Katalog

"İpimde toplanan parçalar" Enıs Batur'un "Kesif" adlı kıtabı Fransa'da yayımlandı Martıne Sılbeı'ın kıtap üzcııne 'Le Mondc Des Lıvres'de çıkan yazısını sunuyoruz MARTINE SİLBER nıs Batur İstanbul d ıcdnorveog letım goıevlısı Au Bılgı'de yuzle rı, uljylatı VL haıekıtlcrı, Parıs anı larındakı kuçamak bakışları bır araya ge tırıyoı I nıs Batııı bır grafoman yazıya duş kun ışı de bu I layatı yazi I lıısıncyakla şırken yayımlanmış yu/e yakın kıtabı vaı sorıın v ıratan da bu /atcn Bovlesı bıı ya pıt ttk bıı kıt ıpt.ın ustelık bır doıtkmc nın (ıkınn cıldı <,tvı ılıyc» ) yalm/ca tekbıı parçasmdan yola çikaıak nasıl el< alınabı lır' 400saytalık bır antolojı oluştuımak ıs temış ya/aı ancak elımı/dı. yalnı/ta 1995 Şııbat ında Saınt Na/aııc'dtkı Yabanu Ya/ar ve^evıımtnler Lvı'ndeyken tuttu ğıı gunluk Dcnsc (1) (ktsıt) Le \arcopha gc Dc \ Plcurcusc s (Aglayan Kadınlaı Lah dı) baslığıyla çıftdıllı yayımlanan (Pata Moıgana) bır şıır kıtabı vc ller şey ( ) başhıdı gıbı guemlı bır tumceyle başlayan bu /!</ ihlgı var Nasıl başlıyoı bıı loman gıbı mı> Bır anlatı gıbı nıı1 Bır ıtıraf gıbi mi'' Bırkaç saytasonra başka soıgulama lar çıkıvor ortaya So/ konusu adam, Pa rıs tL Odeon kavşagındakı bıı otelın i)da sında yazmakta olan adam kımdır^ So/u edıltn adam kımdır'* Bıınıda sozu cJılcıı varlıg"ı \ozkomı\u cJılcn adam' bu salırla rın yazan dcjtıl mı> () tabtı, gclgclelım onun la kı ndısı dc sayama\ız Adam ı Ya zar tarafındun seyrcdtlt n bırı oldug'una go n liırı oburunun fazlası, obııru bırıktnıu ck'iig'ti ) \azar Kı\ı nınballenndcnbırı Yazar ı Adam dan ayrı tutımık ıçın bırba^ı na yc tcrlı gc n kçt Ya )azar da bırdc n faz la yazar Adam da bırdc n fazla âdem barı nıyorsa J Yıne llcrşcy( ) başladı yla başlayacak olan bır sonrakı bolumde bunu ı/leyen butun bolumlcr gıbı , bır romanın başın daymış ı/lenımıne kapılıyor okur ve ro man uç sayfa sonra sona enyor Kıtap bo yunca yazar ya da anlatıcı, takma adlı ya da çokadlı kışıler dar sokakların, yolların, duşuncelerın ve sozcuklerın, ıçınde kay bolup gıttığımız labırentıne surukluyor bı ?ı Bır labırentın ortasında başlayan bır er gınleme yolculuğundayı? sankı Ve yol culıık yıne orada, labırentte son bulacak Çunku Adam ne zaman şu kaçınılmaz I lcr şey ( ) başladı' yı ya/acak olsa, onu hep aynı yerde, Parıs'te, Odeon kavşağın da, bıı otel odasında bu kıtabı, başlayan ve başlamayan, durmaksızın başlayan ve yenıden başlayan bu kıtabı yazmaya çalı y sırken buİLiyorıı/ tçımdc toplanan parça lar kcutler ımgcler duşunul uçlar, goz lcmler oyknkınnldan, sc slcr czgıler bırık lırdıg'ım yıızler barekcl vc davranı^lar kc naraayırdıpm kaçamakbakı^lar gormcdı g'ım ya da bır yc rc bagd.ayamayauıg'ım \an ıılar fotoğraflar, duşlenen, ıtıraf edılen, sahıtı ayrıntılaı butun bunlarla yan yana gıdıyoı metınde Paııs'lı bırkaçberdıışda orada, Anna Kaıına SophıeC allegeçıyoı yoldan 1 onda Bach çalıyor Glenn Cıo ııld u tadoları duyuvoru/ 1 ler scferınde yolaçıkıyoı c; Lubcıona Maısılyayaya da I tretat'ya gıdıyor, donmeyı başarana dek gıdıyor, gerı aonmeye zaman bulana dck I MlsBAII K AMI R SAVOIR E llgınc, bıı kıtap etkıleyıcı dengtvı bo /uvoı Adam da o>!e ılgınç don mımlı tnıs Bıtur^okıvıl ransı/cakonusuvoı Is tanbııl da k ıtodk lalııplenn okıılu Sanıı loscphc devam ctmış Papa/ Picrrt ın gcn(,ognn(.