Katalog

Gulmenin vıkıcı olarak tarihi C layan bu araştırma (Tanrı Eskı ıddıyetın mezıyet sayıldıp, ALİ ANAVARZALI Ahıt'te kaç kere gulmustur^) Antık"karı gıbı gulme'" dıye kufur çağ, Ortaçağ, Ronesans ve Aydınlanma'yı kat edıldıgı, asık suratlı polıtıkacıların ık eaerek gunumuze, Freud'a ve standup kotıdarı temsılen hayatımızı kâbusa çevırdığt medıyekadar uzanır bır kulturel ıklımde, Barry Sanders'ın kahkaTarıh boyunca durmadan anlam değıştırhanın neşelı yıkıalığını açığa çıkaran onemmış olsa da, Sanders'a gore kahkaha her zalı bır çalışması yayımlanaı Kahkahanın Zaman "koylulerın ve kadınlann" dunyasıyla ferı Yıkıcı Tarıh Olarak Gulme bağlantılı olmuştur, gulme aslında bır "yeralSanders'a gore gulme ınsanoğlunun "koktı hareketı" dır, sesını duyuramayanların sesıdılı'dır, edebıyatahayatvermışolanendolaydır Kahkaha, bayağılık ıle erdemı, cennetlık sız dıl "Edebıyatın koklerı, çok çalışma, gozıle cehennemlıgı, gorgulu ve ıncelmış sınıflar den geçırme ve cıddı betımlemeae değıldır ıle kaba saba, yontulmamış guruhları bırbırınden ayırt Edebıyat daha çok, bır spor gıbı, oyun ve alaycı ko nuşmadan, esprılerden ve neşelı konuşmalardan do etmenın anahtarı olmuş, hatta gıderek, gulme heveslılerı ("çatlaklar", "toplum kaçkınları") toplumun suçğup gelışmıstır " Ne var kı kahkahalar her zaman oz gurce çınlamamıstır Kahkaha bozguncudur, tehlıke luları gıbı gorulmeye başlanmıştır lıdır Yersız bır kahkaha, her şeyden daha buyuk bır Kısacası "gulme hayat, kahkaha şenlıktır'"' Nıetzscguçle, yetkılı kışılerın ıktıdarını sarsabılır Bu yuzden he'nın dedığı gıbı "En azından bır kere dans etmedııktıdardakıler, tarıh boyunca bu tehlıkelı sesı sustur gımız her gunu yıtırılmış, hıç olmazsa bır kahkahamanın yollarını aramışlardır Cıddıyet ve ağırbaşlıltk nın eşlık etmedığı her hakıkatı sahte saymalıyız " çagrısı kımı zaman dınsel dogmalardan gelmıştır, kı Barry Sanders, bu neşelı eylemın ardındakı yaratıcı mı zaman yurttaşlık ıdeallerınden, kımı zaman da ve bozguncu potansıyelı açığa çıkararak, kahkahanın toplum "aaabı'nın gereklennden gucunu yabana atanlara entelektuel bır nanık yapıKahkahanın Zaferi, gulmeye ılışkın tutumlardakı yor Aşagıda bu kıtabın onemıne dıkkat çeken uç yazıkultureldeğısımlerı ızlemeye Batı uygarlıgının en banın çevmsını verıyoruz şından baslar İsraıloğullarının ofkelı Tanrısı'yla baş Barry Sanders tan "Kahkahanın Zaferi" Ortaçağ'dan sonrakı tarıhsel donemler daha genel çızgılerıyle ışlenmış Yenı bu lunan klasık metınlerın yon gostermesıy le ya da gunahın kokunu kazımaya az metmış Purıtenlerın baskısıyla, ınsanlar Ronesans ve Rerorm sırasında o eskı, mı /ahtan yoksun benlıklerıne gerı donu yorlar Aydınlanma donemınde nukte ve ıronı edebıyatta yenıden buyuk