Katalog

Mo Yan’dan “İri Memeler Geniş Kalçalar” Yakın Çin tarihi Nobel ödüllü Mo Yan “İri Memeler ve Geniş Kalçalar”da, Çin toplumunun tüm değerlerini altüst eden Kültür Devrimi sırasında yaşananları, dokuz çocuklu bir ailenin başından geçenlerle yansıtıyor. Çocuklar, doğduğu andan büyüyünceye kadar o süreçteki olaylardan her birinin dolaylı ya da dolaysız öznesi veya tanığı oluyor. Romanın en önemli kişilerinden biri de o çocukların annesi. r Seriye SEZEN (*) 012 Nobel Edebiyat Ödülü’nün Çinli yazar Mo Yan’a verilmesi, ülkenin giderek artan ekonomik gücünün edebiyat alanına yansıması olarak görülebilir ve ödül “Çin’e mi yoksa Mo Yan’e mi verildi” sorusu da tartışılabilir. Elbette bu düşünceler ne Mo Yan’in edebi değerini yargılamaya ne de Nobel ödüllerinin niteliğini burada tartışmaya yol açmaz. Nedeni ne olursa olsun bu ödül, Türkiye’de Doğu edebiyatına açılan dar kapının biraz daha aralanmasına ve çağdaş Çin edebiyatının geniş kesimlerce okunmasını sağlayacak girişimleri tetikledi. Can Yayınları, Kızıl Darı Tarlaları (1) romanından sonra, yazarın İri Memeler ve Geniş Kalçalar adlı hacimli romanını da okurlara sundu. “ÇAĞDAŞ ÇİN AYDINLARININ CİSİMLEŞMİŞ HALİ” Mo Yan’in Türkçeye çevrilen bu iki romanında ortak mekân, tema ve zaman dikkat çekiyor. Mekân, Çin’in Şangdong eyaletindeki Gaomi Kuzeydoğu Bucağı kırsalı. Ana tema ise aynı: Çin’in bir imparatorluktan günümüze kadar uzanan tarihsel dönemeçleri, kır insanlarının yaşamları üzerinden işliyor. 1980’lerde yazılan Kızıl Darı Tarlaları’nda Kültür Devrimi yıllarında sonlanan zaman dilimi, İri Memeler ve Geniş Kalçalar’da daha geniş tutulmuş: imparatorluktan cumhuriyete geçiş, ikinci Japon işgaline karşı ulusal direniş, iç savaş, komünistlerin zaferi ve sosyalist cumhuriyetinin kuruluşu, Büyük İleri Atılım, Kültür Devrimi ve nihayet “reform ve dışa açılma” dönemi. Ancak Çin’in yirminci yüzyıldaki büyük dönüşümlerinin ana durakları, her iki romanda da ikincil konumda ve romanların ana karakterlerini oluşturan iki ailenin yaşadıklarının bir nedeni olarak dolaylı biçimde işleniyor. Her iki romanda etkileyici doğa betimlemelerinin yanı sıra güçlü kadın karakterleri dikkat çekiyor. İlk romana adını veren ve kimilerince Çin “milli ruhunu” temsil eden bir metafor olaS A Y F A 1 2 n 8 olma dokuzuncu çocuğu ve tek oğlu Şangguan Cintong. Yazar, memelere hastalıklı ölçüde bağımlı, yedi yaşına kadar annesini, uzunca süre de bir keçiyi emerek beslenen, zayıf kişilikli bu karakterin “bazı çağdaş Çin aydınlarının cisimleşmiş hali” olduğu yönündeki yorumlara katıldığını belirtir. SAVAŞ, ÖLÜM VE AÇLIK İri Memeler ve Geniş Kalçalar savaşın yıkıcılığının, yok ediciliğinin ve insanlıktan çıkarıcı sonuçlarının edebiyata yansıması ve bu koşullar altında insanların yaşamda kalma mücadelesi üzerine. Önce Japon güçlerine karşı verilen mücadelede ve ardından milliyetçilerle komünistler arasındaki savaşta bu temalar ön planda. Yalnızca silahların değil, açlığın ve soğuğun da insanları öldürdüğü; doğada ne bulunursa yenildiği, bebeklerin keçileri emerek hayatta kalabildiği, çocukların açlıktan ölmemeleri için ebeveynleri tarafından insan pazarındaki alıcılara yalvarılarak satıldığı, dondurucu soğukta bir yorgan için ölümüne mücadele edildiği bir dönem anlatılıyor. Sosyalist dönemde, “Büyük İleri Atılım” yıllarında yokluk, kıtlık ve yoksulluk devam eder. Anne Şangguan Lu, çalıştığı değirmende gizlice yuttuğu ve evde kusarak çıkardığı tahıllardan yaptığı yemeklerle torunlarının yaşamda kalmalarını sağlar. Şangguan Cintong’un çalıştığı tarım çiftliğinde ise günde 45 gram tahıl istihkakı olan işçiler, şırıngayla boşaltarak içtiği yumurtaları, tartı sırasında anlaşılmasın diye suyla doldurur. Kadınlar bir kepçe daha fazla yemek ya da fazladan bir çörek için kendini satar. Yalnızca “Büyük İleri Atılım Dönemi” değil, Kültür Devrimi dönemi de Mo’nun eleştirilerinden payını alır. Yeni rejim iç savaş sırasında milliyetçilerle hareket edenleri, karşıdevrimcileri ya da halkı ezenleri teşhir eder, bir kısmını seyyar halk mahkemelerinde yargılayarak