Katalog

Frank Herbert'tan bir bilimkurgu başyapıtı Cöl Gezegeni Dune Dunc, Ursula LeCuin'den sonra bir baîjka cntelektüel tartışma olanağı sunmakta bilimkurgu okurlarına. Frank Hcrbcrt Türkiyclı bilimkurgu okuru için yeni bir soluk olma özclliğiyle beraber bir dizi tartışmayı da beraberindc gctirecelctir. Bilimkurgunun cdebiyat dünyasında kalıcı ve saygın bir ycr edınmesindc bu tartişmaların büyük katkı sağlayacağı da kesin. MUSTAFA YELKENLİ T urkıye'de bilimkurgunun scruvenı eskı olmasına karşın populer ol ması çok yenıdır Bırçok meraklı, edebıyat alanında bilimkurgunun yerle şık bir ozellık ka/anrnası ıçın çok uğraş vermesıne katşın, bu tur, kendı okuı po tansıyelıne ulaşma olanağını u/un bir su rebulamadı Ancak LcGuın ınMulksuz ler'ı çevııldıkten sonradır kı, bu tur, en telektuel boyutta bir tartışma yaratabıldı Yıne dc bir soru hcp yanıtını bulmak ıçın arandı durdu okurlaraıasında LeGuın'e gelıneeye kadar Asimov'un robotlardan vakıf dızısıne kadar yırmı beş kıtabı 1 urk çe'ye çcvrılmıştı Bununla bırlıktc Bas kan Yayınlan'ndan yırmı beş kıtap ukuı la buluşmuştu Soıarıs'ten Maymunlar Gcvegenı'ne, 1 ahrenheıtt45rdcn 1984'e kadar bir dızı klasıkleşmış bilimkurgu ro manı okura sunulmuştu Wells vejules Vcrnc romanlarıyla heı çocuğun en a/ bir kez yuz yuze geldığı duşunulursc, bu po tansıyel ncdcn Mulksu/ler'e kadar yara tılamadı sorusıı ntdınsı yanıtsız kaldı LcGuın'ı çekıcı kılan anaışıst ve femı nıstoluşudur Unıversıtegcnçlığı.o/ellık le sosyalızmı okumayı ve tartışmayı ağır bıı kulfet olarak goren, 12 Lylul fa^ıst darbc sonrası duşunsel yonden sığ VC kı sır bir kuşak yaratılmaya vc o/enclırılme yeçalışılan kuçuk bui|uva kokcnlı kcsım, kendılerıne daha ılgınç ve kolay yaşanır gelen, kapıtalıst duzenın MM mekanızma sına sjldırmavı amaçlamayan anarşızmı vt femını/mı karsılarında romanlaşmış vc ustelık gclcceğı dc betımlemış olarak go nıntc Uısula LcGuın'esarılmanın nede nı gı/enıınden kuıtuluı Yıne dc Mulk su/lcı vı. Karanlıgın Sol Elı oylc kolav okıınuı bıı ıomanolmadıgından pekçok ınsan â,i okumuş gıbı gorunmuştur Uısula l,cduın'ın bılımkurguyucekıu kıldığı yadsınama/ Ancak mcyuanda 1 rank 1 lerbcıt vc onun elsancvı bir dcs tan halınc gcldığı Dunc olmadığı ıçmdır bu Işte şımdı Dunc I urkıyclı bılımkuı ;u okuılaıınm kaışısmda Okur ılk baş arda bclkı bıı a/ da olsa yadırgamış ola bılır kıtabı (, unkıı anlatılan ge/egen ve ınsanlar, okuru bir anda ıccl dunyanın ıçıne çeken ve sarıp sarmalayan kultuıcl doku, bu ge/egenuekı dınsellığın çok ta nıdık gelmesı, Muad'Dıb, Alıa gıbı ısım lerın belleklerdekı bııçok ısımlerı çağrış tırmasıgarıpscnıı olabılır Bununla bcra ber ya/arın çok daha rarklı bir kultur vc dınselbıryapılanmayıkusursu/veeksık si7 bir paradıgma olarak neden ışlemedı ğı, ancak Batı dunyasının Doğu toplumu nu oryantalıstlcıın go/uyle, hep bıı tul pcrde gerısınden gotınesı ve oylece tanı malan, yazarın bu ncdcnle kıtabını Batı lı okurun go/unde daha çckıcı gorunebı LeGuin'f