Katalog

Cumhupiyet Aydınlanmasında Öncii Kadınlarımız Cumhuriyet Aydınlanmasında Öncü Kadınlarımız, bu konuda çalışacaklara kaynaklık etmenin yanısıra yansızlığıyla da önemli bir çalışma. Perihan Ergun, siyasal yaşama katılan kadınlarımızı ayrım gözetmeden katmış çalışmasına. SENNUR SEZER erihan Ergun (Turgut) adını edebiyatseverlcr 1996'da Sait Faik Abasıyanık 90 Yaşında adlı kitabıyla duydular. Titiz bir çaıışmaydı. Bilmem bu Çalışmayı okuyanlar, Burgaz Ada'daki Sait Faik anmalannın öncüsü, csmer, güleç tezcanlı öğretmen hanımı anımsadılar mı? Ada dostlarının Adalar'da yaşayan yazarlarla ilgili girişimlerinde hep onun görünmez imzası vardır. Çünkü Perihan Ergun, edebiyat öğretmenliğini kitaplarla sınırlayanlardan değildir. Perihan Ergun, yazmaya geç basladı, ama bu konuda güçlük çekmeyecek anlaşılan. Yeni kitabı bir inceleme: Cumhuriyet Aydınlanmasında Öncü Kadınlar. Eğitimde, basında, sendikacılıkta, sanatta, siyasette ilklerle birlikte öncüleri tanıtıp değerlendirmiş. Bir işte ilk olmakla öncü olmak arasındaki farkı, Perihan Ergun'un kitabını okuyunca daha iyi anlıyorsunuz. Örneğin kadın örgütlenmeleri yurdumuzda yeni değil. Nezihe Muhittin kadın örgütlenmesini, bu örgütlenmeyi siyasete taşımayı bilen öncülerden. Onun önemini günümüzde bile yitirmeyen örgüt bilinci, ne yazık ardıllan olmadığından ya da daha sonrakiler aynı bakış açısını taşımadıklarından süımüyor. Nezihe Muhittin arddsız bir öncü olarak bir ilk konumu kazanıyor. 12 Eylül sonrası örgütlenmelerdeki ilk girişimcilerse, siyasal bakış açılan tartışılır olsa bile bu siyasal bakış kabul görduğünden, gerçekten öncü sayılabilirler. de Edip de, Tezer Taşkıran da sınıfsat konumları gözardı edilmeden, Cumhuriyet tarihimiz açısından değerlendirilmesi gereken adlardır. Ama Lale Aytaman, ilk kadın vaü, kadınlarla ilgili yasalar değiştirilmeden, hukuk konusunda çahşmak isteyen yargıç ve savcı olmak isteyen kadınlara, cumhuriyet tarihinde ilk kez sınırlamalar getirilirken, ortaya çıkarılan bir "ilk". Bu ilk kadın valilik ne kendi yasal girişimleri, nc siyasal savaşımları sonucu çünkü. Kadın haklarının gerive gittiği bir dönemde vitrini kurtarmak için bulunmuş bir çare... Perihan Ergun (Turgut), Cumhuriyet Aydınlanmasında Öncü Kadınlarımız konusunu irdelerken, konuyu eksik bırakmamak adına böyle yaratılmış ilkleri de katmış kitabına. Yeni çalışmalarında, tartışılmayı da göze alarak, siyasal, sınıfsal, tarihsel koşulları, konumları saptar sanınm. Aydınlanmasında Öncü Kadınlarımız'ı şöyle bölümlemiş: Öğretmen, yazar, Kurtuluş Savaşcısı Öncü Kadınlarımız; Özverili Öncü Öğretmenler; Sivasette Öncü Kadınlarımız; Türk Basınında Öncü Kadınlar; Aydınkğa Anadolu Toprağından Işık Tutanlar; Üniversitelerde Asistan, Doçent, Profesör ve Dekan Olan Oncü Kadınlarımız; Sendikacılıkta tlk Öncü Kadınlarımız; Tarihçi ve Siyasetçi Kadınlarımız; Dünyanın İlk Kadın Savaş Pilotu Öncü Kadını; Resimde, Operada, Tiyatroda, Sinemada ve Türk Sanat Müziğinde Öncü Kadınlarımız; İlk Kadın Başbakan ye Bakanlar; 12 Eylül'den Sonra Kadın Örgütlerine Öncülük Eden Kadınlar. Kitaba kadınlarla ilgili olayların tarihlerinin yer aldığı bir liste ile bir de son söz eklenmiş. Yazar, son sözde, "Bu çalışmaya başlarken Cumhuriyet Aydınlanması'nın ilk ışıltılan (Öncü Kadınlarımız)ın bu denli çok sayıda olabileceğini