idam eder. KAPİTALİZME YÖNELEN ÇİN Kitapta 1980 sonrası “reform ve dışa açılma dönemi”, yine Şangguan ailesi bireylerinin öyküleri bağlamında, ülkenin yalnızca üretim ve bölüşüm ilişkilerinin değil, fiziksel ve tüm toplumsal dokularının yeniden inşa edildiği bir süreç olarak betimlenir. Ortak üretim, tüketim ve yaşam birimi olan komünler dağılmış, tarlalar halka dağıtılmış (2), “artık herkesin yiyecek aşı ve giyecek kıyafeti” vardır. Ancak “ne sınıf ne de sınıf mücadelesi” kalmış; kimse paradan başka bir şey görmez. İnsanların zihinlerini, ruhlarını işgal eden bu kez para. Kırsal alanlar hızla kâr için üretim ve kullanımın inşasına açılırken Dalanlı çiftçilerin birçoğu hızla kapitalistleşir. Uçsal zenginliklere, değerlerin yozlaşması, haksız kazançlar, yolsuzluklar ve geleneksel kültürün yok oluşuyla toplumsal ilişkilerin metalaşması eşlik eder. Artık dönem satma, kazanma, daha çok satma, daha çok kazanmak ve tüketme dönemi. Hayatı boyunca ana kuzusu olarak kalan ve bu dönüşüme ayak uyduramayan Şangguan Cintong, annesinin cenazesini artık nesli tükenmekte olan birkaç eski hemşehrisinin yardımıyla gömebilir. Bir genç ayakkabısını 10 Yuanla parlatırken cebindeki son 1 Yuanı K İ T A P S A Y I 1299 2 rak yorumlanan darı tarlaları, en az roman kahramanları kadar ön planda. Savaşı ve tarihsel olayları edebiyatın içine sokmayı amaçlayan yazar, Kızıl Darı Tarlaları’nda, darı tarlalarını bir sahne olarak ele alıp içine Japonlara karşı direnişi ve aşk hikâyelerini yerleştirir. Yazar mekânın ötesinde, benzetmeler için de sıklıkla doğaya başvurur; “güneş iki bambu boyuna” ulaşır, “altı kız kardeş sanki bir baş sarımsağın dişleriymiş gibi sımsıkı birbirlerine” sarılır. Kızıl Darı Tarlaları’nda Mo Nehri, İri Memeler ve Geniş Kalçalar’da ise Taşkın Ejderha Nehri romanların ana karakterleri arasında. Kızıl Darı Tarlaları’nda “nine”; İri Memeler ve Geniş Kalçalar’da ise önce kayınvalide Şangguan Lü, kayınvalidenin sağlığını yitirmesiyle ardından gelini Şangguan Lu’nun çizdiği anne karakterleri ön planda. Bu bağlamda Mo Yan’in her iki eseri tarihsel niteliğinin yanı sıra günümüzde giderek artan ölçüde tahrip olan kırsal doğayla geleneklerin ve yoksulluğun en yakıcı etkilerini yaşamış, meta işlemi görmüş köylü kadınlar üzerine. Çinli genç kadınların erkeklerin beğenisi kazanmak için ayaklarının bağlanması, bir katır karşılığında cüzamlı bir erkekle evlendirilmesi, erkek çocuk doğurmadığı sürece “İri Memeler ve Geniş Kalçalar” savaşın yıkıcılığının, yok ediciliğinin ve insanlıktan çıkarıcı sonuçlarının edebiyata yansıması ve bu koşullar altında insanların yaşamda kalma mücadelesi üzerine. koca evinde aşağılanması, baba evine gönderilmekle tehdit edilmesi, erkek çocuğa ulaşıncaya kadar doğurmak zorunda kalışı vb. olgular her iki romanda da işlenen temalar. İşgalci güçlerin tecavüzüne uğrayan kadınlar savaşın bedelini yalnızca canıyla değil onuruyla, bedensel ve ruhsal bütünlüğünün parçalanmasıyla da öder. Bununla birlikte her iki romanda da kadın karakterlerin cinsel özgürlüklerini, kimi zaman geleneklerin ya da koşulların zorlamasıyla kimi zaman da bir başkaldırıyla yaşadığı dolaylı biçimde işleniyor. Kızıl Darı Tarlaları’nda daha belirgin olmak üzere Mo Yan’in anlatımında masalsı ve yer yer de destansı bir biçem dikkat çekiyor. Romanın öznesi, Gaomi Kuzeydoğu bucağının Dalan kasabasında yaşayan Şangguan ailesinden. İmparatorluk zamanında doğmuş (1900) Şangguan Lu’nun doksan yıllık yaşamı, aynı zamanda ülkenin doksan yıllık tarihini yansıtır. Şangguan Lu, genç kız, gelin, dokuz çocuklu dul bir anne ve nihayet bir nine olarak hem içine doğduğu geleneklerin ve sınıfsal konumunun hem de ülkenin tarihsel çalkantılarının tüm zorluklarını, acılarını ve yokluklarını çeker. Henüz bebekken anne ve babası Alman güçlerince, genç bir kadınken de kocası ve kayınpederi Japon güçlerince öldürülecek ve aile bireylerinin çoğu da izleyen dönemin karmaşası içinde yaşamlarını yitirecektir. Romanın bir diğer anakarakteri, Şangguan Lu’nun, misyoner bir papazdan O C A K 2 0 1 5 C U M H U R İ Y E T