Katalog

TURHAN GUNAY hıır, Ahım l Uınıt ı daha ı,oko\ kulcrıylı tıimyardıı Ncdcnro man vc dc polısıyc roman ^ Polısıyeyeyonelıs.ımkcndılı^ındenol du Hanı "esjanın tabıatına Livması" dı yc bır deyım var va onıın gıbı bır ijcy Bcnıııı oykuleıımde geıılım vc cmrıka hcp vardı '\iplak Ayaklıydı Gece" adlı kita bımdaycralan "Kus.ku" adlıoykufaıkın da olmadan va/dığım polısıye tıırdcn bır urundııı Dalıasonıayayımlanan "Bıı Ses Boleı (ıcecvı adlı kıtabım ba^tan sona mıstık bır geıılım ıceıısındc geçcı tlatta "Masal Masal Içiıulc * adlı kıtabımd ı bı lc bu gcrılım kcndını hısscttıınıcktcdn Polısıyeye yonclişjm doğı ııdan bcnım ııs lııbıımla ılgılı Uslubu belırleycn dc kuş,kusu/ kıs,ısel tatıhım () zaman btraz u\luhundan soz <dclım \ lızlı, yalın bır dılım olduğunu duşu nuvorum Aynı 7amanda oykuyu bır cnlrıka kurgusuyla anlatmayı sevıyorum Bcl kı bıınun ncdenı dıktatorluk donemındc yeraltında çalıs.nıis, olmamdıı Dıktatoı lıığıın polısıne yakalanmamak ıçın her an kars,ı cntrıka uretmek zorundadır ınsan Belkı dılımdekı hızlılık da bunıın ncdcnıdı* O gunlerde /aman değerlıvdı, soyle yecekJetınızı kısa vc ner olarak dılcgcrır mck va da lapor ctmck /orundayuınız Bu nıtelıklcr polısıye lomanın nıtelıklerıdıı tyı polısıyc romanları ıneelcyecek oluısak nemen turnunde bu o/ellıklerın bulunduğunu goruruz Otckı turlcrdc dc bu ozellıkler kullam labılır Polısıye romam otckı turh rden ayı ran nıtelıklcr yalnızta hızlı ve yalın bır dı U sfihıp olınası mıdtr'' Kuşkusuz yalnızca bu nıtelıklcr cleğıl Polısıycyı dıger roman turlerınden ayıran cıı onemlı ozellık gızemlı suçu eksen al masıdır Suç hıç de yabana atılacak bır ol gu degıldıı lnsan varolalı berı suçla bır lıktc, ıc içeyasjyor Suç vcsuçun yarattı ğı toplumsal, psıkolojık ctkı ınsanoğlu ıi7crındckı cn kalıcı, cn belırleyıu erkıdır Edebıyaü, ııısan benlıgmde yapılan bıı ka/ı olarak tanınılarsak bu kazıda suçtan yola çıkmanııı cn doğru yontcmlcrdctı bı rı olduğunu rahatlıkla soyleyebıiıri7 Bcl kı tlc bu yu/dcn Sofoklcs, Ocdıpus'da, Shakcspcaıc, Hamler'te, Dosroyevskı, Suç vc Ce/a'da suçu eksen almısjardıı Suçıın ınsan ya/gısı u/cıındckı ctkılcrını ııdclcmıs,, psıkolo|imudckı suça yatkınlık egılımını anlatmava çalıs/nısjardır Olum stı/lugu yakalamıs. olan bu sanatçıların /a man /aman polısıyc roman ya?arlaıı ola rak anılmalaıının ncdenı dc yapıtlarında suçu ckscn almalaııdır O Ahmct Ümit, öykü ya/arlığından polisiyc roman ya/arlığına gcçmiş gibi görünüyor. Bu kanımızı pckiijtircn cn öncmli etmcn Umit'in son iki romanının polısıyc türde olması Ahmet Ümit'le öyküdcn romana gcçişini ve son romanını konuştuk. 'Polisiye roman eâlendirirken eoitir' lubozmak vcnıden kurmak sayısı/kom bınczon oluşturmak Bu, tunıuvlc polısı yc yazarının /ckâsina vctcncğınc kalmı^ oır şey Ytnc dc polnıye romanda klışc hurguln ra oldukt,a fazla ra\tlamyor Polı\ıycroman da yapdmamaM gcn fcc ı/lcrı bı lır/ı n ktıral lar hıle var Bıı, polısıyc romanın <,ok satmasıvla d gılı bır konu Polısıye romanın tarıhınc kı saca bır go/ atacak olursak soıunu tlaha ıyı anlaıu Polısıyc loman sıkça bclırtıldı ğıgıbısanayı toplumununçocugudur Dd Fıa somut sovlcyccek oluısak polısıvc ro man 19 yu/yılda baslar ( ) gunlcıdc Av rupa'nın buyuk kcrıtlcundc t.