ılerındenbırı Bernanos ıın Bır Ko\ Papazınnı Anıları nı 1 laubi.it ı Mıc hel Butoı un Dtg't^ım ını Nathalıe Sarra utc un Martcrcau sunu \trmış okuması i(,ınvt. ^tdadınjurmuşonıt sıntmanın bır s ınat ol ıbılecegını ktşfetmesını sağlamiş Okumak ı<,ın P uıs egıtmevi karar vtr dıgındeyıımıyaşındadıı I nısBatuı Sena madan va7geı,er ve bıı tutunanıayan gıbı gormeye başlar ktndını Beş \ıl kalıt Pa rıs te Parıs IV'dekı derslerı hcmen ıınu tup sok ıklarda dolaşmaya okumaya dalaı va/maya başlar Her şevden once şıır ge Iıı sonra da yavaş yava$ dcıumclcr uzuıı dcmmclc r nmıan dt g~d I azlasıyla lıcarılc\ mt$ rumanla ılgılı kuşkulartın var ) ııu dc klasık bır roman yazmai ıstırım İkı \ay fald XX yuz\ıhn \ommdan bcrı butun kuramlardan uzaLla$ılf\or I lc r $ey btzı ç<> gul iazıya gotnru\or lurh rın karma^asına kurmacaya vegtı<scg\ Kcndt bu.ımuıızıhtıl nıaL uzc kalmış Kc i//te bıınun yalnı/ıa ya/ıları ıcın geı,erlı olmadıfiını anlatmay ı çalışıyor.kıtaplarından herbııının doıt bır yana yayılan y ıpıtın kollarından bırı oldıı gunu sovluyoı I uıkıve de sokakta yuıuduğunde tanı nıvoı sakallılardan tutundcn natta edc bıyattan so/ edddıgı /amaıı bıı ornek vıı mck geıektığındc Turk basınında totog lanarı^ayınlanıyoı hemen Begenılcn veıl gı alanları gcr^ck Jıırk yazan kımlığın den uzaklaştırıyor onu llkkıtaplarım ala ya alınmıştı, Iurkçe yazan bu yabancı da kım^'dıye soruyarduınsanlar' Amal ran sa'da yaşayan Nedım Gursel'ın tersıne, Furkıye'de yaşıyor Lnıs Batur ve orada ders verıyor Aynı /amanda, her yıl farklı alanlarda 200'e yakın kıtap yayımlayan ve ozellıkle de Kayıp Zamanın lzınde'y\ ve Cclıne'ın Ccccnın Sonuna Yolculuk'unu yayımlamakla ovıınen buyuk bır vayınevı nın, Yapı Kredı Yayınlan'nın genel yayın yonetmenlığını yapıyor Ama tıpkı Aa litl gı'dc olduğu gıbı, her şey Parıs e goturu yor onu Pam tc an yıl ıcındc ytrmı kıtap yazdını Ama a\la Parıs ıızerınc bır $ey\<az madım Kuran ın Araplaraındırılmtş oldu eu kıtabınıçındehıçdevegc<,mcmcsmdcn hcllıdır ( D M I L I Yayınları ratma peşındekı sanatçının geçırdı ğı aşamaya ve gelı şıme tanık olmak Sabahattın Kud rct Aksaloyunlaıı nı bır okuma de nemesı altbaşlığı nı taşıyan çalışma vazarın tıyatro ya pıtlarını çozumle meve gırişırken bır hetleiı de ovun okuma uğraşına duşun sel ve estetık venı boyutlat katabılmek" Sabahattın Kudıet Aksal ın otuz altı vıllık tıyatro seruvenını vapı bakımından ıkı doncme ayıran (, amurdan her done mı kendı vapısının gerektırdığı okuma bıçımı doğrultusunda ırdeler Ama asıl ılgınç olan hangı bıçemle vdtdvsâ yazsın Sabahattın Kudıet Aksal ın tumoyunla tında hep avnı ızleğı ışledığının ortaya konması Bır turlu kendı olamamış ve koşelerıne sıkışmış, sıkıştırılmış ınsanla rın umarsızca var olma çabası Kıtabın Onsoz unde bu saptamayı vapan, oyun kahı amanlarını bır turlu kışılık olamanıış ınsanlar olarak betımleyen Esen Çamur dan şoyle surdurur yorumunu "Gunu muzde de ana toplumsal