Katalog

Türkive'de kadın vazınının evrimi Kendi imgesini bulmak için, crkck cliylc çizilmis kadın ımgelerınden özgürle^en biçem ve içerikteki anlatının, erkek cgemcn kultürel yaşamda olumlu eleştiriler alabilmesi zor bir olasılıktır. Ancak kadınlar kendi cinsiyetlerini kcşfetmeye, keşfettiklerini küçümsememeye, dolayısıyla kadını kadın olarak (daha önce hiç bctimlenmediği gibi) yazmaya başlamışlardır. Bu gelişme, toplumsal norm ve değerlerin cinsiyetçi ögelerden arınmasına koşut bir biçimdc kultürel ya^amın yeniden yorumlanıp tanımlanması ve sanat yapıtının üretıcısinin cinsiyet özelliklerine göre değer kazanmasının/yıtirmesinın ortadan kaldırılması yolunda önemli bir adımdır. AYŞEGÜL YARAMAN adın yazını tarıhı, yazının, erkek bakış açısından ozgun kadın an latım ve dılıne uzanan ozgurleş mc sıııetıdıı bıı bağlamda kadın ya/ını kadının toplumsal statıı ve ıollerının donuşumuyle ılgılı yaşantıları res mı/ataerkıl soyleme alternatıf bir bıçım de belgclemektc, bıı yandan da so/ ko nusu donuşumun benımscnıp yayılması ışlevını yuklenmt.kte.dir /unlarının, gerek kırdan kcntc goçun etkisını taşıyan "koy edebiyatı" orncklc rı artık azalmakta, bir başka deyışjc, ka dın yazarlaıın yoğunlukta olduğu ya/ı nın kentscl nıtchkleıı belırgınlık ka/an maktadır Cıunumuzc dck suıegelen Turkıye'dekı kadın ya/ınının cn oncmlı ozellığı kent kokenlı oluşudur, "Turkı ye'de kadın yazını kentscl bir yazındır' saptamasına, kadın yazarların çoğu /a ten buyuk kent olan doğum ycrlerı ol ,ut alınarak değıl, ışledıklerı sorunsal ar, L yansıttıkları yaşantılar değerlendırı lcrck ulaşılmaktadır Otc yandan edebıyat bir ıktıdar alanı dıı Kadın ya/arlar varlıklarını buyuk olçude yadsıyan bir kulturıın yeniden uretımıne de kaçınılmaz olarak katkıda bulunmak durumunda kalmaktadırlar Sımgcscl bağlamda bir alternatıf anla mında değcılcndırıldığınde, "ılle 'ka dınsı'dan soz etmcyen bııçok kadın var dır Orneğın Sımonc de Beauvoır'ın ka dınsıdan soz ettığınc emın değılım Bel kı Mallarme, Sımonc dc Bcauvoır'dan daha kadınsıdır "9 Lşıtlığın crkck dc ğcıleıındc buluşma anlamına gcldığı toplumsal ve kultuıcl noımlar ataerkıl kodlarla bclırlendığı surccc edebıyat alanındakı urunlerde ya/arın bıyoloıık kımlığınc bağlı olarak ortaya çıkabıle ttk tcknık anlatım, ıçerık Lırklaıı yay gınlık ka/anamamaktadıı Boyksı bir kultuıcl tgemtnlık altındakı kadın ya /aılann, va gtkntksel kadın ımgesını \ansıttıkları (Keııme Nadıı Mua//e/ rahsin Beıkant vs ) yahut eikcklc o/ dcşlcşeiek, orneğın cınscl kmılık soıu nıınıı siyasal ıe)im soııınu lchınc ılımal ettıklerı gorulmcktcdır (12 Man 1971 tcması çcreevesindc konumlandııılabı lccck \apmar yayımlayan bııçok kadın va/arın, cn azından o dontmlc ılgılı urc tımkrınde go/leınlendığı gıbı) Her ıkı duıumıla OA venıden uretıkn egemen kultürel soylemdır 8()'lı yıllaıdan ıtıbaıcn gerek I urkıvc o/elındc sıvasal o/guılugun askıva alın ma suretı, gerckse dunya gcntlınde ' ıdeolojılerın olduğu" soylemını yayıp pckıştııcn "ıdeolo)i"ye koşut gclışen kınılık arayışlarının yarattığı ortamda sesını duyuran ıkıncı dalga kadın hare ketılO yenı tıp kadın ya/aıların (Duygu Asena, Bukct