ım bır kaos yasanmakladır lYodalı/mın ^o/ulmcsıy le üirlıktc, kııdan kcntc akmak /orunda kalan nufııs ı^sı/lık, açjık vc hastalıkla kar ^ıla^ıııı^tıt Bu buyuk kıtlcnın karsı tepkı sı kcnttc ' suc patlaması olarak kcndını gostcıır Sjıddct lıalkın sık sık kaı^ılaijtıgı nır cylcm bıçımı olur Hırsı/lık, soygun, ya^ma vc cınayet gunluk olavlar halıne gc lır Suçun bLitun yajjamı kapsamasıyla bır lıktc, cınayet vc ncı tuılu ^ıddct populcr tıyatro ve basın ıçın bıılunma/ bır mal/c me halıne gclır Konu tıvatıolaıda sahne lcnmeyc, cınayet oykulcrı pej; pe%e yayımlannıaya baslar Polısıyeromanın ılk to humları o gunlcrcîc atılır Ama sanılanın aksınc bu yolu açJn Ldgaı Allan Poc de ğıl, Ihomas Dc Quınccy'dır 181X1X19 yılları arasında WesrmoıelandC;azetc'nıtı cdıtoilugunu vapan (^)uınccv sutunların dacınayet habcrıerı vebıı konuyla ılgılıya /ıları bt)lca ycr vemıektedıı 1X27 yılında "(ıiı/cl Sanatlardan Bırı Olarak Sayılan Cınayet U/cı ıne " adlı bır dc mctın yayım lamı^tır Thomas Dt Ouınccy'ın bajattı ğı bu luı, Poc C onan Doylc, Dashicll I lammctt Agatha ( hrıstc, (îeorgc Sıme non gıbı usla kalcnılcım elıııde gundcn gunc yt tkınlcştı Bıılvar ga/ctclcrınde yayımlanan ılk polısıvc oykudcıı bu vana okuıun bu turcolan ılgisi rıı.ç yıtmcdı.tcr sınc artarak surdu 15u duıum ııyanık va vıncıların ve yctencksı/ ya/arların ^tahını kabartıı Polısıvc romanın oklukça la/la sayıda kotu oıncklcıı yavımlanmaya ba^ ladı I ıırtın oncmlı va/ar'arının adı kulla nılaıakyu/leıcc lomanva/ıldı basıldı.sa tıldı Yaygın urctım gıdcrek klı^clc^tncyı dc bcıabeıındc getııdı Ama sanatta de ncnmemısı dencmeye, bırıcık olanı yaka lamaya çalı^an lıer ıyı sanatçı gıbı, hab po lısıyc roman ya/arları da klı^elerı bo/a rak, kııarak yenı yapılar bulmaya çalı^tı lar Polısıyc romanın 150 kusur yıldır avakta kalmasına yol açan da üjtc bu ıyı va /arların çabalarıdır Polısıycnın <,ok satarolması, sanırım tu rıın huçnmscnmcsınd( dc oncmlı bır fak tor oldtı Ç unku uzun zaman polı uye tkın a untfı dchıyat \ayıldı Ahmet Ümit ile "Kar Kokusu" üzerinc t "Suç u ckscn alelıgı haldc pohsıye ol mayan ıomanlardan â<\ soz edebılırı/ Ama bcn sucu cn lyı anlatan turun polı sıye roman olduguna ınanıyorum Polısı yc romanın otckılcrdcn farkı gızemlı sıı (,u konu cdınmcsıdır Polısıye roman gı/cmlı suçun aydınlarılması amacına da yanan, saglarn bıı matenıatık uzerınde yuksclır Turun kurucuları Fdgar Allan Poc, Arthur Conan Doyle hatta çok da ha sonraları kervana karılacak olan Agat lıa (lırıstıe'dc dc bu saglam matcmatıgı goruı 11/ Yıı mıncı vu/yılın başlarında bu sağlam ıııaicmaiıı>ııı i(,mc ABÖ'dc üablıı ıIİ I lammctt loplutnsal gcrçcklıği Avrıı pa'da (ıcoı gcs Sımcnon psıkolopyı vcılcş tıımı^lcrdıı Aslmda .