Katalog

Matematikte Nobel Ödülü Neden Yok? Matematikte Nobel Ödülü neden yok? Nobel, ödül verilecekler listesine Matematiği niçin almadı? Yazımızın temel amacı bu gibi sorulara yanıt aramaktır. Bunun için Nobel’in hayatından ilgili kesitlerin bilinmesi zorunlu. Prof.Dr.Erol Balkanay (İstanbul Kültür Üniversitesi) İ sveçte doğan Alfred NOBEL (18331896) çoğunlukla İtalya ve Pariste yaşadı. İlgi ve uğraşı alanı Kimya ve Teknoloji olan içe kapanık, reklamı ve şöhreti sevmeyen bir kişiliğe sahipti. A.Nobel’in 27 Aralık 1895 tarihli, 30 Aralık 1896’ da Stockholm’de açıklanan vasiyeti doğrultusunda verilmeye başlanan Nobel Ödülleri, bizzat Nobel tarafından belirlenmiş olan “Fizik”, “Kimya”, “Fizyoloji veya Tıp”, “Edebiyat” ve “Barış” olmak üzere beş dalda, 1901’de verilmeye başlandı. Ödül koşullarından en önemlisi, “Kendi dalında insanlığa en yüksek derecede pratik yarar sağlayan keşif ve icatlara verilir” koşuludur. Hemen burada kendimize, “İnsanlığa en yüksek derecede pratik yarar sağlayan matematiksel keşif nedir?”, sorusunu soralım. Bunu belirlemenin hem de her yıl belirlemenin zorluğunu kavramak oldukça kolaydır. Üstelik “pratik yarar sağlayan matematiksel keşif nasıl belirlenecek?” sorusu iyice kafamızı karıştıracaktır. Buradan hareketle Nobel’in ödül listesine pılamayacağından, verilecek ödüle “Alfred Nobel Anısına Ekonomi Ödülü (the prize in Economic Science in memory of Alfred Nobel ) adı verildi. Açıkça belirtmek gerekirse, 1969’dan beri verilen ve Nobel Ekonomi Ödülü olarak bilinen ödül, Nobel Ödülü değil, Nobel anısına verilen bir ödüldür. Ödülün parasal yükümlülüğünü de Nobel Vakfı değil, İsveç Milli Bankası karşılıyor. Nobel Vakfı’nın “Ekonomi” ödülünü hatırladığı halde “Matematiği” hatırlamaması yine başka bir ilginç nokta olarak karşımızda duruyor. MATEMATİKÇİLER DE ALIYOR Bütün bunlara karşın matematikçiler Nobel ödülü alıyor. Nobel anısına verilen Ekonomi ödüllerini çoğu zaman matematikçiler almıştır. Nobel Edebiyat Ödülü alan matematikçi ise Bertrand Russell’dır (1950). Edebiyat ödülünden söz açılmışken, Alfred Nobel’in “Edebiyatta ideal bir doğrultuda kim en mükemmeli üretmişse edebiyat ödülü ona verilmelidir,” koşulunu koyduğu söylenmektedir. Buradan hemen, “Şu Romancı veya Şair neden Nobel ödülü kazandı da öteki niçin kazanamadı? ” tartışmasının ne kadar yersiz olduğu da görülecektir. Matematik için zaten böyle bir koşul konulamaz çünkü, “ideal bir doğrultuda matematik yapmak” gibi anlamsız bir şey olamaz. Nobel ödülleri için konulan koşulların Matematik için uygun düşmediği, hele hele her yıl ödül adaylarını açıklayıp seçim yapmanın çok büyük uygulama zorlukları ve sorunlarına yol açmasının kaçınılmaz olduğu da, sorumuzun yanıtı olamaz. Bununla birlikte Matematik Dünyasına bakıldığında verilen birçok saygın ödülün “üç” veya “dört” yıllık periyotlarla verildiği gerçeği de unutulmamalıdır. Temel sorumuza yanıt bulabilmek için, Nobel’in bu büyük ödülü beş dalda her yıl karşılayacak serveti nasıl edindiğini, araştırma ve yatırımlarını hangi koşullar altında gerçekleştirdiğini bilmemiz gerekir. Bilindiği gibi Nobel “patlayıcılar ve savaş malzemeleri” üzerine Avrupa’nın çeşitli yerlerinde fabrika ve laboratuvarların sahibiydi. Servetinin temelinde ise dinamitin keşfi yatmaktaydı. Bunun öyküsü oldukça ilginçtir. Nitrogliserin 1847’de İtalyan Ascanio Sobrero tarafından geliştirilmişti. Daha sonra A.Nobel ile aynı laboratuvarda çalıştılar. A.Sobrero Nitrogliserin maddesinin ticari olarak kullanılmasının çok tehlikeli olduğuna inanıyordu. Nobel aynı kanıda değildi: Bu patlayıcı maddenin tüneller, demiryolları ve barajlar gibi yapıların inşasında çok büyük yararının olacağını düşünmekteydi. kardeşi ve dört çalışanı hayatını yitirdi. Bu olay Nobel’in “savaş makinası”, “felaket üreticisi” olarak nitelendirilmesine neden oldu. İsveç Hükümeti fabrikanın tekrar açılmasına izin vermedi. Benzer tavırlar dünyanın birçok yerindeki fabrikalarda da yaşandı. Nobel asla yılmadı, Nitrogliserinin o zaptedilmez gücünü kontrol altına almanın yollarını aradı. Patlama tehlikesine karşı, bir önlem olarak deneyleri bir mavna üzerinde yapmayı denedi. Bu sırada sanki Nobel’in asla yılmayacağının ödülü olarak bir “mucize” gerçekleşti; Mavna üzerine yerleştirilen konteynerlerin birinden tesadüfen kaza ile dökülen nitrogliserin yakınlarda durmakta olan Diatoma maddesi paketine sızdı. Nobel panik içindeyken birden Diatoma maddesinin Nitrogliserini soğurduğunu gördü. Korkulu rüya bitmiş, nitrogliserini kontrol altına almanın yolu bulunmuştu. İşte dinamitin keşfi ve büyük servet kapısının açılması, bitmek tükenmek bilmeyen bir çalışma, direnç ve büyük bir rastlantının sonucuydu. Nobel’in zor koşullarda, uzun çaba, sabır ve cesaret gerektiren araştırma ve deneylerinin etkin çevrelerce desteklenmediği, laboratuvar çalışmalarının İsveçte yasaklandığı bir ortamda adı felaket üreticisine çıkmışken, İsveç Kralı II.Oscar’ın, başta hemşehrisi büyük İsveçli matemetikçi Gosta MittagLeffler olmak üzere, matematikçilerle ilişkilerinin iyi olması, matematik üzerine ödüller koyması, Nobel’in matematiğe karşı tavır almasına yol açmış olabilir. O dönemde Stockholm Üniversitesi’nin yönetiminde G.M.Leffler’in çok etkin rol oynaması bu kanıyı niçin pekiştirmiş olmasın? Hatta Nobel’in vasiyetinin 1883 teki ilk taslağında Stockholm Üniversitesi’ne de yardımda bulunması, vasiyet açıklandığında ise bu maddenin vasiyetten çıkartılmış olması Kralı bile şaşkına çevirmiş, Nobel’in yeğenine vasiyete itiraz etmesi önerilmişti. Yeğen Emanuel vasiyeti beğendiğini söyleyerek herhangi bir itirazda bulunmamıştı. Buradan da sezilebildiği gibi, Matematik Nobel’in ilgi alanı içinde değildi, hatta Matematikçilerle iyi ilişkiler içinde olduğu da söylenemez. Üstelik Nobel, Matematik ödülü koysa, bunu ilk alacak Matematikçinin büyük bir olasılıkla Mittag –Leffler olacağını, olmasa bile onun önerdiği kişinin bu ödülü alacağını seziyordu kanımca. Kaynaklar 1) Carl Riehm, “ The Early History of the Fields Medal”,NOTICES OF THE AMS,Volume49,Number 7,pp:778782. 2) Cliff A.Pickover.A Passion for Mathematics.John Wiley& Sons,Inc.2005 3) Ian Stewart. “Why Beauty Is Truth”,BASIC BOOKS.2009 4) Marcus du Sautoy.The Music of the Primes.Harper Perennial.2004 5) Mark Ronan Symmetry and theMonster .Oxford University Press.2006 6) Theoni,Pappas.Mathematical Scandals,Wide World Publishing /Tetra:2002 7) http:www.maa.org/devlin0404.html Abel Prize Awarded: The Mathematitiona’ Nobel 8) http://en.wikipedia.org/wiki/FieldsMedal CBT 1179 / 12 23 Ekim 2009 Matematiği koymama nedeni, “Nobel Matematiği pratik yarar sağlayan bir bilim dalı olarak görmüyordu”, şeklinde açıklanabilir mi? Pek değil, çünkü “Edebiyat” veya “Barış” ödüllerinin koşullarında olduğu gibi, “Matematik” için de kendine özgü koşullar konulabilirdi. Vasiyette bu yapılmamış üstelik, sanki Matematiğin unutulmuş olduğu izlenimi yaratılmak istenmiştir. Nobel’in böyle bir unutkanlık yapacağı olasılığı yok denecek kadar azdır. Burada aklımıza gelen diğer bir soru, Nobel “Ekonomi” ödülüdür. 1968 yılında İsveç Milli Bankasının 300 üncü kuruluş yıldönümü kutlama etkinlikleri içinde Nobel Vakfı tarafından “Nobel Ekonomi Ödülü” verilmesi kararlaştırıldı. Alfred Nobel’in listesinde böyle bir isim yoktu. Listeye ek ya KÜÇÜK KARDEŞİ ÖLDÜ Bu tehlikeli maddeyi piyasaya sürmeden önce patlamayı önleyecek kap geliştirdi. Buna rağmen bu ölümcül madde gücünü gösterdi. 1864’te Stockholm’daki laboratuvarda meydana gelen patlamada Nobel’in küçük