Uzuncr) ortaya çıkışında etkılı olmuş, oncckı donem kadın ya/ar laıın ıse cınsel kımlıkkrını artık yadsı mamalanna/engellememeleııne yol aç mıştır Boyksı bıı aıkaplana salııp luık ka dın ya7inının gunumuzdc ulaştığı nok tayı yorumlayabılmek ıçın, kadınlık du runıunun cvıımıne ozne ve/vcya nesne konıımunda katılan ve yapıtlarında a man /aman bıı mısyon gercğl, bu dene yımlcrı \ansitan, gcncllıklc ya/ın yaşa mının olgunluk donemındekı kadın va /arlardan çok, bu değışen statu vc rollcr ıçınde toplumsallaşan yenı kuşak kadın yazaılardan çok, bu değıştn statu ve lollcı ıçınde toplumsallasan ycnı kuşak kadın va/aılaıa dıkkat çckmcnın pcick tıgınc ınanmaktavım Bıı bağlamda l cc lemılkuıanın (1973 ) Butun Kadınlann Kafası Karışıktır başlıklı yapıtı ın lamlı bir ornek oluşturmaktadır (ıen<, yazar, her sıyden once farklı l)iı bıcım arayışıy I ı kadın yazınına k ıtkıda bulun ınaktadıı V Woolt'a gore, "Tum ı c nın katı bıçımı kadına uymaz Bu, cıkcğın yaptığı bir tumcedır, kadının kullanmasi ıçın ^ok ustunkorudur, çok ağırdır, çok gosterışlıdır ( ) Kırmadan bukmedcn duşun cesının doğal bıçımını alacak bir tanesını yazana dek yururluktekı tumceyı kendi ıçın değıştırmelı ve uyarlamalı dır " 11 E Temelkuran bu onerıyı değer lendırıyor "akıp gıtsın de ıstemıyorum boğazı nı/da kalmalı ( ) aki[> gıdıcılığın uyu yan rıtmı de değıl uygıın olan ( ) akıp gıtmesı gerekmıyor bu dılın hep tokczleyıp duşmcsı gerekıyor, çunku bız (kadınlar) , tokczlcyıp cluşuyoıu/ "12 (, unku kadın ve erkek dılının farklılı ğının bılıncıiKİedır "Kcndı dılımı/ı konuşmanın sevıncı bu hıçbıı cıkck bılcmc>ccek bunu "13 Bıı amaçla tum anlatıda kısa, yalın tumcılcr kadınca algı ve avrıntılara da vanan bcn/ctnukı clcncmıştır ncvı tııtsa kııı\oı çok sakar, bunun bıı c\lılık ılışkısını nc kadat zorlaştıra bılcccgını tahmın cdcısını/ ( ) vapma htp sıkaıak tutııyoısun bu cam bardak laıı ondan kııılıyorlar ( ) scn bu cam bardaklaıın halınden hıç anlamadın varsa \oksa hukumet açıkla malaı ı yanlıs yere konmuş vırguller " 14 peçetc koleksıyonu yapan bir cıns"15 Yınt a>nı amac doğrultusunda tum nı amac < cclcrc başlarken bı ....^larken buyıık harf kullanma mıştır, /ıra va/ar, anlatım bıçımının egemcn kultürel normlarla çehşeceğının bılıncındc olmasına karşın, ["(kadın cdcbıvatını bıra/ daha yakından ıncele sen va da bclkı de senın daha çok ro man okuman gerekıyor kurguyu, orgu yu goı bııaz bak nasıl akıcı bir bıçımde anlatılıyor olaylar ınsanlar, nasıl bir da ha anlamadan içimue gırebılıyor)"16], kadına o/gu olanı aramada îsrarlıdır1 Soz konusu egemen kulture karştn, "Kadın cınsıyetının psıkolojık tumcesı dıye tanımlayabıleeeğımı/ tumceyı ya ratmış veya eğer yaratmanıışsa, gelıştır mış veya kendi kullanımına uygulamıştıı "17 Ya7arın temel amacı, aslında sanatını olanakları elverdığınce derınlcştırmck, dcneyımlcı ını yansıttığı so/cuklerı ve anlatım bıçımını, yeteneğının sınıılarını zorlayaıak gelıştırmcktır Bıı noktada yazarın, ıstedıklerını dcğıl, yatıabıldık Icrını ortaya koyduğu savlananılır, an cak o/ellıkle sosyolojık eleştıımın hcdc iı sanat yapıtlaıını ckğerkndırmck ol mayıp, onlar aracılığıyla toplumsal ger