ınlattıkları toplum sal vc bırı vscl ba/da su<,un ctkılcudır MtiU ınalıgL dotn r\ck, polısıyc roman da bıı çok on< mlı pfllıba Kcsınlıklc oylc Matcmatık knrmaşık bır kurgıı yararmak ıçın va7geçılmc7 bır ko^ulduı Y lcmanlaıı sayılardan dcğıl dc olaylardan olıısan bıı dızı dcnklcmın ana ıknklcnıc bagıannuisı, başka bıı dcyı^lc gunluk va^amdakı h.ısır olayların çok bı lınnıcvcıılı bıı duıklcm haîınc gctırılı^ı Kııçıık dcnklcmlcıın rck tck ço/ulmet.ıy lc adım adım buyuk dcnklcmın çozumu ncyaklaijmak Anatornıulbu Buformu SAYFA 10 Toplumsal ve bireysel suç Çok uogıu L/un yıllaı clci;tırmcnler olısıyc romanı kuçumsedılcr Basıt zev ın uıunu olarak gorduler Bu kuçumse medc turun kotu orneklcrının çok olmasınııı da payı vaıdıı Ama asıl ctken, yenı bır tur olan polısıyc romanı cle^tıımcnle ı ın anlavamamalarıdır Llestırı sanatla u£ raşmasınakari}in,sanatkadarccsurdcgıl dıt BılımsellıklckendıniMnırlamakduru mundadıı Ongorusu gclı^mıs a/ sayıda kı veteneklı cle^tıımen dı^ındakılcrgenel lıklc tcmkınlı olmayı scçerlcr Bu yu/dcn cdebıvatta u/un bıı suıe polısıyevı anla ınaya çalı^rnı^lardır Bu arada polısıye roman da ruijtunu ıspat ctmcye ba^lamı^, ondansonraeleştırmcnlerdchakkını tcslını etmı^lcrdır CFunumuzde bu taıtı^ma sona ermış gorunuyor Ya da çok sınırlı bır SBPİ ciıayetler çevrc polı.sıye romanı kuçumsuyoı 1 lâlâ kotu oıncklerı sık ya/ılmasına karçın poAnıa bu unayetletı ışleyen katıl, ıkı dun lısıye, romgn artık dunya olçcgındc nak ya savasında mılvonlarca ınsanın oldurulettıgı yerg oturmuştur ıncsını kanıt gostererek, aslmda kcııdısi nın savai; sırasinda gorcv yapan herhangı Pchı Turkıyc'dc durum ntdır<' Ncdcn bıı gcneıaldcn, ya cia dcvlet ba^kanından uzun yıllar polıstyc romanın ıvı orncklc rı daha masıım oldugunıı soyleycbılıyor So btzdc gortıbmdi'' gukkanlı dusunurscnız bu savın çt)k da İki ncdenı vaı llkı yazarlarımı/ın bu saçma olm.ıdıgın1 anlarsını/ Yanı ıımıı tıırıı kuçıımscmelerı Va/arlaıımı/ın po du, ço/umu kalmavan bırcy saplantıları lısıyc ve kuçunıseyı^mde bu tuı hakkında nın, ıcgııdulcrının etkısıylc serı c ınayctlcı ycterlı bılgıyı edınememı^ olmanın yanı ı^lcyebılıı. Bı/ de ıse hâfâ umut var Yanı Mia,edebıyatimı/ın u/un yıllaı abaıtılmış çurume en son noktasına ulds,madı tn bır gcrçcklık hastalif'ina tutulmasının da sanlar hâlâ sı>ası partılcıe, sıvıl toplum oı etkısı vardır Polısıyc loman ulkemı/dea/ gutlerıne umut baglayabılıyor Değışımt emekle, o/ensı/ bır çalısmayla çok para olan ınancını tam olarak yıtıımcmı^ du ka/anılanbıı luı olaıakalgılanmıştır Ser ı umda Bu ncdcnle serı ı ınayetleı ı^lc yc n vcı Bedıı adıyla "( ıngo/ Recaı" dı/ısını katıllcrımı/ hcnu/ çıkmadı Umaıı/ hıç kalcnu.1 alan Pcvamı Sala bu ı^ı pa,ra ıçın çıknıa/ Ama bovlcgıdeıseseu cinayetle yaptı^ını hıç ç,ekınmedcn ılan etmrîjtır Doğrudan Mickev SpıHancMn adını kul . rın çıkması kaçınılma/ gorunuyor lanaıak Mıkc I lammcr romanları ya/an Ama bızdc dı faılı mııhul ıınayıthr Ktmal Tahır'ın dıırumu bıraz daha fark mafya bcsaplaytıaları, polttık karsttlartnı lıdıı lalııı, polısıye kurguyu Kurt Kanu yohtlmı kampanyalarıvar Susııriıtkcılc nuadlı romanındadcnemı^tır Ancakote sı vc yaptıkları i)lcr ınsant ^a^kınltg'a du\u kı tıpleıı dc one çıkarması, u/un uzun ta rcctk duzcydt ııhı bılgılcre başvurması kurguyu bo/.Ulkcmı/de polısıye romanın nesnel /e mu^luı Boylccc yazaumız edcbı değeıe mminıoluijtuıacaketkcnlcı dezatenbun sahıp bıı polısıyc roman ya/ma konusun lar Belkıbi7clc bjreylcr/ckâlarını kullana C U M H U R İ Y E T KİTAP Küçümsenen polisiye roman ıla yak.