Katalog

Uğur Kökden'in dördüncü deneme kitabı: Güneş Damlıyor Sarsıcı denemeler toplamı Uğur Kökden, "Tiksinti Çağı", "Umut İçin Senfoni" ve"Anı Kentler"den sonra dördüncü deneme kitabını da yayımladı. Kitaptaki denenıelerin cogu yazarların ve yapıtlarının dünyalarında gezinmekte, yapıtların özlerine eğilerek orada bıılduklarıyla yazarların yaşamlarındaki bilmeceleri çözmeye çalışmaktadır. MUZAFFER BUYRUKÇU i nsanlar hep anlatırlar. Boyıına anI latırlar. Neyi anlaiırlar? Yaşamda1^ kiher^cyi Sö/gelimi, bedenlerıyle birlikte ruhlaıını da sarsan hasta lıkliirını; liem varlıklaıında oruılnıaz ya ralaı açan hem de kendılerıne eşsı/ ^üzellikler kazandıran .ıskl.ıııııı; mııtlıılukla mııtsu/lıık arasında gidip gekn evılılıklerıni, haylaz, ba^kaldıran, çallş kan çocuklarını; kuranlık bir durumu aydınlatacak nittlikttki tanıklıklarını, erınçkrinı bo/an ve dıırıımlarını yıııratan kav£alarını; kurclııklan yeni iliş,kile rin getırdığı nımetkrı, rıeyecanlaıı, ar lık gcreği gibı bcslenemediklcrinden ötürii çürümcyeyüz tııtan eskı ilıjkllerınin çatlaklarmdan sı/an hüzünlerı, solgıınlaşan veklsırlaşan anılaıı; ba^kaları ııın ya da tanıdıklarımn, yakınlarınm başjaıından geçen olayları; vurtıçi ve yurldı^ı gezilerindegörüp saptadıklaıını, bu edimleri Mrasinda oluşan coskıılu i/.lcnımlcrıııi; askcrligm kisjvi lıızla ol (•unlaşlıran, hızlabüyüten.öfdürmedü şünıvsinı kalalara sokan yapı,\mı, katıl dlklaıı siyasal, sosyal, toplumsal eylemleri; sava^laı ı, kahramanlıkları vb. anlatırlar. Anıa nasıl anlatıılarr' Anlatısjarı canlı midır, cansı/ ınıdır, büyülü mü dür, yavan mıdır, kıını niudıırr' Bu, öte(.lcnbcri Uırtısılanbır ktMiııdıır. ^'ııpıtlüıın ba^anlı olııp olmadı^ı anlaliniılaki ölçıılerin lııttunılmasına, o dii/cyc vaklaşmasınabagiıdn. Ycryü/.iiınlc ııc kadaı ınsan varsa < > kadar da anlalma bicinıi, anlatına t.ır/ı icinıi vardır. Vc o anlalım ni^imlcrindcn bi/.lfi'.onlann cn << k nclcrlı; il^ilcndiklcıi ,> ni, nclciL Mcak baktıklannı ya da yadsıdıklarını, va^annlaki han^i /enymhklcrcyönoldikk'rini anlari/.. Bu aniatım bıçimlcnndcn ba/ılannı l)cğfniriz, hi<; unutnıayız, aklımızdan ı,ıkiiı ııuıyı/.. Kinıilcn, sözlü anlatımda pöstcıdikleıi ptrrlormanM yazılı anlatımda UOMLIVmczlcr sözlü anlatınıın siiıüklcylcı öjjolcriolanscslori vcdavı°iinı$liirı kııllanma olanajiından yoksıın kaklıklaıı iı,in, Ki milcrinin anlatımını beliılcvı.n vt il^inı,kılan (.tkcn, cdındiklcı i bılfjkılc lio^ıu orantılıdır. Biljjileı i ı,oksa ve o bilpılcrı d l d k l l dc^erlendiıetLk yonlcmleiL salıipseler harika tablcılar (,'izcrlor, dinlcyenlcri dc okuyanlan da şaşırtırhır, scvındirirler. Yalııız, bu i^ııı iisicMndcn hı*r kıpırıınm hakkını veıvıvk nelcbılenler, anlatımin S A Y F A 8 BUgileri değerlendirmek ;ıni kavravan oykucüler, ş,airlcr, denemeciler, romancılardır. IZvet, sorunların, sonııçların diple rindeki ncdenleıı cşclcyen, gerçeklc rin labırentlerıne iııeıek insana llış kin pırıltıların peşi ne clııijcn ve bütün atılınıların, bütun deg'isjmlerin, bütün