bır guç le kendını gosteımeyeba^ladığında ozel lıkle Jonauıan Swıft'ın yapıtlarında du rum bır kez daha dengeye kavuşuyor Sanders'ın sunduğu tanhsel değerlendır mede, toplumsal duruma bağlı olarak, kımı zaman daha buyuk bır ozgurlukle, kımı zaman daha sakıngan bır tutumla "gulunduğunu" goruyoruz, ta kı yırmın cı yuzyüa, Freud a gelınceye kadar Fre ud, gulmeye buyuk bır ozgurluk tanıyıp onu otekı bastırılmış duygu ve arzuların arasına salıvenyor Sanders, Amerıkalı stand up sanatçısı Lenny Bruce'un meslek yaşamı uzerıne kışısel gozlemlerıyle bıtınyor kıtabıru, mı zanıyla çağımızda otorıteye başkaldıran ve bunun acı sonuçlannı yaşayanlardan bırı Bruce (Sanders, onun aşırı dozda eroınden olmesınde pohsın parmağının olduğundan kuşkulandığını belırtıyor) Okur, gulmenin tarıhını "hakkını vere rek" ırdeleyen Kahkahanın Zaferı'nı ılgı sını hemen hıç yıtırmeden okuyor San ders, okuru çok çeşıtlı kaynaklara ula^tı nyor Kutsal Kıtap, Antıkçağ'dan kalma fragmanlar, manastır elyazmaları, gorgu kuralı kıtapları, psıkolo)i dergderı, çok satar romanlar ve kuramsal metınler Bunun yanı sıra, belırlı bır donemın nab zını duyurmak ıçın gorsel sanatlara da yer veruıyor kıtapta Bu yonle ılgılı ılgınç bır not duşmuş Sanders Lascaux'dakı mağara duvarlarına resım yapan sanatçı lardan bırı, yapıtına mızah duygusunu geçırmış Sanders'ın belırttığınegore, bu ressamın resmınde, saldırmak uzere olan bır boğanın, boynuzlanyla, yere eğılmış, bır kışının poposunu hedef aldığını go ruyoruz KıtaDin son derece kapsamlı notlannda başka bırçok ılgınç bılgıyı bul mak mumkun Bu notlarda Sanders soz cuklerın kokenlerıne ılışkın bazı yorum larda bulunuyor Tam zamanında yayımlanan bır kıtap berum ıçın Kahkahanın Zafen Bırçok şa ır ve yazar gıbı, ben de yazarlık uğraşım uzerıne uzun uzun duşunuyorum Kah kahanın Zafeıı, benım yazmaktan ve okumaktan hoşlandığım turden vazılara verdığı onemle ıçrme su serptı Ümartm, rru/ahtan nasıbını almamış yayınevı yone tıcılerı ya da unıversıte hocaları bu kıta bı okurlar da bıraz yuzlerı aydınlanır • Otorrteyebaşkaldın Bozguncu kahkaha TİM W. BROWN arry Sanders, Kahkahanın Zaferi Yıkıu Tarıh Olarak Gulme'de kahkahanın tehlıkelı bır şey oldu ğunu soyluyor, ozellıkle devlet, kılıse ve şırketlerın yetkılı konumlarında bulunan lar açısından Batı uygarlığını başlangı undan gunumuze tarayan bır kahkaha tarıhı yazmak gıbı zor bır ışe soyunmuş Sanders Kıtabına Lskı Ahıt tekı Israılo ğullarıyla başhyor yazarın tarıhsel olarak daha sonra gelen halklarla ılgılı gozlem lerı goz onunde bulundurulduğunda, ts raıl lcavmının mızah duygusundan epey yoksun olduğu çıkıyor ortaya Âdem'le Havva'nın gunahı nedenıyle Tanrı'nın ga zabına uğrayıp olumsuzlukten olumlu bır yaşama adım