sorunlarımız dan bırının bıreysellık yokbunluğu oldu öunu ve yıne aynı nedenlerden lcaynak landıfiı duşunulecek olursa, sozu edılen ovunlar daha da ılgınçleşerek yenı bakış açıları kazanataktır ' ' Çemberın lçindekıler ve "Hıçleş me" olmak uzere başbta ıkı bolumden oluşur kıtap llk bolum 1947 1965 yılla rı arasındayazılmış olan beş yapıtı kap sar Evın Ustundekı Bulut Şakacı, Bır Odada Uç Ayna Konakta Oyun, Tersı ne Donen Şemsıve "lyı kurulu oyun" duzenınte kaleme alınmış olan bu oyun lardan bırı dışında (Konakta Oyun) tu munun bır aıle ortamında geçtığı sapta nır "Içerı" olarak adlandırılan Ev uzamı na bır gun 'Dışarı"dan bır yabancı gırer ve tıtızlıkle korunmaya çalışılan bu çember" delınme tehlıkesı geçırır Çem bere gıren kışı bır ayna ışlevı gormuştur aıle ıçınde ınsanların kendılerıne veya otekılere karşı takınmış oldukları maske lerı duşurmuştur teker teker, bır başka deyışle kımı gerçeklerı açığa çıkarmıştır O gıttıkten sonra gozler onune seruen çatlaklar sıvanacak ve aıle, arada hıçbır şey yaşanmamışcasına başlangıç noktası na donecektır Tum yapıtlannaa olduğu gıbı tıyatroda da Zaman'la uğraşan Saba nattın Kudret Aksal'ın ılk donem oyun larında bu olgu Eskı zaman Yenı zaman çatışması olarak çıkartılır karşımıza ve evhlık kurumunun temel çelışkısını oluş turur Yıne aynı donemde Aıle de Ev'ın ge leneksel evhlık duzenıyle ortuştuğu go rulur Ve Duzen'ın orta sınıf bır aıle ara cılığıyla verıldığı soz konusu oyunlarda temel sorun Duzen/Tbplum ıle bırey karşıtlığında yatar Insanlar, belırlı kalıp ların dışına çıkamadıklarından ancak bu kalıplar ıçınde var olabılmektedırler Kı ramadıklan katı bır duzen ıçıne bıldık soylemlerle, davranışlarla oyalanırlar, sı ğınabıldıklerı tek şey ıse ruyallerıdır Gerçek olan hayaldır Ote yanaan, baba lar oyunların yalnız kalramanları olarak tanıtılırken annelerı olumsuz çızdmışler dır Yazar/ozan ıle serserılığın eşdeğerlı gorulduğu ılk donem oyunlarında, bı çem bakımından da ıkıntı donemın be fırtılerını saptayan Lsen Çamurdan, se yırcıve verılen seyırcı olma" durumuna da değrnır 1965 1983 yılları arasında yazümış olan II Donem yapıtları (Kahvede Şen lık Var, Kral Uşumesı, Bay Hıç, Sonsuz luk Kıtabevı, Önemlı Adam), yapı bakı mından otekılerden oldukça farklı ol makla bırlıkte, yıne kendılerını gerçek leştırme çabasına gıren ve başardı ola mayan kışılerı ele alır Ozellıkle lones "Seyirci olma" cfo'nun etkısının açıkça gorulduğu bu Oyunların en belırgın ozeluklerı' gerçek lıkten uzaklaşma, olağanustuluk yarat ma çabasıdır' Ya/ar amacına ulaşmak ıçın çeşıtlı yollarla sovutlamaya gıder II Donem oyunlarının tumunu belırlemış olan bu soyut yaklaşım, kurulan yapının asal oğelerınden bırı olarak deöerlendı rılır kıtapta ve bıçimsel ıle dılselduzlem lerde ırdelenıt Bıçımsel soyutlama sah ne du/enı sahnesel devınım (sımetrık duzen yaratma, otomatıkleşmt) ve gıysı alanlarını kapsar Dılsel sovutlama bolu munde ıse, va/arın bırbılım adamının dı lı çozumleme yontemı ve tıtızlığıvle dıl le oynaması \e kendınc ozgu bıı sahnt dılı yaratması vurgulanıı ardından sozu edılen vontem ayrıntılı olarak ırdelen meye