düşünemezdim. Araştırmalarım genişledikçe ummadığım "Işıltılar"la karşJaştım. Sadece 38 Öncü Kadınımıza ulaşabildim. Bunların yaşamöykülerini ve aydınlanmadaki yerlerini yaşayanların kendilerinden, yazılı belgelerinden, artık aramızda bulunmayanlann da yakınlanndan ve yine yazılmış anı, biyografi ve daha önceki yapıtlarından sağladım. Sonuçta gördümki otuzu aşkınını ele alamamışım. Değerbilirlik gereği hepsine ulaşabilmeliydim. Bunun bilincinueyim. Ne var ki bu kitap hepsini kapsayacak koşullarda değil. Bu nedenle altta listesini vermeye çaiışacafiım diğer Öncü Kadınlarımız'ı ikinci çaIışmamda değerlendirmek niyetinde anlatmaya çalıştığım kusurumu affetmelerini diliyorum" açıklamasını yapıyor. Bu liste ve kitap, daha sonra yapılacak çalışmalara kaynaklık etmesi yönünden de önemli. Perihan Ergun (Turgut), incelemesine önemli söyleşıler de eklemiş çünkü. Ken' Perihan Ergun'dan ilginç bir araştırma P Gerçek aydmlanmacılar Perihan Ergun (Turgut), Cumhuriyet Toplumsal tarihin vam taşları: Kadınlar Dr. ALEV COSKUN oplumların tarihsel tüm evrelerinde KADIN'lar o yapının harcmı oluşturmuşlardır. Bu her toplumun dünyadaki coğrafi, siyasi ve yapısal özelliklerine göre değişkenlik göstermiştir. Toplumsal oluşumîarın etken unsurları olan aile, inanç ve töresel yaşantılarla alışılagelmiş davranışlar bu yapıyı oluşturmuştur. Işte Türk Ulusu da asırlar süresince bu yaşantı ve oluşumîarın harcıyla yoğrulmuş, şekilden şekile girerek günümüze değin yaşamını sürdüregelmiştir. Orta Asya'aan Anadolu bozkırlarına uzanan serüveninde Türk'ün Hatun'u kadını hep önemli ve etken roller üstlenmiştir. Bu kitabın konusu: Cumhuriyet, Aydınlanması içinde ışıltılarıyla ATATÜRK DEVRİMl'ne omuz veren ÖNCÜ KADINLAR' ımızın tanımıdır. Hiç bir şey yoktan var olmaz, herşeyin oluşumuevrimetabidir. 1919'un 19 Mayıs'ında Mustafa Kemal'in Samsun'a attıgı "İlk Adımla" Anadolu kadınının alınyazısında kıpırdanmalar başlamıştı. Misakı Milli'ye inanarak, Kuvayı Milliye'yi yaratıp yaşatmak için köylükcntli kadınımızın özgürlük kalkışmasına var gücüyle katılmıştı. Kitabın yazarı Önsöz'ündc "Halkımız Sevr dayatmasıyla ortaya çıkan, onları özyurdundun kovmak isteven emperyalistlerin çirkin yüzünü görduğündc Mustafa Kemal'e ve O'nun Kurtuluş Savaşı'na dört elle sarılmıştı. O günlerde Ulu Onder'inyolgöstericiliğiyledüşman kovulmuş, daha sonra O'nun ilke vc devrimlerinin uygulanmasıyla KullarTürkiyesi'ndcn, Yurttaşlar Türkiyesi'ne geçi T lebilmişti. Bu savaşın yurttaşlık bilinciyle çağa, ıleriye, aydınlanmaya koşanların arasında kadınlarımız da vardı. Bunlar Anadolu'nun toprağında yeşermiş, ona gönül vermiş, yurdunu düşmandan kurtarmak için kağnısındalci cephaneyi Mehmetçik'e ulaştırırken, ıslanmasın diye yavrusunun yerine silahı örten kadınımızdan. Sultanahmet ve Fatih meydanlarında işgalcileri kovma söylevleriyle halkın kurtuluş kalkışmasında yüreklendirmeye çalışan kadınlarınızla somutlaşmıştır. Onlarm asıriarın torcsel ve dinsel baskıcı yapısına karşın sanatta, bilimde, kültürue çok güç koşullarda kabuğunu çatlatmış, çağdaş ve iîeri ülkelere onlardan aşağı olmadığını eylem ve yapıtlarıyla kanıtlamışlardır. Türkiye'deki kadınların Cumhuriyet Aydınlanmasının tutuşturulmasında ön saflarda çaüştığını, Halkevleri, Halkodaları, Köv Enstitülerindeeğitüerek, öğretim birliği