çekiciliği leteğını duşunmesı ne neden olmuştur Bilimkurgu ya /arlan bu turun o/ellıklerım bılım sel gelışmclere bağ ladıklarından çoğu zaman bılımsellığın dışına duşmemeyc ozen gosterırler Ancak olanaksızlık sınırmı aşma tchlı kesıne karşı da kurguladıkları olav orgu sunu hep uzak geleceklerc taşır ve eleştı rılcre, çok uzun zaman sonrasında olası bılımsel gelışmelerle kendılerını savunur lar Zaten o uzun yıllaı sonrakı bctımle mclcr karşısında okurun da pek fazla bir ıtıra/ı da olmamaktadır Bu nedenle Du ne'dc bııçok garıp gelen olaylar hep 24 bın yıl sonrakı bırgeleccktegeçtığı ıcın /a man iarkı ağırlığını hıssettırmektedır Roman, çok ustaca kurgulanmı^ sentagmasıyla, olay ve cntrıkalarla tam anla mıyla bir scruven romanı Ancak olay or gusundc ycr alan larklı kultur ve ınan^ tan toplumlar, yonetıcı sınıfın kendı ıçın dc bolunmıış olarak guç kavgasına gır mesı, tıcaıctı elınde tutan kcsımlerın c c ^ şıtlı kabılcler aıasındakı ^clışkılcrden ya ı arlanarak bu (,ckı^meden yarar ummala rı ve hepsının orta ycrındc dınsel yapılan madan kaynaklanan tankatlaıın her şeyc yon vermeçabası ustaca yerlıycnneotur tıılmu!; Olaylaıın, ınsanların vcolguların bırbırlerıylc çelı^ık konumlara, uzak ve yakm bir ^ekıldc ycrlcştırılmelerı, tum bunların bırbırlerınden etkılcnımleı ı go/ onune alındığında romanın son dercce baijarılı oldugunu g.ostcrmeye yetmekte dır Tartı^ılması gereken tek ^cy ıse, bir Batılı yazarın cgzotık Ortadoğu halklaıı nın farklı ozcllıkler gosteren aynmların dan, uzayın bir ko^esındc bir sentez ola rak kullanmasıdır Islam dını, Musevılık ve Bııdızmının bazı o/ellıklerındcn yarar lanarak yenı bir dın gelıştırmesı, Bcdcvı leıı andıran Fremenlcr ıle somurgecı ve tekelcı sermayeyı andıran, uzay tıcaretını elınde tutan Batı dunyasının empcıva lıstlığını sımgeleycn Uzay Loncası, uzun volcukıklara ^ıkarken yaşamsal onem ta ijiyan ve sadece Dunc gczegcnınde elde cdılcn mclanı'ın şımdının petrolu olarak du^unulursc kar^ımızda yabancısı olma dığımız kendı dunyamız çıkmaktadır Za tcn Dunc okunu^uyla Arapça'da dunya dcmcktır I lcr ^cy ıktıdaıı elınde tutan gu<, odak larının kendı ıc, <,clışkılerını <,o/mek ıgn entrıkalara basvurmasıyla ba^lar Dunc gc/cgcnındc elde edılan melanj gelnle rındcn daha fazla pav kapmak ıstevcn Im paıatoı aılesı, I larkonncn vc Atrcıdesle rın kavgasıvla gelışır tmparator 1 larkon nenler ıle gı/lı bir ıttıfak yaparak oncc Dune ge/egenının yonetımını Atrcıdes lcre vcııı Duk Leto'nun Baron Vladımır Harkonncn ın ustaca du/enlcdığı bıı planla guvcnılır bir adamın oldurulmcsı uzcrıne ıktıdar vcguc, kavgası başlar An cak hesap cdılmeyen dınscl yapılanmala rın LLI bu ıktıdar kavgasında var oldukla rıdır Bu dınscl kurumların en onemlısı olan Bene Gesserıt uzay tıcaretını elınde tutan bir tur tekelcı sermayeyı andıran Uzay Loncasının da onemlı ortaklarında dır Ancak Bene Gcsscrıt'ın ışlevı bıınıın la sınırlı değıldır, o organık zıhınsel guı, leıı ıle /aman ve mekan