Katalog

Amacinı bir semt monografisi oluşturmak biçiminde özetleyen Cahit Kayra, "Bebek Mekânlar ve Zamanlar" adlı kitabmda inceleme alanı olarak Arnavutköy Akıntıburnu'ndan Rumelihisarı'na değin uzanan kıyı bölgesini ele almakta. DR.NEŞfcYILDIRAN ocukluktan delikanlılığa geçişi yaşadığı semt Bebek, gerçek bir îstanbul beyefendisi olan Cahit Kayra için her şeyden önce nostaljik duygular uyandırmakta Kitabınailişkinkendisiylekonuştuğunuzda yüzlerce anının güzlerinden geçip gittiğini hissediyorsunuz. Mekânlar ve zamanlara geri dönmek hoi} elbette, peki ya yitirilen insanlar:* Sadece yazaıak onlara "dokunabılme" şansımız var ve ne yazık ki bununla yetinmek zorundayız. Ononbeş yıl önce üniversite yıllarını geçirdiğim Bebek kıyılarının doğrusu benim için de nostaljik bir anlamı bulunuyor. Bebek, o günlerden bu günlere çok şükür pek değişmedi; öte yandan daha öncesi ile ilgili Hkri bulunmayan h\/. universıteliler için bile gündelik yaşamın lezzeli, "mekân"ın tarihselliği ile pekişmişti. Aslında bir mekânı çekici kılan da bu değil mi, gündelik yaşamı turlii imgelerle zenginlestiren bir tarihsellik.. İnsanın baktığı her ayrıntıda yüzyıllar öncesini gürebilmesi.. Amacinı bir semt monografisi oluşturmak biçiminde özetleyen Cahit Kayra, Bebek Mekânlar ve Zamanlar adlı kitabında inceleme alanı olarak Arnavutköy Akıntıburnu'ndan Rumelihisarı'na değin uzanan kıyı bölgesini ele almakta Bu bolge birbirinı izleyen dört dönemde incelenmiş: Kayra'nın doğuluarkaik ortaçağ modeli olarak adlandırdığı 15. yüzyıl ortası 18 yiİ7yıl başı ve 18. yüzyıl başı 19. vü/.yıl başı arasındaki dönemler; yenilik ve değişim dönemi biçiminde isimlendirdiği 19. yüzyıl başı 20. yüzyıl başı (kitapta ağırlık bu donem üzerinde); ve günümüz olarak değerlendirdi ği Cıımhuriyet sonıası dönem. Bu döneme bizzat Kayra'nın kendi tanıklığı ışık tutuyor. İlk dönemde adını yakışıklı bir Bölükbaşı, Mustafa Çelebi'den alan Bebek, geniş bir orman hattının ve bağların görülduğü, ahşap yelkenli tekne üretilen bir tersanesi bulunan, buyük ölçüde boş bir bölge olarak karşımıza çıkmakta. Kayra, bu ilk dönemler için Coronelli ve Dimıtrı Kantemir haritaC U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1 7 1 c rı gelenlerine ve iskâna açılıyor. Ayrıca yine bu yıllarda uzun siıre semte sanayi bölgesi niteliğini kaybettirmeyecek bir peksimethanenin inşa edildiğini öğreniyoruz. Kayra, bu dönem için de Melling, Pertusier, Jouannin ve Schranz'ın çizimlerini kaynak aldığını açıklamakta. Kitapta oldukça kapsamlı olarak ele alınan 19. yüzyıla gelindiğinde, semtin niteliğinin yavaş yavaş değiştiği izleniyor. Sanayi, liman ve tersaneye yakın lıları arazisi üzerinde inşa edilen Mısır Hidiv Sarayı (bugün Mısır Konşolosluğu) başta gelmekte. Buna Bebek Köyü içindeki Kavafyan Köşkü (tanınmış Osmanlı tarihçisi Porf. Stanford Shaw Türkiye'ye gelişlerinde bu evde kalmakta imiş) ve Aşiyan'da bulıınan Yılanlı Yalı'yı da ekliyor Kayra. Ayrıca mimar Alexandre Vallaury'nin 1890'larda kendisi için inşa ettiği ve "çivisiz" olduğu rivayet edilen köşkünden de söz etmekte. Fotoğrafları Gündüz Cahit Kayra'nın zaman ve mekândakiyolculugu sürüyor Bir Eski İstanbul Öyküsü ^ 19 yuzvıl baslarında Bebek (W Bartlett) Yanda Akıntıburnu Bebek Hlsar sınırı goruntule ri Usttevealtta larının tanıklığına başvurduğunu belirtiyor. Hemen ardından 18. yü/yılda hem gemilerin kalafatlandığı, hem de dokııma tezgâhlarının bulunduğu bir erken sanayi bölgesi konumundaki semt, III Ahmed'in ahşaptan inşa ettirdiği unlü I lümâyunabad Kasrı'nın gerçekleşmesinden sonra, Osmanlı ile lığıyla önem kazanan Haliç'e kaymakta; 1831'de peksimethanenın Halıcıoğlu'na taşınmasıyla sonlanıyor bu süreç. Semt giderek Tanzimat kadrosunun yerleşimine uğruyor, aynı zamanda 18. yüzyılda semti keşfeden şeyhülislâm aileleri taratından da gözde bir yerleşim merkezi olma niteliği sürüyor. Bu dönemde göze çarpan belli başlı yapılar arasında en önemlisi mimar Todori Efendi taraf ından gerçekleştirilen Beyhan Sultan Sarayı. Daha sonra yapılan düzenlemelerle önce Atiye, sonra Feride Sultan Sarayı adını alanbuyapı, 1931'deBoğaziçi Liseleri olmuş. Kayra'nın, öğrencilerinden olduğu bu okul binasına derin bir gönül bağı bulunuyor. 1960'ta yıktırılan bina için "Keşke o yıllarda da bu konularda bilinçli bir kamuoyu bulunsaydı da bina kurtulsaydı" demeden edemiyor. Giinumüze ulaşmayı başarabilen yapılar arasında ise, ikı unlu Tanzimatçı Yusuf KâmiJ Paşa ve Ali Paşa ya ra; ve kitap tasarımı Ersu Pekin tarafından gerçekleştirilen Bebek Mekânlar ve Zamanlar titiz bir çahşmanın ürünü. Yerel yönetim ve bankaların peşpeşe yayımladıkları bu türde kültür yayınlarının hızla çoğaldığını görmek, bunun adeta bir yarışa dönüştüğünü izlemek en azından memnuniyet verici. Ardının kesilmemesini diliyoruz. Cahit Kayra, semt monografileri çalışmalarını bir dizi şeklinde sürdüreceğini belirtiyor. Şimdilik ilgisi Boğaz'ın karşı yakasına, ÇengelköyKandilli hattına yoğunlaşmiş durum da. Kayra bir kültiir tarihçisi olmasının yanı sıra, yaşamı olduğu gibi algıla mayı başarabilmiş bir insan aynı zamanda, kuşaklan buluşturabilen.. Bazı sözcükleri söyleyebilmek ne hoş değil mi Sayın Kayra örneğin "Tekrar görüşeceğiz.vedalaşmayalım." • Bebek Mekânlar ve Zamanlar / Cahit Kayra I Akbank Kultur ve Sanat Kıtaplart INo.57l îstanbul 1993. S A Y F A 5