Katalog

IŞIK ÖĞÜTÇÜ’DEN YENİ BİR ORHAN KEMAL UYARLAMASI: ‘ÜÇ OYUN’ Orhan Kemal’in oyunları ya da sahnedeki Işık! Nâzım Hikmet’le 3.5 Yıl, Arkadaş Islıkları ve Tersine Dünya eserlerinin yer aldığı Üç Oyun (Everest Yayınları), araştırmacı yazar Işık Öğütçü’nün babası Orhan Kemal’den uyarladığı ve ustanın çok yönlü yazarlığının altını tiyatro aracılığıyla bir kez daha çizdiği yeni çalışması. alan İbrahim Balaban gibi kişileri eklemiş olması Nâzım la evlenmiş ve hayatını da dikişle kazanmaktadır. MAZLUM VESEK Hikmet’in cezaevini nasıl bir sanat okuluna dönüştürdüğü- Doktor ve İlyas Usta’nın kadınlar konusunda söyledikle- nü vurgulaması açısından güçlendirici olmuş. rine uyumlu olarak Ayşe şu sözleri söyler: “İnandığım dü- âzım Hikmet’le 3.5 Yıl, Arkadaş Islıkları ve Tersine Orhan Kemal’in sevgi dolu bakışını oyunun sonuna kadar şünceler için yaşamayı, ne olursa olsun dik durmayı başar- Dünya eserlerinin yer aldığı, babası Orhan Kemal’den götürmüştür ki, ülkenin ve dünyanın yaşadığı “harp” orta- dım. Unutma ki dünyada herkes yüreğiyle yaşar. (…) Ha- N uyarladığı Üç Oyun (Everest Yayınları) araştırma- mını faşizmin-Nazizmin yarattığı etkiye daha geniş yer ver- yatı hissedersen hayat seni doğru yere götürür.” (s. 250) cı yazar Işık Öğütçü’nün ustanın çok yönlü yazarlığının al- mesi de bu anlamda tesadüf değildir. Gericilik dünyayı ka- tını tiyatro aracılığıyla bir kez daha çizdiği yeni çalışması. sıp kavururken Türkiye’nin bundan etkilenmemesi mümkün FEMİNİST ORHAN KEMAL: ‘TERSİNE DÜNYA’ Işık Öğütçü gibi bir araştırmacının tiyatro yazarlığı yap- değildir. Işık Öğütçü, Nâzım Hikmet’teki ümidi ve öngörüyü Kitaptaki son oyuna değinmeden şunu belirtmek gerekir masının hikâyesi de ilginç. Öğütçü, önsözde 1970’lerde vurgular: “Fakat Almanlar yenilecekler. Çünkü bu tarihi bir ki, Tersine Dünya son on yıldır Türkiye’nin her tarafında Kenter Tiyatrosu’ndaki serüvenini şöyle anlatıyor: zorunluluktur. (…) Tarih seyrini değiştirmeyecektir.” (s. 79) amatör tiyatro grupları tarafından en çok oynanan oyun oldu. “…Üniversite yıllarında hem okuyup hem de Ken- Orhan Kemal’in dünyaya tersten bakmamızı istediği ro- ter Tiyatrosu’nda kitap satmaya başlayınca, tiyatroyla ve ‘ARKADAŞ ISLIKLARI’ manda “eril egemenlik” tartışılan olgudur. Erkek bir yazar- Türkiye’nin gelmiş geçmiş en büyük sanatçıları olan Ken- Orhan Kemal’in roman ve öykülerinin başlangıç cümle- dan feminist olunmayacağını iddia etmenin en azından Orhan terler ile bağım da perçinlendi. Daktiloyla oyun çoğaltma leri dahi nasıl gürül gürül bir anlatının geleceğinin haber- Kemal’de de çürüyeceğini burada belirtmiş olayım. işi direkt tiyatrodan bana gelmeye başladı. Oyunun yazı- cisidir. Öğütçü, Arkadaş Islıkları’nı oyuna uyarlarken şiir- Özetle oyunda dünya erkeklerin değil, kadınların egemen mıyla kurgusunu görüyor, sahnede provalarda onun can- selliği ve akıcılığı güçlü bir cümle ile başlıyor: “Ah şu ıs- olduğu bir dünyadır. Erkekler namus olarak görülür. Tö- landırılmasını içerden gözlemleme imkânım oluyordu.” lık sesleri ah! Sabırsız arkadaş ıslıkları. İnsanın iki ayağını re cinayetlerine kurban