çalışılıı Sabahattın Kudıet Aksal altmış sonıası oyunlarında oncekılcıın tersıne CıUİme'yı doğtudan dılle yarat mıştır ve absıırd yaklaşımıvla bırlıktt ona fars bovııtu kazandırmıştır Esen Çamur dan ın ılgınç bır saptaması da, yazaruı ılk donem ovunlaıında aıle tcmelınde yaptığı duzen eleştırısının sınırlarını ıkın cı donemde genışletılmesı ve geıek kışı bağlamında gerekse soruna vaklaşım açısından ona evrensel boyutlar katma sıdır Gerçekten de so/ konusu donemın yapıtlarında da kışıler kendılerıne vcrıl mış kımı durumların ıçıne kapanıp kal mışlardır Itıldıklerı, var olmadıkları bır duzende var olmaya, ya da var oluşları na bır anlam vermeye çabalarlar Bunun ıçın, hayallerınde yaşattıkları kışılıkle re/kımlıklere burunmeye, yanı "başkası na donuşmeve" veltenseler de toplumsal duzenın ve liastırılmış kışılıklerının sı nırlarını aşama/lar Kendını yaşavama yan ozıınu ortaya kovamayan ınsan hıç lığe mahkum euılmıştır llk donemde ı/ lenen "çemberın dışına çıkamama' du rumu, ıkıncı donemde sıgınağına ka panma"ya donuşmuştur kışılıksızleştır menın yerını hıçleştırme almıştır Ve oyun kışılerının sonların e olursa olsun, yıne hep başlangıç noktasına donulur, aslında tum yaşananlar bır kısırdongu den başka bır şey değıldır Hayal ıle gerçek arasınaakı sınırlar da butunuyle kalkmıştır, Gerçek ten ko pan ınsan trajık bır oyun olarak vaşadıgı nayalıne siğınmıştır 'Insanı oguten çark" da bu donemde kendını ıyıce bel fı eder oyle kı ınsan 'Duzen'ı surdurmek ıçın varuı sankı, hatta daha da ılerı gıder yazar, ınsanı 'Duzen'e hızmet etmek ıçın yaratılmış bır kukla olarak gosterır seyır cıye Sabahattın Kudret Aksal yıne ka dınla ozdeşleştırdığı evlılık kurumunu eleştırır, "elalem ne der?" ıle sımgeleşen çevre baskısına değınır ve yıne yazar/sa natçı tıplerının toplumca Duzen bozan kışıler olarak değerlendırümesının altını çızer II Donem oyunlarını"uzamsız bır uzam, zamansız bır zaman"da geçtıkle rını belırten Esen Çamurdan, orta sınıf değer yargılarının altında ezılen kışının yaşam alanının ıyıce daraltılmasının, ın sanla bırlıkte dılın de parçalanmasının ustunde durur Kışının toplumsal duzen den soyutlanıp urkutucu bır boşluğa duşmesı, sozcuğun de anlatım duzenın den soyutlanmasını getırmektedır Ve ın sanlık duzen ıçınde yok oldukça mantı ğını yıtıren, kalıplaşan dıl one çıkmakta, gıderek bır ıletışımsızlık aracına donuş mektedır Sahnede tum bu gosterıienler karşısın da seyırcıden beklenen tutuma gelınce Ondan oyunun hem tanığı olması ıstenır hem de bır parçası "Tıyatroda perde kapantr Oyuncuların ışı bıter Yaratma sırası seyırcıdedır artık Ama yaşamda " Haykırmakla Hıçkırmak Arası nın bır ozelhğı de, Sabahattın Kudret Aksal ın pek bılınmeyen, hıç basılmamış sahne lenmemış olan Konakta Oyun adlı yapı tını okuyucuya tanıtması • CUMHURİYET KİTAP SAYI 626 Insanı öğüten çark Hıçkırmakla Haykırmak Arası HİLMİ KAVALA I stanbuJ Devlet I ıyatrosu dramaturg larından Lsen Çamurdan ın yazdıöı Hıçkırmakla Haykırmak Arası adlı kıtabın amacı Sabahattın Kudret Ak sal'ın tıyatro çızgısını ulemek, ıçınde ya şadığı zamanı anlama ve onu yenıden ya SAYFA 12