Katalog

BİLİM İNSANLARIMIZ Hakkı yenen bir Türk bilimci! Ord. Prof. Dr. Süreyya Tahsin Aygün, Türk bilim tarihinin, uygar Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Aydınlanma devriminin öncü isimlerinden biridir. Bu büyük bilim insanı, dünyada kök hücre çalışmalarının 1960’lı yıllardaki öncülerinden biri olarak da bilim tarihinde hak ettiği yeri almalıdır. Doç. Dr. Mustafa Çetiner [email protected] lusal Kurtuluş Savaşı’nın kazanıldığı ve bağımsız Türkiye Cumhuriyeti’nin doğduğu, tarihimizin en onurlu dönemeçlerinden birinin tanığı olan ve o sürece önemli katkılar sağlayan Ord. Prof. Dr. Süreyya Tahsin Aygün, bilim dünyamızca yeterince tanınmayan bir değerdir. Bilimsel kariyeri oldukça çalkantılı bir seyir izleyen bu bilim adamı, sadece veterinerlik alanında değil, tıp ve mikrobiyoloji alanlarında da önemli çalışmalar yaptı ve dünyada "kök hücre" kavramını ilk kez ortaya atan bilim insanlarının arasında yer aldı. Bu yazı, unutulmuş bir bilim adamı olan Ord. Prof. Dr. Süreyya Tahsin Aygün’ü anımsamak ve tanıtmak amacını taşımaktadır. U BİLİMSEL ÇALIŞMALARI "Yurdun tabii hazinelerini en çok yararlandıracak olan Yüksek Ziraat Enstitüsü’nün başlıca değerlerinden biri, yurdun bu yöneyde beklediği ödevleri başaracak meslek adamı yetiştirmektir. Bu amaca kısa ve en uygun yoldan varabilmek için en gerekli yaraç kitaptır." Bu satırlar, Ord. Prof. Dr. Süreyya Tahsin Aygün’ün 1936 yılında yazdığı ve TC Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü Talebe Ders Kılavuzları’nın ilki olan "Mikrobiyologi Andıcı" isimli kitabın önsözünden alındı. Cumhuriyet, uygarlık ve bilim ateşinin tüm ülkeyi aydınlattığı o yıllarda yazılan bu kitabın asıl önemi, Arapça ve Farsça sözcüklerden temizlenmiş ve arı bir Türkçe ile yazılmış olmasıdır. Türk Aydınlanma devriminin öncülerinden biri olan Aygün, bilimsel kariyeri boyunca bilim dili olarak Türkçeyi kullanmaya büyük önem verdi. "Bulaşık ve Salgın Hastalıklar Bilgisi" isimli kitabında şunları yazmaktadır: "İlmin ana yolları hiçbir milletin değildir, tüm kültür insanlarının ortak malıdır, ne var ki, uluslararası bilgilerin yurttaki uygulamasına ulaşmak amacıyla yurt için çalışmak ve ulusal bir yurt bilgisi kurmak gereklidir. " ORD. PROF. DR. SÜREYYA TAHSİN AYGÜN, bilim dünyamızca yeterince tanınmayan bir değerdir. Sadece veterinerlik alanında değil, tıp ve mikrobiyoloji alanlarında da önemli çalışmalar yaptı. ULUSLARARASI ÜN Aygün, veterinerlik alanında çok önemli çalışmalara imza atmıştır. Asıl çalışma alanı olan hayvan aşıları konusunda uluslararası bir saygınlığı vardır. Şarbon hastalığına karşı geliştirdiği "Türk Üniversal Antraks Aşısı" ülkemizde 1928 yılından başlayarak tam 20 yıl boyunca ve 18 bin hayvana başarıyla uygulandı. Bu aşının geliştirilmesi tamamen Türk bilim CBT1007/16 7 Temmuz 2006 adamları ve Türk teknolojisiyle başarıldı. Dahası "dayanıklı kuru sığır vebası aşısı", sığır vebasının ortadan kaldırılmasına büyük katkı sağladı. O zamanın teknolojisiyle hazırlanan sığır vebası aşıları ancak 10 gün dayanırken bu aşı daha uzun süreler saklanabildi ve dolayısıyla ülkenin uzak