aras>ında kopru olabılccck, aynı zamanda bırçok yerde bulunabılccck, geı,mı^ı ve geleccğı gorc bılccck gıbı bırçok mıstık ozellıklerc sa hıp crkck bir Bene Gesserıt olatak olan Kuısatz J ladeı ah'ı dı^arıdan hıçbır mııda hale olmadan tlogal çıhle^mcleı le varat nıanııı pt^ındedıı Bcnc Gesserıt gızem cılığı, ınsanlar arasında sc\ıcı (jirtlcijtır mekrlc ustun ve mıstık yonu ağır basan Kuısat/ Hadcrah'ı elde ctmcvc yonclık gcnctık nrogıamcılıgıncvıımseKcdogal yontemlcrını amaç edınen kadmlardan olusan bir tarıkattır Bene Gessentlcr tek bir kii}iyı uı etmek ıt ın genlerın vc ortamın uygun bıle^ımını sağlamak ıçın doksan kuijak beklemüjlerdı Ancak yıne de Bene Gesscrıtler bir yanılgıvı ya^aı lar Baron Vladımır Harkonnen'ın oz kızı olan )essıca'nın bir Atreıdes kızı doğuracağı u?erınc plan oluşturulmus,tu Bu kız tocuğu ıse Baron Vladımıı 1 larkonnen'ın ye^e nı olan Fcyd llautha I iarkonncn ıle çıft lc^tırılccektı Bu bırleşmedcn Kuısatz Haderah'ın ortaya çıkabıleceöı umulu yordu Anla^ılmaz ncdcnlcrden dolayı Jessıca kız çocuğu doğurmayı rct ederek Duk Leto'dan bir erkck çocuğu dunya ya getırır Tum bu gcm.uk bJımlcre dayalı tan katlar, Oıtadoğu ve i lınt mıstısı/mının bir sentczı olabılecck antık ofiretıler, Is lamı haraketlerın çeşıtlı fraKsıyonları, Zcnbudı/m, yazarın deyımı ıle Zcnsunnı veya Budıslamı dedığı mezhep turlerı, Tevrat, Zebuı ve Kuran'dan olusan kutsal kıtapların ortak hedefı uzay yolculu ğunu olanaklı ve kolay kılmaktır Gele cekte ınsanlıgın karşılasabıleceĞı en onemlı sorun (Ursula LeGuın'ın Mulk su/Ier'ını anımsatırcahina) uzayı fethet mek ulkusu bu turun ya/arları ıçın VA/ geçılmcz bir unsur olarak kalacaktır Insan ve sonsuz buvukluktckı uzayın fethedılmesı sorunsalı uzay kadar bııyuk çelış kılen de ıçındc ta^ımaktadır Bu çclışkı lere de dokunan yazar kıtabında, çok yıl laroncemakıne/ınsan veya makıne/man tık (okur bu deyımlerın androıt ve cyborglardan ayrı ve daha farklı bir tur ol uuğunu kıtabın butunluğu ıçınde gorecektır) donemınde bir kaos yaşayan ın sanlıgın makınelerın egemenlığınc son vercceğını vc ınsanın yıne merkezde ko numlandırıldığını belırtır Insanın yerını hıçbır !;ey alamaz ılkesı yenıden egemcn kılınır Bunun dı^ında Dune'ın yabanı halkı 1 remcnler ıse Bedcvılere benzemcklc be rabcr Mısır'da kolc olarak yaşayan Mu scv ı halkını da çağı ı^tırmakadır } remen lcıın Baijrahıbesı Muad'Dıb (Muham med olaıak da okunabılır) olarak adlan dırdıklaıı ve bırtakım cfsanevı ızlcr bul dukları Duk Leto'nun oglu Paul'un an ncsı fessıca'ya "Bız Misir halkıyız Sunnı atalarımız Nılotıc al Ourouba'dan kaçtığından bu yana, bo/gunu ve olumu bılı rız I lalkımız yok olmasın dıye gorevı gençlerdevralatak " (s 475) dcrkcn.Mu sa'nın Yahudı halkını Mısır'dan çıkarıp kırk yıl I ılıstın çollerındc dolabtırıp her tuılu doğa ko^ullarına dayanıklı savaşçı bir kuşak yetıs,tırmesı gıbı, Paul Mu ad'Dıb'tc l ıcmenlerı savaşçı olarak yetı^ tırıı Dunc nın tek uıunu olan Bahar'ıoz