Katalog

İşte ancak bu yılların ertesinde, 1946'da yayımlanabildi ilk iki öykü kitabı. Altmış üç yaşındayken. O yılda bile"M.Ş.E."adıyla! "M.Ş., M.Ş.E., Mustafa Yahnkat, Mustafa Memduh, M. Oğulcuk, İstemenoğlu" adlannı kendine yakıştırıp bir türlü "Memduh Şevket Esendal"ı güvcnle kullanamayışı yüzünden, sonradan kazandığı değeri yaşadığı yıllar içindegöremedi. Oysa ki sözgelimi aynı kuşağın bir başka önemli öyküciisü olan ümer Seyfettin'in Milli Edebiyat akımına tutunan "dava adamı" kimliğinden güç alışına karşın, M.Ş.E. yalnız bir yazın adanıı, ama üykücüliiğümüzün yenilikçi döneminin de gerçek öncüsüydii. Mustafa Şeril Onaran bu belirlemeyi şıı sözlerle tamamlıyor: "Ciddi bir araştırıcı "Esendal'ın daha önce yayımladığı ılk ı'iykü denemelerini dc bulabilir. Böylece Omer Seyfettin'den önce tcmiz Türkçeyle yazılmış yalın Escndal öykülerinin yazınımızdaki önemli yeri belirtilmiş olacaktır." Esendal'ın sonunda bugün, öyküciilüğümüzün en kalıcı, neredeyse klasikleşmiş öykülerin yazarı olarak benimsenmesinin nedenleri pek çoktur. Popiilizmi aşan halkçılıği içinde, bazı scrt gerçekleri sert biçimde anlatmayışıyla dikkat çeker ilkin. Anadolu gerçekliğini bir büyük kent aydınının gözlemciliğiyle öykiiyc getirmiş; bürokrasinin sıkıcılığını yermiş; kcnt insanının giinlük yaşantısı içindeki kü<,ük sorunları işlemi^; kadın ve crkck araslndaki ilişkileri özellikle, kadınla liimsetmcyi, scvecenlik ve yumıışaklık aşılamayı, insana iyi duygular ta^ımay ı belli ki amaçlamıştir. Öykülcrini okuruyla paylaşabilme yctcncği onun kadar gelişmiş bir başka öykücii bulmak sanırımkolaydeğildir. Tipik bir kısa üyküciklür Esendal. Ayrmtıları gözctcn, bir tek ayrmtıdan çıkan öykünün içinde pallayan birçnk ayrınnnırı gizlerini ayrıştıran bir tutum içindedir. Ansızın başlayıp bitcn bir yaşantı kesiti, bir kişilik durumıı, bir karşılıklı ilişki içindf olıışan yaşanlılar ve çoğu kez hızlı bir iç devinime uygun kurgusuyla, şiirsel bir dille olıı şur öyküleri. Sonra bir yerde, bu öykü içi yaşantıyı beslcycn bir öğe olarak ironikatılır... Ayaşlı ve Kiracılan gibi eok tanınmış birinin de aralarında bukınduğu iiç romanı olmakln birlıkre, hiç kıışkıısuz, bir öykücüdür luscndal. Hem dc ovku yazınımızın Saiı I'aik'ten sonrakı en önemli öykücusu. Cevdet Kudret de onun bir başka yanını öne çıkanyor: "Ban'dan sadece hikâye tekniği almakla yctinen M.E.Îj.'nin eserlerinde hiçbir yabancı kokıı yokmr.bunlar keııdi çevremizi kendi ınsanlarımızı kendi dilimizle anlatan, çeviri havası ta^mıayan, yüzde yüz yerli bir edebi yatın ürünleridir. " Gene de üzücü. Doğunıuııdan yii/. on yıl sonra hâlâ ne denli önemli bir öykücü olduğunıı anlatmaya çalıştığımız Esendal, aslında öykü yazınımızın çağcıl bir yönseme evrilmesinin başlı ca yaratıcılarındaıı biridir. Gerçek edebiyat, sonunda nasılsa