Katalog

Ayaklanmadan sonra Surlye'ye kacan $eyh Salt'ln karde$1 $eyh Abdurrahlm 19Î7 de Blsmll yakıntarında Jandarmalarca ölduruldu 4 gerçck clışı bilgiler, yabancı aınştırıınıcıları da yönlendiriyor (Tıınçay s. l56,Olsons. 12526)" Uğıır Mumcu, kitahının bitçok bülünıündcşimdiye kiuliir yapılan aıa^ıınnalann yuzeyselliğinden lıaklı olarak vakınıvor. İsterseniz bunların vıne Mcte Tunçay ilc ilgili olanl.ınndan hirine gözat.ılmı (s. 228266 ııolu dipnotu) "(îerek Erzurıım'dakı Kıiıt lstıklalCeıııiveti kıırııcul.ırımn yak.ıl.ınıp .ısilmal.ıı mda, gcrcksc Şc\h Sait Avaklanması nın hastırılına.smda Binhas.1 K.ısım m Isyan ulusal mı, dlıtsel mi? Şeyh Sait AyaklanmaMnm dınsel mi, yoksa ulusal bir ayaklannıa mı olduğu hugım de tartışılmaktadır. Doç Dr. İsmail Beşikçi, Atatürk Üniversitesı'ndehazırladığı doktora tezinde şu görü^ü savunuvor: "Şurası bir gerçektir ki, Şcyh Sait lıareketinin ulusal bir niteliğı sanıldığı kadar önemli değildir. (...) bu isyanda tamamen dini sloganlar kullanılmış ve hareket tamamcn irticaı bir anlamda hareket olmu^tur." Prof. Dr. Mete Tunçay ayaklanmanın "dinsel bir giysi altında ulusal bir ba^kaldın" olduğıı kanısındadır Doç. Dr. Yalçın Kiiçük, ayaklarımada "dini rengfni görmenin mümkün olmadığını, ancak "milli rengi'nin de bulunduğu görüşünü savıınuyor. Ayrımcı terör örgütü PKK lideri Abdullah Ücalan, olayın "laikliğe kar$ı olan diııdarların tepkisi" olduğu, ancak ayaklanmanın "milli yönleri" de olduğu görujündedir fran henzeıi tslaın Cumhuriyeti kurma yanlı.sı akımın lideri Ccmalettin Kaplan'ın yayın organı, ayaklanmanın Ingili/lerce "Küıt ayakliinması" biçiminde sunulduğunu, bu ayaklanmanın "Müslüman Kiirt ve Türklcrin" katıldığını, bu nedenle *"İslami" nitelikte olduğunu ileri sürüyor. Marksist "Toplumsal Kurtultış" dergisinde ( Şubat 1988, Sayı *>}) ayaklanıtıanırı "dinbel irtica" değil, ''ulusal nitelikli bir hareket" olduğu yazılıyor. Aynı yazarın (Arda Behram) "Medya Güncji" adlı dergıdekı yazısında ayaklanmanın "ılerıcı" olduğu ıleri sürülüyor. (TemAğu*. 1988, Sayı: 22) Ayaklanmanın "Kürtlslam" avaklanması olduğu kesindir. Ancak, Nak^ihtndi seyhlerince lıazırlanan ve "Islami Dü/en" kui'itıayı ama(,layan bir ayaklanmanın "ilericiliği "ne hi(,biı ideolojidı* dayanak bulunacağını sanmıyoruz. büyiik rolü olduğu anla^ılıyı>r. Kasım Bcv iıı bu olavlardaki rolü bııgünekadar ara^ıırılıuı^ ılcğiltlir. Araştırnıacı Prol. Dr. Mctc Tunçay, 'Türkiye Cmnhuriycti'ndc Tek Parti Yönetiminin Kurulması' adlı kiiabında (s. 127142) Şcvb S.ııı AvaklannuiM nı iiRclivor, ancak nc Rilal îjimşir'm 1^7^ basimı 'İngiliz Bclgclcri'nde Kiirt Sorunu' kitabıııı iııcclcmiş, ne Erol lJlubelen'ın "İngiliz Belgclcrinde Türkiye' kitahındaki Kiirt lııgili/ ili^kilciinin bel^clcTİni! Proi. Dr. Tıınçay, TBMM .ırşivındckı Şcyb Sait dosvaMiıı incc'lcıiH'tlifii f^ibı d.n.ının s.ıvtısı Alınıet Süreyya Örgeevrcn'ın IM^? vılında Diiııya Cîa/.ctcsi'nde yayımlanan anılar ilc bu anılarda VCT alan tııı.ınakları görnıüş ve okumuş tlcğildir. Tıınça\'ın k.ıvnakçiilaıı aıasında Istanbul l.ınnivcı Mudıırıı F.krcm c Baydar'ııı l '71 \ılınd,ı Ctıınhııriyct Cîazetesi'ndc (10 Agustos9 Eyliil 1971) t.ırıhleri .ır.ısında va\ ınıla tıan "Mustafa Kemal'in Emniyet Müdürüydiim" ,ıdlıanıl.trıdn voktıır I'unçiiy gcıcken ara^tırnuılaıı vapnııvor, bt'i" kıı.i|'>lıktıt rahatça bulunacak tıırılcn kavnakları okumııyoı. Ancak incelcmcdiği olavl.ır ılf ilgili yctersi/ k.ıy naklarla kcsin vargılarda bıılunmaktan j^eri kalnııyor. Prol. Tunçav'ın Basiırm.