doğuınların dıllenni ezberleyen ustalardır. tstebu ııstalardan birı deUğur Kökden'dir Nıcedir köşesinde, yararıclliğln goğerdığı mekanda gıırultüsiı/ patırtısız çalıv>n, urettıklerini yapıtlara dönüştü len Uğur Kökden, düzeylı, bcğendiğim, ısrarla i/lcdigim, Ahmet 1 lamdı Tanpınar ile Nermi Uygıır'ıın vanlarındakl onurlu yere koydufium bir denemecidir. Deneınclerındeçok iyi yazllmışbir öykü tadı vardır, çok lyi yazılmi!) bir şiir tadı vardır. Ve bol resımlı, saldananların uzınaiK'J bir çabayla yüzeye çikarıldlî*!, her adımda yenı danıarların keşfedildıöi; dııvguların, duygu yoğunluklarının doruklara tırmandıgı bir gi/ tadı vardır. Ayrıcü o denemelerin her satırında insanı tepeden tırnağa zengınleştiren hazineler vardır; geçmi^ ııygarlıklardan bue sıçravarak çagımız uygarlı^ıyla biı ve vcrtmlılıjtıni solıık aldı^ımız her anda sürdüren ölümsüzlıikler vardır; seçtiğı ses gelıren ve doyuran ve etkileyen sozcüklerı müzikle, resimleyo^urıılmıış bir estetiğe bulavarak benlikleri tit retmeyi amaçlayan bir artistin tavrı vardır. Uğur Kökden, ya/.mayı insanın ıçindekı k.ıtmanl.ırda yapılan bir yokulu^a beıı/etır ki doğrndıır. Ama bu, bir tek yolıla yüı iiyeı ek yapılan bir volculuk değildir ..bin volda birılen vuriıyerek, sağa sola sap.ırak, yuvarlanaı ak, ılerıye atılarak vapılan bir yokulukluı ve karsılığında buvıık ka/.ınçlar sağlanır. Bir bakıma 'insan denilen varlığı eksiksiz tanıına, tanımlanıa, yorumlama, bılınen vanlarıyla bilinmeyen yanlarinı korkmadan, çekinmeden özgiırceortaya koyma eylenıidiro voli'iılııklar. Uüur Kökden,okııragereği gibı ıılaşamadığı için yankı uyandirmayan o fiiv/.vlim kitabı "Umut İçin Seııloni'de dene nu'yı tanımlarken şöyle demektedir. "Deneme günccli ve gündeme yığılmiij sorunları da ırdeleme zorunda. Dahası bışanın içindeki yolculuk günceli aşıp yaratıcılığın kutsal bölgesinekoymakiçin tarihi yardımcıbirboyut olarak seçmeli. Ayrıca unutkanlığa ve unutuşa kaışı sevgi tomurcuğu taşıyan her değeri de korumalı deneme..." Bu tanım doğrudur, bu tanımın dışında kalan oek çok seyi de içernıelidir. Dikkatll vakfaşımlarla, araştırmalarla, incelemeleıie çerden çöpten arındırılarak edebiyata eklenen alanlarda boy gösteren ham yasjantıların örttiig'ü perçeklerin yerlerıni de santamalı, gözlemleri orada yoğıınlaştırmalı, çatlayacak, yarılacak olanak arayan doğurgan düşüncelerin icnsı hepsini yakalamalıdır. () düşüncelerden <ullaı kullanmaya elverişli düşüncelcr üretilmejıdır. Uğur Kökden, bu konudaki diveceklerini yenı yavıml.ınan "Ciüneij Damlıyor" kitabında sürdürmektedir. "Denemeler, anılar, günliik ve ı/.lcnımterle, gezı notlarıyla, söyleşi ve mekluplarla, söz ııygarlı^ından yazı uygarlıg'ına geçerek. Clüne^ altında daha genış bir cojjralyaya yaymak için ya^aııulan saglıklı 'gıındüz dersleri' çıkararak./ düzyazı denilen kıışku madeninden yapılmış bir yüzü sırfı o ayna, yuzeyine çarpan çehreleri, vakaladığı sozcüklerı ve ağına diiijmüş belirli 'zaman' parçasının egemen düşiıncesini sürekli okııyucusuna gerı yan Yazı uygarhğı sıtır. Kinıi kez zenginleştirerek, kimi zaman da damakta kekremsi bir tad bırakarak." Bu sadece düzyazının değil, bütün sanatların özlerini kavuran atcştir Yansıtaıak duyıırma, duyurarak etkileme...ki^ileıin durumlarını, evrenleriyle birlikte yeniden arna sanatla, estetıkle, anlamlarlaHÜçlendirerekyasatma... 