atan Israıloğulları kolay ko lay neşelenemıyorlar bu yuzden,gene de, Sanders ıronının başlangıcını Yanudılere esprı yapmak ve gulmek ısteyen, ama dı nın buyruğuna uyarak cıddı, asık yuzlu bır çehre takınmak zorunda kalan bu ın sanlara baglıvor B bu gelışmede Geoffrey Chaucer'ın yapıt larınaayrıcalıklıbıryerverıyor RomaKa tolık Kıhsesı'nın rahıplerın davranışlarını denetlemek ıçın gosterdığı onta çabaya karşın (Ortaçağ ılahıyatçılanna gore, kah kaha Tanrı'nın yakışıksız bulduğu bır şev dır), ınsanlar gene ae gulmuşler ve bu on lar ıçın baskıcı papalar ıle keyfî uygulama larda bulunan nukumdarlara karşı bır ha yatta kalma yontemı halıne gelmış San ders, bu donem boyunca duvulan o gu rultulu" kahkahanın çoğunlukla kovlu lerden geldığını yazıyor Bu da kıtabın onemlı sonuçlarından bırıne vardırıyor yazarı Tarıh boyunca, kahkahalar çoğu zaman alt tabakalardan yukselıp ust sınıf ları çaresız bırakmış, yonetıu sınıfın en kotu a^ırılıklarına karş,ı bır denetım me kanızması ışlevını gormuştur Bır rahıp va da bır soylu, yoresındekı koylulerle ılışkderınde dıkkatsız davranırsa, maruz kaldığı alay gucunu yıtırmesıne yol iqa. bılıyordu Genellıkle kabul edıldıgı uzere, Cha ucer'ın en buyuk başarısı, Canterbury Hıkâyelerı'nde sıradan ınsanın sesını ve tutumunu yansıtabılmış olmasıdır San ders'ın ıncelemesı açısından daha onemlı olanı, Chaucer'ın mızahı oykuyu yazın sal bır bağlama yerleştırerek yepyenı bır tur yaratmış olmasıdır Sanders, 'Değır mencı'nın Hıkâyesı" uzerıne kapsamlı ın celemesıvle, Chaucer'ın Ingılızcenın ılk kurmaca yazarı olduğunu, ustelık ılk In gılızce kurmaca vapıtın mızahı bır tonla yazıldığını ortaya koyuyor Hıç kuş,ku yok kı, Kahkahanın Zaten nın başkahramanı Chaucer Sanders'ın savı, Chaucer'ın ele alındığı bolumle doruk noktasına ulaşı yor Kahkahayla ılgılı dana ger<,ekçı bır tu tum Klasık Donem'de gosterıyor kendı nı Yazar, ınsanın mızahı durumlara gul me eğılımı konusunda Sokrates, Platon, Anstoteles ve Cıcero'nun goruşlerını ak tanyor Sanders'ın bebrttığ^ gıbı, ınsan so yunu anımal rıdens ("gulennayvan") ola rak nıtelendıren de Anstoteles'ın ta ken dısı Ne var kı, kahkahanın ardında çoğu zaman bır başkasının talıhsızlığını gulunç bulma, bır başka deyı^le kendını ustte, alay edden kışıyı altta eormenın verdığı zafer duygusu yattığından, bu fılozoflar ınsanlara, sevgıden yoks,un, acımasız lcırn seler ızlenımını uyandırmamaları ıçın sağ duyuyu, olçulu olmayı onerıyorlar Pla ton ozeüıkle vurguluyor bu noktayı, olcu suz, denetımsız Kahkaha, onun "kurcıu ğu" ıdeal devletı yonetenlerın otontesını cıddı ^ekılde sarsabılır çunku Sanders, kahkahanın Orta(,ağ'da bu yuk bır gelışmc gosterdığını one surerek, SAYFA 10 CUMHURİYET KİTAP SAYI 626 Giilme eâlllmi