Katalog

Masami Arai'nin "Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği" Kopuş degil surekmık. Masami Arai'nin kitabında ınceledıği donem, Osmanlı milliyetçiliği ile Türk mıllıyetçıliğinin dolayısıyla Batı Avrupa tipi milliyetçılık ıle Doğu Avrupa tipi mıllıyetçilığinin birbırleriyle en fazla ıç ıçe geçtiğı, sınırların en muğlak olduğu dönem. Bu donemı farklı bır bakış açısından okumak ilgınç TANIL BORA ("be<)crîırk")<,ı/gısınedavandı^ınısavıı nan Iurkı,n mıllıvct(,ılık (Do^ıı Avrupa tıpı) Turk mıllıvet(,ılı£ı heı mıllıyet^ı akım gıbı, so/ konusu ıkı damarın, ıkı yu/un ıkısını bırden i(,cıır,bıınlardan bırı nc ındııgcncmtv Yınc hcr mıllıvct^ı akım gıbı Turk mıllıvct<,ılıgının de olu ^um doncını bu ıkı damarın cn fa/la u.st ustc bınılıf>ı, gLtiijtıjîı vc aralarındakı et kllc^ımın berraklaştıgı donundır Ara l'nın ıncelcmcsı.bu donı.mc ı^ık tutuyor Kıtabın gostLrdıgı gıbı, Batı Avrupa tıpı mıllıyetc, ılıkle Doğu Avrupa tıpı mıllı vct cilıfiın kcsıjjimlcrını anlayabılmek ewe la Osmanlı mıllıvetglığı ılc Turk mıllı vct(,ılığı arasındakıılı^kıvi!>adcı.cbırko pui} olarak değıl bır sureklılik olarak da kavram.ıvıgı rcktırıyor Zıra Batı Avıupa tıpı mıllıvet«,ılık ısc lııık mıllıvı.tc.ilığının ayrıştığı doneme vc onun dusunsel evrcnıne damg.ı vur muştııı (Yanı, paradoksal gıbı gorunse dt bugun vatanda^lık bağına dayalı hu manist uvgaılıkçıbırmıllıyettılıkanlavı şını savunanların ( umhunvct ontcsi kavnakları, Furk mıllıyet(,ılcrı dcğıl Os, manlı mıllıyctçılcrı olmalıdır' Nıtekım Aıaı'nın hatıılattığı gıbı, ırkî ctnık gon dcrmesı olmavan "vatanscveılık ' kavra mının ılk vatanı', Osmanlı va tanpeıvcrlıfı olmu!,tur ) Turk mıllıvct(,ılığı ()s manll vatanscvcrlığının, Osmanlı mıllı dcvlctı nı kurma pro|csinın dcvamı olaıak, onun dıl tarıh kultur alanında kı nuıglaklıgını gıdcrme aravı ^ı i(,ındc bov vcıdı Tuık mıllıvetijilıgı dıl tarıh kultur vt mıllct tanı mındakı muglaklıgı Doğu Av rııpa ve Al man kay n.ıkların dan csınlı ctnısıst kultuıalıst vakla^ımlaıl a pıdı rııkcn Pantuıkist i^ılıml ıri nc dcnıvlc 'vatan' tanımma, muğlaklığa dııştu ( umhurıvetın kurulu!}sure(.ınde kı (dahasonra Kcmalıst vc/veya Ataturk LU denılen) Tuı k mıllıyetçılığının ba^arı mı, bıı ıkı akım aı asinda son derete den gcsı/ bır scnte/ oluşturmasından /ıyadc, vatan' kavramını nctle^tıımesidir (Bıı nokta, Tıak mıllıyetçılığıyle ılgılı yakın 7amanda vayımlanan bır ba^ka çalı^ma da da vurgulanıyor Yusııf Sarınay, Turk Mıllıyetçılığının I arıhı Gelı^ımı vc Tuı k Ocakları,Otukenl994) J apon araştırmau Masami Aıaı.Tuık mıllıyetçıliğinin olu^ıım donemıylc ılgılı onemlı eserının Turkçe baskısı na yazdlğı onso/un ba^larında şoyle dıyoı "Osmanlılaıı ılk once Batı Avru pa tıpı mıllıyetçilıgın etkıledığı, daha sonra da Dogıı Avrupa tıpı mıllıyetçılı ğın etkılemeyc baijladığı herkesçe bılı nır " Masami Araı nınbırcumleylegeçı verdığı bu tcspıt, cn a/ından bu memle kette, ne yazık kı ovle "herkesçe bılınmı yoı 1 ' Tıırk