giderler. Erkekler, zevk ve eğlence bir pabuca sokan ıslıklar…” (s. 99) aracıdır. Ev işlerinden başka hayatları olmayan varlıklardır. ORHAN KEMAL’İ YETİŞTİREN HAPİSHANE OKULU Orhan Kemal’in otobiyografik romanlarından biri olan eser- Eser boyunca erkek egemenliğinin olduğu dünyada aslında Orhan Kemal’in Nâzım Hikmet’le aynı cezaevinde yat- de genç adamın adı yoktur. Öğütçü ise, Orhan Kemal’in ro- kadınlar neler yaşadığı tersten bir bakışla ortaya konur. masının onun yaşamına ve edebi kişiliğine neler kattığı bi- man ve öykülerinde sık kullandığı bir ismi tercih eder: Necati. Orhan Kemal’in roman atmosferi boyunca ortaya koy- linen bir olgudur. Nâzım Hikmet’le 3.5 Yıl adlı anı kitabı 1930’ların Türkiye’sinin kent ilişkilerini ortaya koyan oyun- duğu mesajı Işık Öğütçü yazarın çizgisine yakışan bir ekle- yazarın yaşamındaki bu evreyi anlatır. Doğrusu Türk ede- da gençliğin sınıfsal karakterinin olmayışından ötürü yaşadığı meyle daha yüksek sesle söylüyor. Oyunda siyasi nedenler- biyatının bu iki ustasını tiyatro sahnesinde izlemek bir sah- başıboşluk vurgulanır. Aslında yukarıda söz ettiğimiz Nâzım le içeride olan bir yazar çıkar karşımıza. ne sanatından daha fazlası demek. Hikmet’le tanışma döneminde edebiyatta yaşanan gelişim dö- Kendisiyle aynı koğuşta olan Dürdane, Zehra ve Sevda Öğütçü yerinde bir çalışma yapmış. Tiyatro metniyle Or- nemine benzer bir dönemi bu eserde de okuruz. adlı mahkûmlara erkeklerin de insan olduğunu, onları anla- han Kemal’in metnini karşılaştırdığımızda Öğütçü’nün tiyat- Arkadaş Islıkları, Necati’nin emek, toplumsal değerler, ka- mak gerektiğini, erkekleri törelere, erken evliliklere kurban ro yazarlığı kadar araştırmacılığını da ortaya koyduğunu gö- dına bakış konularında beyaz yakalı (doktor) ve mavi yakalı etmemek gerektiğini anlatır! Bunun insani bir tutum oldu- rüyoruz. Benim tespit ettiğim en az on farklı eserden de fay- dalandığı. Evet, Nâzım Hikmet ve Orhan Kemal Bursa Hapis- (İlyas Usta) aydın tipler sayesinde doğru bir yere varmasının ğunu anlatmaya çalışır. oyunudur. Öğütçü’nün eserin kadın karakteri Ayşe’yi romana Tersine Dünya’nın kadın mücadelesi konusunda Arkadaş hanesi’ndedir ancak bazı kişiler mektuplarla, görüş günleriyle yaşamlarındadır. Öğütçü’nün metne ekledikleriyle iki edibin göre daha aydınlık bir çizgiye taşıdığını da teslim etmek gerek. Islıkları’nın bıraktığı bayrağı devraldığını görüyoruz. Hem bu dönemlerinin daha derli toplu ortaya çıkmasını sağlamış. Oyun boyunca fabrikada çalışmanın ayıp olmayacağını Orhan Kemal’in romanını hem Işık Öğütçü’nün feminist Necati’ye anlatan Ayşe, sevgilisi tarafından yüz üstü bıra- bir bakış açısıyla okumanın ve izlemenin gerekliliği burada Işık Öğütçü, Orhan Kemal’in de Nâzım Hikmet’in de ki- şiliğini göksel bir atıf yapmadan insani yönleriyle ortaya kılır. Necati onun için vicdan azabı çekerken hiç de sandığı karşımıza çıkıyor. Öğütçü, bu üç oyunla Orhan Kemal’in koyuyor. Asıl metinde olmayan ya da sınırlı bir şekilde yer gibi utanılası bir durumla karşısına çıkmaz. Ayşe, bir ustay- aydınlığını yerinde katkılarıyla okuyucuya ulaştırmıştır. n 4 21 Temmuz 2022