Katalog

önem Hem kadın yazar hem de yabancı ve komünist olması ona farklı bir konum sagladı taşımakta, özellikle John Osborne'un "They Call it Cricket" (Adına" Terörist, Doris Lessing DENtZILGAZ Terörist / Doris Lessing Çeviren:Zeynep Sirer AFA Yayinları/ 1992 /446 s. Doris Lessing'in yaşamının en önemlı çizgisi, onun Afrika'dan (Rodezya'dan) ayrılıp İngiltere'ye yerleşmesi ve bir yazar olarak (Beyaz, Güney Rodezya'lı, kadın ye komünist yazar) gelişmesidir. İngiltere'de yaşananı, "kapah kapdar ardında sessiz, çdgın manyaklarla dolu" olarak tanımlayan Lessüıg, komünizrai seçti çünkü ırkçdığa ve sömürgeciliğe karşı konulacak en güçlü ve en önce akla gelen silahtı komünizm. Yine de, İngiltere'de sömürgeciliğe karşı olmak komünist olmak değildi. Yalnızca bir kadın yazar olmaktan çok, onun yabancı ve komünist bir yazar olması, Lessing'e İngiliz edebiyatında farklı bir konum yarattı. Doris Lessing, 1949'da, küçük oğlu ilebirlikte Güney Rodezya'dan İngiltere'ye göç etti. tkinci Dünya Savaşı biteli henüz dört yıl geçmiş, NATO kurulmuş, soğuk savaş çoktan başlamıştı; komünist görüş ve inançlar olsun, ekonomik, politik ve kültürel değişimler olsun, bütün bunlar çeşitli ülke yazarları ve düşünürleri arasında çok farklı etkileşimlereyol açmaktaydı. Işçilerin önderliğinde bir hükümet büyük bir çoğunlukla iktidara getirilmiş, ülke oldukça radikal sosyal değişimlerin beklentisine girmişti. Sosyal hizmetler sağlayan bir devlet düzeni geliştirilmiştir, ülke tamistihdam'ın mutluluğuna kavuşmuştu. Ne var ki, 195 l'de muhafazakârların tekrar seçilmeleriyle ve 13 yd kadar uzun bir zaman iktidarı ellerinde tutmalarıyla, sosyalist yönde bu radikal gidiş tökezlemiş, genel bir kayıtsızlık eşliğinde entelektüel yaşam depolitize olmuş, düşünürler ve yazarlar saflarma geri çekUerek suskunluğa gömülmüşlerdi. Üstelik, 1950'de yayımlanan ve altı ünlü Avrupalı exkomünist'in bu inançtan neden döndüklerini açıklayan The God That Failed adlı kitap ve bunun yanısıra, Spender'in, Koest ler'in ve Onvell'in kendi dönüşümlerini açıklayıcı yazılarını komünizme karşı daha 1940'larda başlamış olan entelektüel tepkinin fışkınşıhı simgeliyor, bu itiraflar hem aşırı sağ'a hem de aşırı sol'a besin kaynağı oluyordu. Işte bu verimsiz ve karmaşık olduğuğu kadar da İngiliz ulusal kültürünün zayıflığını sergileyen politik ortama bir tepki olarak 1957'lerde sesler yükselmeye başladı. Kendilerine "Kızgın Genç Adamlar" (Angry Young Men) adını veren bir grup en güçlü sesi veriyordu. Fabian Society'nin, Kingsley Amis imzasıyla yayımladığı "Socializm and the Intellectuals" adlı bir kitapçığı, örneğin, entelektüelleri iki kategoriye aymyordu; geleneksel olarak sağ'a meyleden veya politikadan uzak kalan taşra üniversiteleri akedamisyenleri ve öte yanda yazar, sanatçı, eleştirmen, gazeteci gibi bağımsız çalışan entelektüel şağın sesi bu olumsuzculuğun karşısında şöyle diyordu: "Savaş sonrasını izleyen ilk on yıl içinde Stalinist Rusya'nın müstahkem mevki ile karma ekonominin 'sosyal hizmetler devleti ondan ötesi olmaz' kargaşası arasında hiçbir şey, kurak bir çölden başka hiçbir şey yokmuş gibiydi. Sımsılu iki kompartımana bölünmüş bu dünyalar arasında, yasaklar ve kurallar, kuşkular ve korkularla payandalanmış, Lenin ve Stalin'in yazılarıyla, Burke'ün ve Bagehot'un ilkeleriyle desteklenmiş, nükleer araç gereç yüklü devasa ordularla ve karşılıklı imtiyazlar içeren askeri anlaşmalarla korunmuş olan İngiliz sosyalizmi ahlaki ve entelektüel bir tutukluğa girdi." lşte Lessing bu ortamın Ingilteresi'ne göç etmiş, bir sömürgede doğup büyümüş olmanin ona vermiş olduğu ateşli