir kitap. ni çok beğendikleri için Atinalılar da kullanmış. Perikles’in Bir not: Sanatın koruyucusu, coşkunun simgesi Dionysos’un Tanımlamam gerekirse: Priene, Milet, Didim, Efes ve sevdalısı, konuşmaları ile Roma’da siyasal gündem oluştu- ünlü Dionysos sanatçıları hangi kentte gösterilerini sunarlarsa Herakleia’nın farklı bir özelliği var. Anadolu toprakların- ran Aspasya da Miletli. o kent vergiden muaf tutulurmuş. Aynen günümüz! da doğup Basra Körfezi’ne dökülen Dicle ve Fırat nehirleri İşte bu kitabı yazmamın nedenleri. Hadi, Yunus’un diliy- n Günümüz demişken Uygarlıkların İzi kitabınızda farklı Mezopotamya uygarlığını nasıl yaratmış ise Büyük Menderes le söyleyeyim: “Sen elifi bilmez isen/ Bu nice okumaktır.” bir kurgu var: Geçmiş ile günümüz arasında köprüler ku- Nehri de büyük uygarlıkların besin kaynağı olmuş. rarken yorumunuz arasına sıkıştırdığınız hiciv! ‘DERDİM, KÜLTÜREL VARLIK İÇİNDE Oysa 20. yüzyılda Hitler’in yani ölümün simgesi olarak Tabii ki dillendirdiğiniz gibi, İyonya kültürünün (Söke) YAŞADIĞIMIZ KÜLTÜREL YOKSULLUK!’ bellediğimiz “gamalı haç” aslında, “meandr” motifi. Bü- bilgeleri. “Tarih baba Herodot’tan da bir alıntı yapmışsınız: Derdim, kültürel varlık içinde yaşadığımız kültürel yok- yük Menderes Nehri’nden esinlenilmiş bir kavram “meandr”. “Onlar kentlerini en güzel gökyüzü altında, en güzel iklim- sulluk. Onun için yazıyorum. Onlar da doğaya ve güzele 14. yüzyıl kutsal el yazmalarında da yer almış. 4 bin yıl de kurmuşlardır.” Günümüze bir gönderme mi? sevdalılardı. İşte örneği, demeye çalışıyorum. öncesinde Hitit’te hayatın, sonsuzluğun simgesiydi. Kesinlikle. Dün ne ise bugün de o. Renkten renge giren Tek taptığımız gerçek akçe; savaş ve barışta. Anladık İşte bu nedenle Söke ve ovası, varlık nedenleri olan ve kıv- gökyüzü. Samos adasına bakan lacivert sular ve derinliğin- ama bunların her biri de geleceğin habercisi. rıla, kıvrıla akan Büyük Menderes Nehri’ne çok şey borçlu. de ki renkler. Çakıl taşlarının sesi ve deniz mağaralarında ki Üstelik Büyük Menderes Deltası’nın göçmen kuşları da Bu kentler, Bafa dağlarının (Latmos Gölü) freskoları, ka- gizem. Akdeniz foku ve uzak diyarlardan kanatlanıp gelen ovanın orası, burasını bizler yok ederken onlar bu toprakla- ya resimleri, koruma kapsamına aldırdığımız Eski Doğanbey göçmen kuşlar, tepeli pelikanlar ve flamingolar da dün gibi rı terk etmediler. Oysa Büyük Menderes Nehri simgeleşen Köyü gibi büyük miras. Görkemli doğası ile de Söke Ovası, bugün de deltanın konukları… deltanın zengin bir pamuk ovası aynı zaman da. onurumuz olmalıydı, flamingolar gibi... Fakat ya günümüz? Siz adlandırın artık! Hiciv ise her çağ Binlerce yıl önce, bu yörede dolambaçlı konuşunca, kı- n Kitabınız yalnızca bir sanat tarihi kitabı değil; baş- lıklara baktığımda binlerce yıldan başlayarak günümüze, için yaşama sevinci kimi zaman da giyotin! Çenesi yüzün- vırttırma anlamında “Maiandroslama” denirmiş. Evet, yakın geçmişini de içine alan bir yorum. den başına gelmedik kalmayan 7 bilgeden biri Bias ta Prie- “maiandroslamayalım!”. Evet! Korku ve aymazlık güzelli- Şiir ve nehir... Gizemli yolculuk ve Eski Doğanbey Kö- neli. Güneş tutulmasını bir yıl öncesinden, MÖ 585’in 5 Ma- ği yaratabilir mi? n 10 27 Nisan 2023 VEDAT ARIK