mıllıvetçılığının du^unsel koklerının ıntelendığı temel eserlerde (akla once 1 lılmı Zıya Ulkcn'ın vc îjcrıl Mardın'ın eserlerı gelıyor) Batı Avrupa tıpı ve Doğu Avıııpa tıpı mıllıyetçılık kaynaklarının Osmanlı Tuık aydinları na yansimalaıı elbette ele alınmiijtır, an tak bu ıkı mtllıvct^ılık ııpının luıkı ye'de mıllıyetçllığın ohujiımunda bırbır lerıne nazaran tneydana getırdıklerı et kının tahlıl edıldığmı soyleyemcvı/ (Boyle bır tahlıl, orneğın bu konuda Turkçe'de cn la/la başvurulan kaynak lardan olan, Davıd Kushner'ın Tuık Mıllıyetçılığının Doguşu kitabında da yoktur ) Bu^ra Crsanlı Behar, Turkı yc'dc resmı tarıh tc/ının olu^ıımunu ın celedığılktıdarve Tarıh te(AFA, 1992), konusu bağlamında bu 'ıkı mıllıyetçilık' mehelesıne değınrnüjtı doğal olarak < > da geçerken' Taha Parla daTuıkıve'de Sıyasal Kulturun Resmı Kaynakları'nın 3 uldınde (tletışım, 1992) Turk mıllı yetçılığının 'ıkı vu/u'ne ılişmıştı Bu gun, e^ref saatındekı Turk mıllıyetçılığı nın, hem 'Batı tıpı' hem Doğu tıpı' çeh resint açlkça scçcblllvoruz Batı Avıııpa tıpı mıllıyctçilık, vanı ctnık kulturcl tarihsel dllsel bır t/elî cbcdî o/e ve onun bırıukles,tnıleıek vıueltılmesıne dayanan mıllıvetçiltk Bugun, Turk mıllıyetçilığinin bu ıkı çehıesı arasında yoğun bır ctkılc^ım ıc, i(,c gcı,me ve ba /en de (,atii}ma var Araınin 'gc^erkcn' yaptığı vc "hcrkcs<,ebılınıv(M " varsaydı ğı tespıt, bu c*tkık"}imı vc <,atı^mavı aııla makaçısından ILIIRI oıu mdtdır "Tiirk" ve "Osmanlı" milliyetçiliği Masami Araı nın ınccledıgı donem, Osmanlı mıllıyetçılığı ıleTurk mıllıvetçi lığının dolayisıyla Batı Avrupa tıpı mıllıyetçılık ılc Doğu Avrupa tıpı mıllivetçilı ğının bırbırlerıvle en fa/la ıç ıçc geçtığı, sınırların en muğlak olduğu donemdır Ele aldlğı dcrnek ve dergılerdcn ılkl olan Turk Derneğrnde, bu ıç ıçelık hat safha dadır Osmanlı'nın/Osmanlica'nın'o/u nun Turklcr/Turkçe olduğunun \uıgu landlğı Cıcnç Kalemleı Dergısı, Turk mılllyetçillğını vc Panturkıst ı/leklcre doğru vonelı^ın konağıdır Mamafıh ka dım l u r k tarıhıne odaklanmavan, 'bu gunku halk'ı esası alan bır yakla^ım hâ kımdır Araı buevredeOsmanlı vatanse vcrlığının kalıplarının ve soylcm unsurla rının I urkçu bır soylem tarahn dan translcr cdıldığını gosterı vor "T ııık ıın ' Osman lı vla eijanlaınlı gıbı kııl lanılması cn baru or ncktır Turklugun so va baglı olmadığı, tarıhtcsoyca Fuıkol nıayanbırçoktop luluğunda Fuık luğesarıldlğıyo lundakı savlar da, Osmanlı mıllıvctçilığın ın bakiycsı dır Bu savla rın daha son ra bugun hâlâ surdu ruldıığunu vc 1 urklu ğıın bır ırkı ıfade etme dıgı temına tı' altında ası nıılasvonıst bır boyleme ve uygulamaya ceva/ verdı ^ınıbılıyoıu? Cumhupiyet öncesl kaynaklaar Turk Yurdu dcrgısı, Arai'nin kıtabın da, oncclıkle Osmanlı aydınlarıyla Rus ya kokenlı Turk aydınların ortak tasa rımlaroluı>iurmasına hı/met cdcn ılk <,a tıolıışııylatanımlanıyor Dcrgıdckı' tcv hıdı anâsır mumkun n ı u ' ' 'Osmanlı mılletı dıyeblı şeyolabllır' taıtls,maları, ()smanlı