ve belirgin gerçekçilik tutkusunu hem Kriket Diyorlar) adlı makalesi gibi büyük ilgi gören yazılara yer vermekteydi. Lessing için o günlerde önemli olan, komünizm ve radikal liberalizmin örtüşmesiydi. "Komünist oldum çünkü onlar ırk aynmma karşı savaşan tanıdığım tek insanlardı. Çok az kişi yapıyordu bunu birkaç kişinin dışında, İşçi Partisinden olanlar değil, 'liberaller' değil, çünkü onlar için bu sözcüğün başka bir anlamı var, ve kilise mensupları hiç değil. Ama komünistlerle birleştiğinde, hayatında ilk kez olarak, başka ırktan insanlarla bütünleşiyordun ve eşit şartlarda. İşte komünist partinin etkisi bundandı; teorilerinden ötürü değil." (Going Home, Lessing'in 1968'de yazdığı romandan, s. 311) Doris Lessing'in 1970'lerden sonraki romanlarında onun özyaşamının en belirleyici yanı olan "exile" (köklerinden kopuş) izleğinin ilk romanlarında olduğu gibi yine büyük önem taşıdığını ama Lessing'in daha yakın zaman romanlarında çok belirgin bir şekilde "kadın olmak"tan, özellikle "kadın yazar" olmaktan uzaklaşmasını, kopuşunu görüyoruz. Onun tümüyle otobiyografik olarak tanımlanabilecek ilk romanlarının (The Children of Violence dizisinin içerdiği The Grass is Singing, Martha Quest, A Proper Marriage, A Ripple from the Storm, Landlocked, The Four, Gated City) ve sonraki öbür romanlarının (The Golden Notebook, Going Home, ın Pursuit of the F.nglish, Memoirs of a Survivor, A Man and Two Women öyküler, Briefıng for a Descent İnto Hell, The Grass is Singing, The Sun Betvveen Their Feet öyküler, This Was the Old Chiefs Country öyküler, ve Canopus in Argos: Archives dizisinin içerdiği Shikasta ve The Marriages Between Zones Three, Four, and Five) çarpıcı izlekleri onun yalnızca İngiliz dilindc değil tüm dünya edebiyatında ün yapmasını sağlayan unsur olmuştur.Siyah ve beyaz insanıyla Afrika'yı, aşkları ve korkularıyla kadınları, güç sahibi erkekleri, insan yaşamının parçalanmışlığını, uzayın mistik gezegenlerini konu eder Lessing. Dile, sözcüklere biçeme pek güveni yoktur. Gerçeğin en iyi nasd sözlerle, hangi kalıplarla söyleneceği üzerine uzun boylu akd yormaz. Gerçeğin dolaysız, niteliksiz, dosdoğru bir düle en iyi aktardacağına inanır. Okuyucudan, sözcüklerinin seslerine, gizli anlamlarına eğÜmesini beklemez Lessing. Sözcükler orada sayfa üzerinde birer aracıdırlar, kendüdderinden pek önem taşımazlar. Terörist adlı romanda da, izleğin o içsducı, zorluklar ve endişelerle yüklü Inglllzcede ve kendl kultürü iclnde tek basına baskaldırı seslnı yukseltemeyen bir cok kadın arasında Doris Lessing bunu basarabllmls ender yazarlardan blri ler ki bunlar 1930'ların komünist düşünürlerini oluşturuyorlaf, ama 1940'larda kötümserliğe ve bedbin bir suskunluğa düşmüşlerdi.Bu tepki, ya da tepkisizlik, yalnızca Stalinizrn'e karşı oluşan bir tepkiden ibaret olarak kalmamakta, İngiltere'de o günlerde sol'un uğradığı ideolojik boşluk ve politik değişimlerden de kaynaklanmaktaydı. 1957 baharında ilk sayısı çıkan Universities and Left Review dergisinin editör makalesinde yeni bir radikal ku yapıdarına hem davranışlarına ki, 1950'lerin radikal liberal hümanizmi'ydi bu aktarmıştı. Yalnızca bir kadm yazar olarak bir kalıba oturtulmamış, yukarıda sözü edilen Kızgın Genç Adamlar grubu içinde onun da sesi duyulmuştu. 1957'deTomMaschlertarafından Londra'da yayımlanan Declaration adlı kitapta Doris Lessing'in "The Small Personal Voice" (Kişisel Küçük Bir Ses) adlı makalesi çıkmıştı. Bu kitap o günün politik darikalistlerini bir araya toplayan bir yayın olarak büyük S A Y F A 4 C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A V l 1 * 7