ı haıekâıının boyuiları hakkında (yııkanda değındiğıııı Ayaklaıımalar 19281938 adlı yapıtı ıvi ıncelcvcmediginı için kc'Miı birbilginı yok) yolundaki iliralı (Tıınçay, s. 156) tl.ı bu bağlamca lıerbaldc ilginçtir Arabtırmacı biliın adaınlaıımı/. bıınıı \aparlarsa olaylar hakkında vu/eyscl bılgılerle yetınıp, bu yeteı siz bilgılcr iızerine kuramlar oluş.turan delikanlılan da anlayı^la karşılamak geıekiı. Uğıır Mumcu ise calis.ma.sim ulaşılabilcn ve hattâ resmen ıılii^ılamavan belgc'lcre davıvor vc çok ilgınç soıuıçlara vaııvor Kimi /.ım.ın ayrı araştırnıal.ır gıbi goı uııcn çalı^m.ıl.ırın liirbiılerıninkeliıne kelimeaynı oklugu (Gcnclkurmay Başkanlığı'nda"l'ürkiyc (Aimhuriyt'trnılekı Av.ıklanmal.ır / Alba\ Kc^at Hallı' kitabının Şcyh Sait ilc ilgili boliimü ilc Ccmal Pa^a'nın turıınu Bchçct CA'iıuıl'in Şcyh Sait tsyanı adlı kitabının aynı olması. Yinc (icmal Kııtay'ın Şcyh Sait İsyanı ilc ilgili yapıtında Şcyb Sait'in idamı ilc ilgili büliimün, Bchçct (.cmal'dcn kaynak göslcrilmcksizinsatırsatıralınmışolması) gibı. Munıcu'iHin vardıgı çok ılginç sonııçlardan biri de dalıa sonra bazılaı ıvla koııu^iugu Şcvh Sait .lilcsimn bilc bilmcdiğı bir gcrçck. Şcvb S.ııı'ın oğlıı vc lorıınları .ıy.ıklanm.ıda oncnı li bir rol oynamııj bulunan Bıııba^ı Ka.sım'ııı (Şcyh Sait'in bacanağı) ayaklanmaya katıldığı, daga çıktıgı, (akal honradan korktugıı k.ınısmd.ıdırlar. Ovsa Uğıır Mumcu, Avni Doğan arşivindc bıılduğu Bınbajı K.ı sım Ataç'ın Aydın ili Söke Kayma kamlığı'na verdiği iladeyc dasaııarak, onıın ayaklanmayı ba^l.ımacLın öncc Mıısıtata Kcınal'c bildirdiğıni, bovlccc ba^taıı bcri ajan olar.ık çalı^tığını kayınhirndcri ile bacanağını cle vcrıiiğini gostcriyor Uğur Mumcu kiıabına, "Şeyh Sait Isyaııı" vcrinc "Kürt Islam Ayaklanması" başlığını kovmasıııı vc oLıyları Kıirdistan leali C^cmiycti'nin kııruluijiıvla başlatmaMiiı da olayın kısa sıırınıı^ bir .ıvaklanma olmayıp, birbirini i/lcvcn gcli^mclcr /ıncırinin h.ıl k.ısi olnıasına bağlıvor. 1 Bu zamanların kuçıık An.ulolıı şebııleı ıııııı iclc lon rchbcriiKİcn d.ılı.ı k.ıbank ;id di/iııı \c ilk kcv 1 v.ıvıınl.ın.ın totoğraiiann.ı kadar .ııa^ııııııaci g.ı/ciı cının sınırlarım a$an lııı çalı^ma "Kürt Islam Avaklanması." Bu kitapta 191925 vılları arasınd.ı Kiirt Islam A\aklanmjsı'nın kimlcr t.ır.ıtından örgüılcndigini, avakl.ınnıanın nasıl h.ışj.nlığını, Şcvb S.ıiı i ılıb.ıı cdcn vakınını, Kiırı oıguıleı mi kımlcrin kuıdııgııntı, Koçkırı Nasturi ve Şcvh Saiı avaklannıahınnın nasıl ba^ladığını, nasıl ba.stınldığını, N.ık^ibcıuli l'a ııkatı'nın olavlardaki rolıınu, .ıv.ıkl.ıııııı.ının .ınıncı lartışm.ılarını, Ingilı/ctkısi konıısıındakı ılcgi^ıkgönı^lcri buhıvorsımıi/'. Bir bölüınü \avınlanın;iını^ .ınılardan, yü/yiize konıışmalardan, tııtanaklardan. îngiliz IVansı/ bclgelerinclcn gi/li iııi.ıiKikl.ırdan olu^an /cngin bclgclcrc dav.ınarak v.ı/ılmış ol.ın bu kıiabın uırihimi/in oncmli birolayına ışık ııııiıığıı vc bu konuda çt)k dcğerli bir bclgcolduğu açikııı. Uğur Mumcu nun resnıi kaynaklaıa olduğu kadar Kiırı kavn.ıkl.ırına da incıck ortaya kovduğu \\ıpıı ııım aydınliirımı/ınokıımasıgcrckcn birkiı.ıp I azım Kara Bekir Uğıır MıııiKunuıı kitııbıınl.ı vct alan, kimi ilk kcv. vavımlanmii; olan, l'ıaıihi/. bclgclcri isc, Şc\'h Sait Av.ık lanması ilc Ingili/ bağlanıısi hakkın Diyarbakırda görev yapan Sark istlklâl Mahkemesi heyetl Başkan Mazhar Uuflt Kansu (Onde göziukiu), yanında Savcı Ahmet Sureyya Orgeevren. arkaıl.ı ilginçipııçl.ırı d.ı vcrivor da sagda Lutfl Uuflt Özdes, Avnl Doğan ve All Saıp Orsavas Altta 22 mayıs 1920 tarlhll Fransız L'Hlustratlon derglslnin bir kupuru S A Y f A 9 C U M H U R I Y E I K İ T A P S A V / 7 4