1 "(îüne. } Damlıyor'daki dencmclerin çofju yazarların ve yapıtlarının dünyalarında uc/.inmckte, yanıtlann o/.lerine efilerek orada bulduklarıyla yazarların v:ı^amlarındakı bilmeceleri çözmeye ça lışmaktadır. U^ur Kokden, elc akfı^ı ve hakkında bir şeyler .sovlcyece^i yazann sanatını temsil eden bir yapıtın hcm açık hem de kapalı kapllarından kararlı adımlarla >»ırmekte ve yapıtın henüz oluşmadı^ı dönemlerdeki koşullara ıızıınmaktadır. Sosval, siyasal, ekono mik dıırumları ını.elemekle, ilerdc vazılacak yapıtin başlangıç noktalarını, tohumu yeşerten topıakları aramaktadır. "Memleket l likâyeleri'nin Tersi ve Yüzü" denemesı, o hıkâyelerin yaratıcısı Relik Halit Karay'ın ^eçmişini kuşatan olaylarıe^elemektedir. 1913 yılındaSadrazam Mahmut Şevket Faşa öldürüldüktensonraosuikasttaparmaklaıı var dırkuşkusııylatoplananveBekiraĞaBülügü'ndebirsürekonukedilen, arkadan daBahrC^edidgemisiyleSinop'agönderilen altıyüz kişiden biri Kelik Halit Karay'dır. "Aslında, Relik Halid'i eksiksiz degerlendirebilmek için, o donemin ycterinte karanlık, karmaşık veelem venci tablosunabakmakgerekir." Kcfik I Ialid llk öyküsü 'Ay^e'nin Talii'nde "tlklstan bııl cecekondusıınun protilini andıran satırlardaRehkl falıd'ınderınlerdetaşıdı$ı bu ilginç damarın yüze çıkmasının bir başka canlı örne^i./ IşledijŞi kişilerse sılik vc sıradan insanlar topluluğudur dcnebilir kolayca. Toplumdaki ycri bakımından sıvrilmcmiş, seçilmemiş kişileı. Altkatmanlar.(^)rtadirek. Eşral.memurlarkitlesi.gündelikçiler.köylüler.../ Yeni tatlar, yerli renkler ve isimsiz çoj*unlugun sorunlarından örnekler taşıdı Türk öyküsüne. Bilinmcyen, acılı bir ülkenin kapısını araladı. Biiyük ve yctim Anadolu nun." Ve şöyle bitiriyor dcnemcsini Uğur Kökden. "Memleket I likâveleri'ndecınnetindejSilsebileumutsuz lu^un bir adımöncesındcki 'hayat' var." Ve o 'hayat' birikmiş, birıkmış, daglaşmış, devleşmi^, derken bir 'köy' ve 'köylü' edebiyatının doğmasına nedcn olmustur. U^ur Kökden, 'Yakııp Kaciri ve Malraux" denemesinde bu ıki biiyük yazarın "eylem veedebiyat" kavramlarınıyapıtlarında nasıl dcöcı lendirdiklerini, eylemle edebıyatın oajîdaşan ve ba^daijmavan vanlarını nasıl gördüklerinı anlatmaktadıı. "Güneş Damllyor"daki denemelerin (,'ijSu, bir ya da birkaç yazı yazdıracak bir verimliliji, bir zenginlifti taşımakta, sorguladı^ı gerçeklerle okurların duygula rını.düşüncekrın saısmaktadır. Ve denemelerin yaratıcı bir ürün olmadı^ından yakınan Uftıır Kökden 'deneme'nın oteki türler gibi yaratıcı bir ürün oldıı^una ınanmalı ve çalıijmalarını yo^unlaştırmnlıdır.B Giincş Damlıyor/ Denemclc'r/ Ugtır Kökden/Adam Yayınlart/s. 123 CUMH U R I YET K İ T A P SAYI 257