kazanır. • Doğumundan yüz on yıl sonra hâlâ ne denli önemli bir öykücü olduğunu anlatmaya çalıştığımız Esendal, aslında öykü yazınımızın çağcıl bir yöne doğru evrilmesinin başlıca yaratıcılarından biridir 8EMİH GÜMÜŞ e değerlerimizi, ne değerbilirli ği yeterince urnursadığımız söylenebilir. Memduh Şevket Esendal, yaşadıgı yıllarda üstiinde durulmamış, gerçek değeri on yıliar sonra anlaşılabilmiş, üstelik hâlâ da tam anlamıyla değerlendirilememiş biryazar. Kimin umurunda? Ünceleri pek kimselerin umursamadığı besbelli. Neden sonra, öykücülüğümüzün yapıtaşlarından olduğu görülünce, Türk yazınını ciddiye alan herkesçe önenısenmeye başladı. İlginç bir yaşam sürmüştü Esendal. Memduh Şevket Esendal 110 yıl önce doğmuştu ve... N Mütareke döneminde hükümetin kovuşturmasına uğramış, iki yıl kaçak yaşadıktan sonra Italya'ya kaçıp iki yıl da bu ülkede kalmıştı. Daha yirmi üç yaşındayken İttihat ve Terakki'ye katılması da gösterir onun bu serüvenci kişiliğini. Cumhuriyet'in kuruluşunun hemen ertesinde görcvli olarak gönderildiği Bakü'de ise, bu kez adı "Bol^evik"e çıktı. Bu yüzden îstiklal Mahkemeleri'nde yargılanrhaktan, son anda Mustafa Kemal'in ona güvenini belirtmesiyle kurtuldu. Siyasal yaşamla, Halk Part isi Genel Sekreterliği'ne uzanan bir içlidışlılık içindeydi. Gerçek bir halkçıydı da üstelik. Partiyi kendi görüşlerine göre yenilemeye çalıştı, ama yenik düştü. Adı da o sıralarda "Bolsevik"likten "Gandi'ye dönüşü'vermi^ti. Dayanamadı, 1945'te genel sekreterlikten ayrıldı. Değeri sonra anlasıldı rın yanını tutarak almış; olumsuzlukları yumusak bir dille eleştirmiştir. Esendal'ın, yaşadıgı dönemin yazın orramını etkileyemenıiş olmasının öykücülüğümüz için başlı başına bir ek siklik olduğu pekâlâ söylenebilir. Gerek sıcak bir öykü dünyası oluşturmakta, gerek sıradan ve denebilir ki çok olağan durumlardan sıradışı öyküler kotarmakta, gerek yazınsal dile gctirdiği yepyeni olanaklar ve yalınlıkta, kendi döneminin önünde duran biröykücüydü Esendal. Sindirilmiş bir yaşam deneyinıi olduğu biliniyor ama, bunu öyküye yansltmakta ne denli başarılı olduğu sonradan anlaşılabildi. Olağanüstü bir dinginlikle kurulmuştur öyküleri: Kısacık ruhsal çözümlemelerden anlık durumları yakalama biçiminden bu tutumu hemen sezilebilir. Okuru gü » Esendarın Yapıtları Memduh^evket EsendaUın eseıleri tojılu olarak Bilgi Yayınevi tararından yayımlanmaktadır. Bu dizide şimdiyekadar çıkan kitaplarşunlar: 1. Ayaşlı ve Kiracılan, 221 s. 2VassafBey,251s; 3.Otlakçı,244s. 4MendilAltmda,23üs. 5. SahanKülbastı,213 s. 6. Veysel Çavuş, 222 s. 7.BirKucakÇiçek,206s. 8. İhtiyarÇilingir, 206 s. 9. HavaParası,206s. 10. BizimNesibe,206s. ll.Kelepir,206s. 12.GödeliMehmet,198s. 13.Miras,246s. 14. Güllüce Bağları Yolunda, 198 s. SAYhA 11 C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1 6 4