ıladıgı fırsatı kaçnmı^tır Sonra dan polısıyc tuıdc urunlcr vercn bunuda hıç çekınmcden sahıplencn ıkı usta v.ı/a rımı/olmuştur Atılla tlhan'laÇctııı Altan Cîunumu/dc |>olısıye romana olan ılgınm arttıj*inı sevınerck go/.lenılıyorum Polısıyc romanın ya/ılmayı^ının ıkınci vcbcnteen oıiemlı nedenı ı.seoncclıklc ul kemızın sosvo ekonomık yapisı vc hukuk sıstemıdır Kapıtalı/mın gclı^kınlık du/c yı uzun yıllaı ulkemı/de polısıye lom.ınm ya7ilmasının onunde bır engel olmu^iur Buna bağlı olaıak suç vc ccza kultuı ıınm zun de polısı\c ı oman ya/maya clvı ı ışjı ol madığınıbelııtmelıyı/ Son 150yıldu top lumumu/un geçırdığı hukuksal cvrtlm. ragmen, hukukoncesı bıı davraııı^bıçımı olan ve kı^ının kcndı hakkını kendımn araması ankımma gclcn "llıhak ı Hak ' yontemındcn kendımızı tumuylc kuıtar mı% oldu^unıu/u soylcyemeyız ürne^ın, kcndısmı aldatan karısını oldıııniek top lumumu/da lıala mcjiu vc haklı bıı lııl olarak goıulcbılmektc, hatta kı^ınm sav gınlığını vcnıden ka/anabılmcsı ıçın bır /oıunluluk savılmaktadır "lhlıak 11 lak dogası geregı gı/lı saklı, entı ıka gerektııt n bır bıçımdc tlcgıK hcıkcsın go/u onunde gciçcklc^tııılnıcktctlıı Bu nıtclıgındcn otuı u suçlulaı /ckâlaı ından çok, olT<clcı ı nı kullanaıak c ıııumlerını ışlcmcktcdıı ler Karısı adamı aldatıyorsa, onu hcrkcsın goz onunde olduıuyor Bovle yap.ırak /ctle lcnmi!} olan savgınlı£ım vcnıden ka/anı vor ( uıutn açik olunca polısın ço/mesı gerekcn karma^ık problcmlcrdc vaygın lık ka/anamamaktadıı Bızdc, Bti/ı dıikı gıbı urı ctna\itlcr i)kyııı katıllcr dt ukmadı (h'sıi Aıı/ı rıka da ya da Avrupti Ja bu konuyla ılgılt oztl labaratuvarlar bılc kurulnıu^ durumda Btz dc scrı (inayct ı^lcycn katıllerın çkmanıa sını nasıl açıklıyorsunuz? Bıınun ncdenını dc sanayıleijmcmeye bağlayabılırı/ Modcm kapıtalı/m bııcyı çuruttu Bııcylcbırlıktcbırçok toplumsal orgutu de çuı uttu Batı ulkclerındc ınsan ların ıımut lxsle\ebıleceklerı sıyası kıı ı umlar, sıvıl t( ıplum orgutlcı ı a/aldı Ya da onlaıın beklentıleııne kısa sıııcdc yanıt vermcktcn u/ak halc geldıleı Olaylatm gıdı^atını degıstıı mek ısteyen bııey, yaban cılıgın, yalnı/la^manın baskısıyla, \a da dogui;tan gelen bırtakım hastalıklarla dun yanın gıdı^atını kendınce değı^tırmek ıçın çaıpıcı cınayetler ı^lemeye kovuldu Yanı kcndı tcroruvlc ınsanlıgı vola gctırmcyc ya da kışısel mutlulugu yakalamaya çalıi; tı Varolus, alanı daraltılan bırey, kcndmc ancak olduıcrck yol açabıleccgı saplantı sına kapıldı Serı katıllerın buyuk bolıı munde bu mantalıteyı yakalamak olası Kuşkusuz ınsanlık dışı vc kabul cdıleme yecek bu evlenıler yıkınıdan, vahijetten başka bır sonuç j'ctırmcdı S A Y I 4 29