çeklıklcr hakkında bılgı cdınmektır Fe mınist clcştııı dc bıı yonuyle st>syolojık c lcjtn ıııın alt kategorısı biçımındc dc g(. ı k iKİıı ılcbılıı Ancak bu saptamadan çikaıak, Tomrıs Uyar'ın dcyışıvk ' cdc Ece Temelkuran'ın "Bütün Kadınlann Kafası Karışıktır'ı ya da... K Bırçok femınıst cleştırmcnc goıe, yır mıncı yu/yıl başından ıtıbaren kadın romancı sayısının gıdcıek artışı, on do ku/uncu yuzyılın seçkın yaratım alanla rından bırı olan romandan erkekleıın vazgeçınc*M sonucudur Kadınlar, bu /a ten terkedılmckte olan alana, mucade leye gerek kalmaksızın gırmışlerdır 2 Turkıye'de ıse ılk romanın basım tarıhı 1872'dır3 ve ılk kadın romancıların ya pıtlaıı da on doku/untu yıızyılın ıkıncı varısında yayımlanmıştır 4 Dolayısıyla Batı'dakı ornek vc saptamalardan farklı olarak, Turkıye'dc kadın romancıların eıkckleıın dt yenı denedıklerı bıı alana onlaıla rckabet etmek pahasına gııdık lerı belgelenmcktcdıt Bılındığı gıbı bu doncmde loman ve gıdeıek tıvatıo, şıır gıbı ya/ın tuılcıı hem çagdaş ııvgarlıgm bir sımgcsı savılaıak kııllanılmış nem de Osnıanh toplıım yapısını soz koııusu çagdaş uvgatlıga doğru evıımlcştırccck aıaçlaıdan bııı olaıak kabul cdılmıştıt Bu bağlamda aık kuıumunun ıslahatı nın temel bıkştnı koıuınuındakı kadın lık duıuınu doıumın eılebıyat yapıtlaıı nın ayrıcalıklı tunasını oluşturmııştuı Fatma Alıye (1864 1936) ve Halıde t d ı p (Adıvaı) (1884 1964) gıbı kadın va/aılaı ısc, bıııncı dalga katlın. haıtkt tının5 etkın mılıt.ınlaıı, tınsiyctc davalı statu/rol donuşumunun bırevsel plan dakı v.ınsımalaıı vı donenıın otobıyog ı atık.6 kadın ya/mının temsıkıleıı ola lak bu konu çerçtvcsındı seçkın oınck lcı sıınmuşlatdıı o gunc dck o/el ya şamla sınıılı kadının kamusal vaşam lıakkı mucadelesını ve bunun sonuçfarı nı ıntekycn yapıtları vc kımlıkltrıylc Iuıkıye'cle kadın taııhı açısından tcmel kaynak nıtclığındedır Medenı vc sıyasal haklarda sağlanan yasal eşıtlığın ardın dan, kadınlann kazanılmış toplumsal saflarda cdılgen kınılıklcııne gerı çtkıl mcye çalışıldığı durgunluk donemınde ıse, Muazzcv Tahsın Berkant (1900 1984), Kerımc Nadır (1917 1984), Perı dt Celal (1915 )7 gıbı, bağımlı kadın konumunu yucclten yapıtları kalemc al mış ya/aıların ortaya çıktığı go/lemlen mektcdıı 196O'lı yıllardan ıtıbaren, vc nı anayasayla sağlanan gorecc o/£urluk oıtamırula fılızlentn toplumcu fıkırkr cinsiyet avı ımı yapılmaksızın tum ya/ar ları ctkılemiş ve o/ellıkle 70'lı yıllaı da, sıyasal tcmalaı kadın ya/aılaıın da ayıı calıklı konusunu oluştuımııştuı 8 Bıı dontmden ıtıbaren btlııgınlcşcn kadın ya/ar sayisındakı artış, I'uık cdcbıyatın dakı OIRIDII bıı donuşumu ı/kmıştıı 1950 lı yılların ıkınu yaıısından ıtıbaren ortaya çıkan, geıek Koy Enstıtusu me SAYFA 6 Tüpkiye'de Kadın Yazınının Evrimi: Kent Edebiyatı bıyatın yalnı/ca ktndı dcmck ısicdıkk rını hedetlcycn femınıst ıdeolojidc kistı rılması"18, bir anlamda sanat yapıtıyla propagandanın bırbırı ıçensınde ciıtıl mcyc çalışıldığı sosyalıst geıçekçı oku lun yanılgısının olunılulandığı duşunul memelı, 'bu vuzdcn ıştc, oyku dc, yaz mak 'ıçın' değıl, 'yu/unden' "19 ol duğu oranda sanatsal başarı açısından değerlendırılmelıdır