guaesatabılmekvcgczcgcnıyaşanılırkıl Uzayı Iethetmek mak ıçın bu halkı mucadcleve ha/ırlaı Ancak bu kadar da kolay dcğıldıı ( un ku I rcmenlcı kendılcnncondcr olanıle cck kı^ıvı çeşıtlı sınamalardan geçırırlcı (Musa'nın Yahudı halkını Mısıı dan I ılıs tın c gctııııkcn gostcıdığı bıı dızı muti zeler gıbı) Ve tum bu sınamalar hcp olu me endekslıdıı Paul Muad'Dıb ın ba^a rılı olmasının yanısııa annesı dc ba^arılı olmakzoıundadır Bene Gesserıt tahıbe sıolanjessıca psıkokınestezık uzantısına yoöunlaşıp kendı ıçıne bakma yetenegıv le, Kanınaa olu^abılcn her turlu zchırfen melerde, zararlı molekullerın yerlerını dc fiıştırme veya bu molekullerı bırbırlerıy le ılışkılcndırmesıyle zchırleıın oldurucu sonuçlarını yok etme gucu boylesı sınav larda başarılı olmasını sağlar Ln sonun da 1 remcnlerın ya^lı başrahıbcsı olunı anında tum deneyımlerını vc bılgtlcrını Jessıca'y^ aktararak ba^rahıbe olmasını sağlar Muad'Dıb'ın gehijtırdığı yenı dın lsla mı esaslara dayanmaktadır Muham med'ın Arabıstan'dakı dağınık kabılclcrı bır devlet çatısı altında bırlc^tırmek ıçın gcliitırdığı Islam dını bu kcz uzayın bir baijka ko^esınde 1 remcnler'ın var olma mucadelesınc ko^ulacaktır Bu yenı dın de kadınlara olan bakış ıse hıç değışme den alınacaktır Bakarasuıesının223 aye tının bır benzcrını ]essıca oğlu Paul Mu ad'Dıb'e soylcyeccktır Kadııı \emn tar landır, o haldc tarlana gıt ve onu sur" (s 519) Bır başka fslamı motıf ıse namazı ta nımlayan c umle "}c\ sııa avuçlannı yanak lanna koydu, duyeuları yatıştıran ve zıhnı arındıran rıtıtel solumayı uygulamaya ba^ ladı, ardından vucudu zıhnın ıstehlcnm hazırlayan ıbadet evzenızı ıçın belını ktra rakont doğru tğtldı " (s 581) Dunc gt/cgcnının dısjnd.ı anıa bıı gc zegcnın urununun dağıtımını elınde bu lundurma mucadelesı veren ıkı feodal ka bıle Atreıdes ve Harkonnenler, Arap ya nmadasında yaşayan ıkı kabıleyı çağrışı tırır Kureyş kabılesı ıçınde ıktıdar muca delesı veren J laşimılcrle Şems aılelennı Her ıkı aıle kutsal tapınak Kabe'ye yakın olan Mekke'de hacı olmaya gelenlcnn su ıhtıyaçlarını karşılamakta rekabet halın dedırler Dığcr yandan bır surc Mekke'de cgemen guç olan Haşımılenn lıdcrı Abd uî Muttalıb'ın ve onun torunu Peygam ber Muhammed'ın roman kahramanı Muad'Dıb adıyla benzerlığı romanı ılgınç kılan unsurların başında gelmektedır Dune, Ursula LcCkıın'den sonra bır başka entclektuel tartışma olanağı sun maktadır bilimkurgu okurlarına Frank [ lerbcrt Turkıyelı bilimkurgu okuru ıçın yenı bır soluk olma ozellığıyle berabcr bu dızı tartışmayı tia bcrabcrınde getırecck tır Bilimkurgunun edebıyat dünyasında kalıcı ve saygın bır yer edınmesınde bu tartışmaların buyuk katkı sağlayacağı da kesındır Çol Gezegeni Dune/ Vrank Ihrbcrt/ Çevıren Arzu \a\cıoğlu Detıız Vural/Sar mal Yaytnevı/ 720 v Roman ilghiç krian unsurlar f Herbert Turkiyeiı bilimkurgu okuru lcln yeni bir soluk olma özelllğlyle beraber bir dizi tartışmayı da beraberlnde getırecektır CUMHURİYET KİTAP SAYI 398 SAYFA 12