mıllıyetçilığinin Turk mıllıyet tılığıne ınkılâp etmesinın nıhaı uğrakla ııdır, dcncbılır O cvrcnın Zıva Cıo kalp'ı, Osmanlı mılletının on^artı olarak I urkmıllı bılıncinınte^ckkulunuvurgu lavarak, Turk mıllı kımlığıvle damgalan mış bır Osmanlı kulturu tanımlamava çalı^aıak, unlıı scnte/ının kanavasını olu^turuvor Gokalp, Osmanlı mıllıvt.t <,ıllğını benımsedığı doncmdc ornck al dığı doncmdc ornck aldığı ABD modelı vcrıne bu evrede tngllterc oı ncğınc baş vuruyor Araı, ABD modelını havranlık la ıncclcycn ba^ka ()smanlı mıllıvetçık ı ının de hitbır/aman adcmı mcrkc/ıyct cılık/lcdcıasvon formullerıne ısınma dıklarına dıkkat çckıyor, mcrkc/ı dcvk ıınkayıtsı/>,artsi/hukumranlığınabağlı lıklaıı, bunıı engcllıyor Cıcrck bu gu<,lu dcvlet ttlakkısı, gcıeksc Islamı kavgilar Turkijiıluk karşitı Osmanlı vatanscvcr lerının dc ortulu bır asımılasvon llkıın den u/akla^amamaları sonucıınu doğu rııvor Donemın (Osmanlı mıllıyettıle rınden Fuat Kopıulu'nun (^smanlılık tasarımı, bu vatansevcrlık soylemını ıı kı ctnısıst kultuıalıst veva kisaıa o/tu mıllıvetçillğc a<,lk halc gctıren bakı^ın orncğıdır OnagoreC )snıanlllık, mtrke /ındc lutkluk, mcıkc/ın ctıalında Is lamlık, tcpcılcrde I lıristıvan unsurlar olan bır daııe gıbıdır Aıaı'nın kıtabın sonuç bolumunde dc altını tı/dığı, Os manlı mıllıyetçilığındcn devrcden bu or tuk asımılasvonum egılımı,( umhurıyıt donemı lııık mıllıyctı,ı]ığını kavramak açısından kılıt oncmdcdıı Turkçu mıllıvctçilığın oncusu Yusul Akçura'nın foru^lerı de Aıaı'nın çalış masında ctıallıca ele alınıvoı Akçura, donemın hııhaldt cn an' du^untclı ay dını,bu ncdenle tnıllıvetçiakımın bııtıın kolları ve kurulıışjarı ılc çekı^ıyor Turk Ocağı, bu çckı^mcnın en voğunlaştığı odak Akçııra Turk Ocağı'nı Panturkı/ mın ussu olarak donatnı.ıvı hedeflerken, oğıentilerm I urk halkını kulturcl VL cn tclcktucl olarak gclı^tııen.k bıı vapı ola lak goıuyorlar Araı,C umhuııvct doın mınde ıkıncı eğılınun cgemen oldugunu kavdedıyoı (Bu gell^mc Yusul Sarı nay'ın vukaııda değındıgım kitabında ctıallıcaıntelenıyor ) Masami Araı son olarak Islam Mcc muasi orııegınde vc "mıllı Islam" olu^ tutma çabalarını ınLclıyoı (.okalpın sente/ının olgunlaijina surcanı anlamak bakımından da anlamlı bır kaynak bıı Araı bu vcsılcyle ( )smanlı I ııık aydınla rının ıncLİedıgı donemdtkı aravi'jlarının "laık Batnı' dcgll, 'lslamla^maı.ı muasirla^mati' dıye tanımlanmasmııı daha uygun olacağını bclırtıyoı • Jon Turk Doncmi Turk Millivclçilı Arai'nin tespıtı, her şcvdcn oncc, Turk mıllıyct<,ılıj>ını 'ıkı yu/lu' nıtelığın den sovundurııp arındtrmak' ıstcvcn ıkı (.^ılımın ajjilmasim gcrcktıtıyoı Bıı, Turk mıllıvtt^ılıpının humanıst uygarlıkı,l (Batı Avrupa tıpı) oldugıınu savıınan Kcmalıst vc/vcya nsmı Ata turk<,uyakla!}lınmın ıkı Fıırk ınıllıvet«,l lığının t/clî cbcdı bır kulturcl snv S A Y F A Arai'nin tespiti ği/ Mauım: Araı/ Çıvırtn l atnü Dt»>ı rel/İletışım Yayıtılan/Ul 1994/222 <, C U M H U f l l Y E T K İ T A P SA YI 1 6 2 5 7