Katalog

CAZİM GÜNDÜZ’DEN ‘ATATÜRK EKONOMİSİ VE BEŞ DESTAN ADAM’ Ekonomik atılım ve uygulamalar Cazim Gürbüz Atatürk Ekonomisi ve Beş Destan Adam kitabında, İttihat ve Terakki’nin İktisadi Türkçülüğü’nden, ekonomik reform ve atılımlarından başlayarak Cumhuriyet dönemine ve oradan da Atatürk ekonomisine uzanan kalkınma planlarını derinlemesine irdeliyor. VEYSEL BOĞATEPE İ zmir İktisat Kongresi, Misakı İktisadi Esasları, Devletçilik Dönemi, Sanayi Kongresi ve Beş Yıllık Sanayi Planı, Para Politikası, Kamu İktisadi Teşekküllerinin (KİT) Kuruluşu, Tasarruf Politikası, Tarım Politikası, İş Hukuku gibi açtığı başlıklar altında Atatürk’ün devrim niteliğindeki ekonomik atılım ve uygulamalarını birçok kaynaktan tarayıp, kendi deneyimlerini de katarak aktarıyor. Ekonomik Sistem Arayışı Atatürk’ün, henüz cumhuriyetin ilk yıllarında bağımsız bir ekonomik model arayışı var. Yerli ve yabancı uzmanların görüşlerine de başvuruyor ancak onun somut olarak düşüncesi devletçilik ilkesine dayanan karma ekonomidir. O dönem henüz yok denecek kadar özel sektör olmamasına rağmen özel sektöre serbestlik tanımıştır ancak bu serbestlik piyasaların başıboş hareket etmesi anlamına gelmez. Cumhuriyet’in ruhuna ve bağımsızlığını tehlikeye atacak davranışları bulunmadığı sürece piyasalara müdahale etmeyen bir sistemdir. Bu anlayış yalnıza özel sektör için değil aynı zamanda kamu kuruluşları için de geçerlidir. Kemalist devrimlerin beşinin ekonomik alandaki devrimler olduğu görülecek Bu kitabı, kendimi önemsediğim için değil de, yaşadıklarımı önemsediğim için yazdım. Ben kim miyim? Hem kendi kasabasını, hem de tüm Türkiye’yi gezip Anadolu’yu içselleştirmiş bir Anadolu çocuğuyum. İyisiyle kötüsüyle yaşadığım günler hakkında topluma mesajlar vermek istedim. Bir Anadolu çocuğunun yükseköğrenim yapma çırpınışlarını anlattım. Sonuçta babacığımın verdiği güçle başardım. Eşim ve çocuklarım ile mutlu bir hayatım oldu. Yazar Emin ÇÖLAŞAN önsözünde, o Anadolu çocuğunun sona nasıl gittiğini çok güzel özetlemiş. tir. Cumhuriyetin ilan edildiğinde sanayi, kalifiye işçi, toprağı işleyecek araç ve gereç yoktu. İthalat yabancıların elindeydi ve iğneden kumaşa kadar her şey dışarıdan temin ediliyordu. Cumhuriyet ilan edildiğinde, 39 il ve sancakta 1764’ü açık, 581’i kapalı 2.345 ilkokul ve bu okullarda görevli 3.061 öğretmen vardı. Öğretmenlerin bir kısmı ilkokul mezunu bile değildi. Türk halkı, cephede kazandığı siyasal bağımsızlığını ekonomide, eğitimde, sanatta, bilimde de kazanmalıydı. Milli egemenlik, ekonomik egemenlikle güçlendirilmeli ve bütün programlar ekonomik programlardan çıkartılmalı veya üzerine inşa edilmeliydi. İşte Atatürk ekonomisinin temel felsefesi buydu. Bu felsefe, Osmanlıyı ekonomik anlamda prangaya vuran kapitülasyonların Lozan’da reddedilmesiyle pratiğe geçirildi ve hemen sonra da ekonomik kalkınma programı uygulamaya konuldu. Kapitülasyonların kaldırılmasıyla başlayan ekonomik özgürlük, kabotaj kanununun çıkartılması, Türk parasının korunması, yabancı işletmelerin millileştirilmesi, gibi bir dizi reformlarla Kemalist ekonominin temelleri atılmaya başlandı. Ekonomik Kalkınma Politikaları Ekonomik kalkınma modeli ve bunu izleyecek planlar Cumhuriyetin ilanından çok daha önce ve hatta savaş yıllarında Atatürk’ün üzerinde düşündüğü, kafa yorduğu konulardır. Yine emek ve sermaye arasındaki dengeyi sağlayacak olan kanunu 1921’de çıkartarak işçinin hakkını koruyacak önlemler almıştır. Örneğin, cumhuriyetin ekonomik yapı taşı Sümerbank’ın kurulması, düşünce olarak cephede atılmış ve ardından Şubat 1923’te 1135 delegenin katılımıyla gerçekleştirilen İzmir İktisat Kongresinde ekonomik kalkınma planlarının yol ve yöntemlerini açıklamıştır. Maden, kâğıt, dokuma, kimya, taş ve toprak, taşıma, liman, denizcilik gibi birçok alanda sürdürülecek olan reformlarla cumhuriyetin bağımsız ekonomisi planlanmıştı. Ancak 1929’dan 1930’lara kadar dünyayı saran büyük ekonomik buhran, ekonomik reformların sürdürülmesinde büyük engel oluşturmuştur. İşte bu buhrandan sonra Atatürk, 1931’de CHP İzmir il kongresinde yeni bir ekonomik reformun gerekliliğinden söz eder. Sözünü ettiği reform; ithalat, ihracat ve borçlanmada denk bütçe ilkesidir ve buna borçlanma da dâhildir. Ancak hazırlanan beşer yıllık kalkınma planının ilki, dünyayı saran ağır buhran nedeniyle uygulanamazken ikinci beş yıllık plan da II. Dünya savaşı nedeniyle uygulanamaz. Buna rağmen genç cumhuriyetin ekonomik atılımları, başta Sümerbank ve Atatürk Orman Çiftliği olmak üzere toprak ıslah çalışmaları, fabrika ve bankaların kurulması, tarımda ve sanayide modernleşme gibi reformlar günün koşulları içerisinde devam eder. Tüm bunların hepsi genç cumhuriyetin kısa sürede gerçekleştirdiği iktisadi reformlardır. İşte o genç cumhuriyet, 3 Mayıs 1934’te Kayseri’de tek kanatlı altı avcı uçağı yapmış ve Ankara’ya uçurmuştu. Kemalist ekonominin özünü oluşturan devletçilik sisteminden, Celal Bayar’ın başbakan olduğu 1937 itibariyle Türkiye uzaklaşmaya başlamış ve Atatürk’ün Haziran 1932’de çıkarttığı 2007 sayılı kanun, 2003’te kaldırılarak ekonomik bağımsızlıktan vazgeçilmiştir. n Atatürk Ekonomisi ve Beş destan Adam / Cazim Gürbüz / AsyaŞafak Yayınları / 165 s. / Haziran 2020. Yalnız internet sitelerinde satışı vardır. 14 20 Ağustos 2020