Ancak soz konusu dcğerlendırmelcrın cınsıyctleıe o/gu hıyerarşi ıçınde yorumlanmaması femı nıst cleştuının tcmcl amatıdır Kadın ya/arların "erkek" modclını bcnımse yıp, ataerkıl kodları ıçscllcştıımeyı 'cr dem" saymadıkları duıumlarda, bir başka deyişlc, toplumsal vc bıreysel planda kadınlık bırıntı gelıştıkçe bu saptama, tıpkı "Butun Kadınlann Kafa sı Karışıktıı" anlatısında olduğu gıbı doğrulanmaktadır, gıderek, bıı yazarın, bir erkek ya da kadını betımledığı soz cuklere davanarak onun cınsıyetını sap tamak olanak ka/anmaktadıı 20 "hep bırılerı gelıp ayaklarını goturur kadınlaıın a>aksız k.ıl.ın kadınlaı, şış mış ellerıyle, yaşamı çekıcı kılaeak bir şcylcr bulmaya çalişirlar açlıktan kazm maları, heı şeye dokunmalaıı bu yu/ denda, ellcrının yettığı yere kadar ve yalnız cl yoıdamıyla "21 "(Bu açılan bacağı nasıl kapatacağım şımdı ben 5 okuzc bak nasıl da yıyecek gıbı kıpııdamadan konuş kıpırdama ) ( ) (tamam oldu ışte herkes guler ken eteğı de, duğmeyı de lanct olsun sımdı çoktan evde olup onu karşılamalıydım yıne yorgun ve sınırlı ola cak "22 Kadın düşünce ve davranış ı Yeni Kuşak Kadın Yazını Kadın duşunce ve davranışının bo lunmuşluğunu yansıtmayı amaçlayan "Butun Kadınlann Kafası Karışıktır" anlatısı, ıçerdığı tamamlanmamış (\oksa buna kadın duşuncesının tamamlanmış lığı mı demek dogıu olut') ovkııleılc ycnı roman ve postmodcın anlatı suıe cınden geçmış olsa dahı klasık bekltntı ler ıçındekı okuyucunun bcğcnısını /or lamaktadıı E Icmclkuıan bu kadın O7elllğınc \e onun geknekstl/atacıkıl beğenıden dışlanmasına bılınçle yaklaş mıştu "hıçbır kadının butunluklu bir oyku su olamayacağını duşunuyoıum dıııma dan çunku butıınu, bı/lculc bıı butun ıçın yola çikanlaı paıçalaıa bolduleı sonıa onlar cla bolundu oykulcrımı/ı artık kuıamıvotu/ hıçbıı ımızın suım duğum vc sonııcu olmadı 23 saptama sının aıdından, bıı alışılmamış anlatının "kavranabılmesi" ıçın, "yavaş yavaş okumayı"24 oneımıştır Bu noktada ka dın duşunce sıstemı ve yaşantılaıını ya zına aktarmak kaygusu kadar, edebıyat yapıtının yalnızca yazarına bağımlı ol madıgının da saptanması soz konusu dur Anlatı bir hedcf kıtle ıçın uretılmış tır, ya/ar okuyucunun okuma (yavaş ya vaş), dolayısıyla algı bıçımını (anlatımda buyuk harfsı/ kısa tumcelere dayanan kopukluğun algılanması) yonlendııeıek teknık ve ıçcıık açısından amaeına ulaş masının aksaması olasılığını bertaraf et mek/a?altmak ısteğını gostermektedır Kendi mıgcsını bulmak ıçın, erkek elıyle çızılmış kadın ımgelcıındcn o/ gurleşen bıçem vc ıçeııktekı anlatının erkek egemen kultürel yaşanıda olumlu eleştiriler alabilmesi zor bir olasıhktıı Ancak kadınlar kenclı cinsiyetlerini keş fetmcye, keşkttıklerını kuçumsememe ye dolayısıyla kadını kadın olaıak daha once hıç bctımlcmedığı gıbı yazmaya başlamıslaıdıı Bu gelişme, toplumsal noım vc dcğcr lerın ınsiyetçı ogcleıdcn aıınmasına ko şut bir bıçıınde kultürel yaşamın yenı den yorumlanıp tanımlanması ve sanat yapıtının uıctıeısının cınsıyet o/cllıklcrı nc goıe dcğcr ka/anmasinın/yıtumesı nın oıtadan kaldııılması volıındd onem lı bıı adımdıı • C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 3 3 0