köşelerine bile güvenle ulaştırılabildi. Bu aşılar uluslararası alanda da büyük yankı buldu. Almanya’nın Gıda Sağlığı ve Kontrolü’nün kurucusu ve alanında tüm zamanların en önemli bilim adamlarından biri sayılan veteriner Prof. Dr. Von Ostertag, Tahsin Aygün için şunları söyledi: "Sayın Aygün, ilim tarihinde pek ender olmak üzere iki büyük keşfe muvaffak olmuştur. Birincisi sığır vebası savaşında uygulanan ve uzun zaman dayanabilen koruyucu aşıyı hazırlamış olması, ikincisi de şarbona karşı tehlikesiz ve etkili tüm hayvan türlerine uygulanabilen bir aşı metodu bulmuş olmasıdır." Deutch Algemeine Zeitung gazetesinin 13 Nisan 1934 sayısında Aygün’ün çalışmalarını öven bir yazı çıktı. Yazıda şöyle denmektedir: "2000 kilometre tutan hudutlardan sığır veÜnlü Alman bilim adamının sözlebasının girmesini önleri: "Sayın Aygün, ilim tarihinde meyi başarmak suretiyle takdirlerin üstünde pek ender olmak üzere iki büyük yaptığı bu faaliyetle keşfe muvaffak oldu. Birincisi Türkiye, aynı zamanda sığır vebası savaşında uygulanan bütün Avrupa için geçerli olan büyük bir ve uzun zaman dayanabilen hizmette bulunmuştur. koruyucu aşıyı hazırlamış olması, Bu hizmeti bilhassa Türk veterineri Dr. ikincisi de şarbona karşı tehlikeSüreyya Tahsin tarasiz ve etkili tüm hayvan türlerine fından keşfedilen dayanıklı kuru sığır vebauygulanabilen bir aşı metodu sı aşısına borçludur". YÖRÜKLERDEN ÖĞRENDİ "Türk Köylüsünden Öğrendiklerim" adlı yazısının da kariyerinde ayrı bir önemi vardır. Kurtuluş savaşımız sırasında yörüklerin yüzyıllardan beri koyun çiçeğine karşı uygulamakta olduğu aşılama yöntemini izleyip rapor eden Aygün, daha sonra bu yöntemi bilimsel olarak laboratuvar ortamında geliştirdi ve Konya’da binlerce koyuna uyguladı. Söz konusu yöntem daha sonra Edward Jenner isimli bir araştırmacı tarafından tüm dünyaya duyuruldu. Tahsin Aygün’ün yukarıda anılanlar dışında çok sayıda başka aşı çalışmaları olduğu, hayvanlarda izlenen mikrobik hastalıkların erken tanısında kullanılan yöntemler geliştirdiği ve bu çalışmaların uluslararası alanda yankı bulduğu da bilinmektedir. Süreyya Tahsin Aygün’ün bilimsel yaşamı iki ana bölüme ayrılabilir. İlk bölüm yukarıda andığım çalışmalarıdır. İkincisi ise doku kültürleri üzerinde çalışmaya başladığı dönemdir. Aygün, yaşamının bu döneminde doku ve hücre kültürleri için özel besi yerleri geliştirmeye çalıştı, koyun embriyosundan sağladığı deri ve akciğer dokularını ve tavuk embriyosundan sağladığı koryoallantoik zarı kullanarak laboratuvar ortamında hücre ve doku kültürleri yaptı. Aygün, 1953 ve 1954 yılları arasında ABD’deki Colombus Chio Üniversitesi Bakteriyoloji Kürsüsü ve Cornel Üniversitesi Virüs Araştırma Enstitüsü’nde doku ve hücre kültürleri ile ilgili kurs ve dersler verdi. Süreyya Tahsin Aygün o günleri şöyle anlatıyor: "İlk bulduğum aşı sığır vebasına karşı oldu. Bir canlı hücre aşısıydı. Dünyadaki ilk hücre aşısıdır. Böylece Türkiye’de sığır vebası bitti. Daha sonra Amerika’da bir enstitü kurmak ve uzman yetiştirmek üzere davet edildim. Çok iyi çalışma şartları sayesinde dünyada ilk kez yedi vi bulmuş olmasıdır".