içinde çağı yakalamadaki ÖNCÜ'lükleri bu kitapla belgelenmeye çalışılmıştır. Bu kitapta, ülkemizin Cumhuriyet yönetimiyle, bu toplumsal dönüşüme katkıda bulunabilmek için canlarını dişlerine takan kadınlarımızın, tLK OLMA yürekliliği ile tüm eğitim aşamalanndan ;eçerek, Dİİimde, kültürde, güzel sanatarda amaçlarına ulaşarak, aydınlanmadaki göz kamaştıran başarıları gün yüzüne çıkarılmaya gayret edilmiştir. Bu araştırma ve derlemede çafilar boyu hakkı yenmiş, ezilmiş, hırpalanmış kadınlarımızın bir demet çiçekle gönüllerini almak, gelecek kuşakları da bilgilendirilmek istenilmiştir. Bunu yaşarkcn de kadınlarımızın çalışma ve başarı alanlanna göre; Öğret Kadınların başarıları Oncülük, elbette tarihsel koşulların denk gelmcsıne bağlı bir kavramdır. Bir girişim, gerekü ortam, koşullar ya da örnek olacak kişi yoksa gerçekleşemez. Bazen de siyasal, toplumsal ortamların dışındaki koşullar gerekli kişileri yaratır. Sınıfsal koşulların uygun gördüğü kişiler, siyasal ortamla denk düşerek öncüler yaratılır. Tanımlamada bulanıklık varsa biraz açayım. Halide Edip Adıvar, yaşama bakışıyla da önemli bir yazardır. Kadın özgürlüğünü savunur. Seçkin bir sınıftan oluşu, İstanbul hükümetiyle arasının açıklığı, yabancı dil bilişi, Kurtuluş Savaşı'nın gereksindiği "özgürlükçü kadın" kahraman oluşunu kolaylaştırır. Cumhuriyetle uyuşmayan yanlan, bu kahramana gereksinilmediği, onun da böyle bir hareketin yenilmis, kahramanı olmayı yeğleyişi olayların akışını değiştirecektir. Tezcr Taşkıran'ın vaşamındaki öncülük de, savrulmalar olmayışı da, ailesinin siyasal, sınılsal konumuyla ilgilidir. HaliSAYFA 12 Öncü kadmiar deylnca f men, Yazar, Kurtuluş Savaşcısı, Siyasetçi, Gazeteci, Köy Enstitülü, Yüksek Ökullu ve Görevlisi (Asistan, Doçent, Profesör, Dekan, Rektör) Sendikacı. Tarihçi Toplumbilimci, Savaşçı, rTukukçu, Parti Genel Başkanı, Başbakan, Bakan ve Vali kadınlarımız v.b. gibi bölümlerde onların yurt ye ulusa karşı sorumluluklarıyla ÖNCÜ'lükleri anlatılmıştır. Örneğin; Haüde Edip'ten başlayarak öğretmen ve Kurtuluş Savaşçılarmı, Nezihe Muhittin'den Hasena Ilgaz'a, Behice Boran'a oradan Sabiha Sertel'e zaman içinde ilerleyerek Berin Nadi'ye, sanat alanında İlk Tiyatrocu Afife Jale'den Türkân Şoray'a, İlk Ressamfarımıza, Köy Enstitülerinde eğiten (Muhalla Eyüboğlu) ve eğitilenler (Bir Başaran, Fatma Üstün) Nermin Abadan Unat'tan Mübeccel Kıray'a Azra Erhat'a giderek sendikacı kadınlardan Meral Ekim ile Yaşar Sayman'a, irticanın acımasızca yok ettiği bilim kadını Bahriye Üçok'tan Sabiha Gökçen'e ve kırka yakın kadına ulaşmaya çalışılmıştır. Ellili yıllardan itibaren 12 Eylül'le yoğunlaşan Atatürk ve Cumhurivet aydınlanmasını özünden kopararak törenesel niteliğe çevirişlere, gericiliğe, çağdışılığa tepkiyle oluşan kadın örgütlenmelerinin çağdaş ve Atatürkçü kişileri Türkân Saylan ve Necla Arat lara ulaşılmıştır. Böylelikle, aydınlanmadaki ÖNCÜ'lükleri anlatılmıştır. 1985 yıhndan beri CHP'de politika yapmaktadır. CHP İstanbul lı Kadın Komisyonu Başkanlığı, Parti Meclisi üyeliği görevlerinde bulundu. Sivil toplum örgütlerinde çalışmaktadır. Cumhuriyet kuşağının yetiştirdiği Atatürkçü çağdaş kadın niteliğiyle, gazete ve dergilerde yazılar yazmaktadır. Bu yapıtından dolayı kendisini ve Tekin Yayınevi'ni kutlarız. • K İ T A P S A YI 4 0 7 C U M H U R İ Y E T