Katalog

Hak"deyince Çetın Aşçıoğlu* e zaman yabancı kokenlı sozcukle bıçımlenmış bır kdvidmla kaışı kar şıya kalsam once dıl dıyerek başlamayı yeğlıyorum Hak (çogulu hukuk) Aıapça hakk sozcugunden düıraıze yerleşmış bır ahlak ılkesı oldrak dogruluga say gı yı anlatn Dogru duz gerçek arüamlan yanında Tann kavramını kaışüadıgı da bır olgu Islâm ınarnşlanna gore Allah ın guzel adlanndan bırı olarak da bılınu Hakku Ya lu ve Layu la aleyh (Hak/Tann yucedır ondan yuce bır şey yoktuı) hadısınde oldugu gıbı Şaır Bır zat ı Hakk ı (Tann yı) bıhrım bır de hakkı zat (kışı hakkını) dızesıyle tdnnsal (üâhı) anlammı yaşamla butunleştırrnıstır gerekügı anlatümak ıstenır Insanoğlu, düşünde, bazı soyut kavramlara sanal görevler yukleyerek; onlann anlammı, değerini güçlendirecek özdeyişler üretmenin yollannı da başanyla kullanmıştır. " Hak deyince akar sular durur" özdeyişi de bunlardan biri. Söyleyen güzel söylemesine söylemiş de, akan suyu bile durduracak bu gücün kaynağı nedir? Gelin yanıtı birlikte arayalım: Hakkın gücü Hak yalnız nesne (şey) ve davranışlar uzerınde soyut yetkı ve çıkar olaıak deger lendırılrnemelı o ınsanın yaradılışında ozunde var olan oglesıne bır duyguduı kı Insan haksızhga ugradıgını gorurse kızar karşı kor hak bıldıgı şey ıçın savaşır yılma dan turlu zoıluklara katlanır kazanırsa dırlık mutluluk kaybederse sıkıntı uzuntu tınsel (luhsal) butunlugunu ptküer Bu nedenle hak kın gucu yasalardan once ınsanın doğal ya pısının bdşka bır de yışle ınsan olmanın ozunden kaynaklanır Nıtekım bınlerce yıl oncesımn duşunuru (Herodas) hak kavramının gucunun Tann sal alandan geldıgını ve ınsanın ozunu oluş turdugunu şu dızelerle anldüyordu Hakkaku lak ver zoru unut busbutun şu gerçegı koy du Zeus ınsanlar ıçın Balıklar karadakı hay vanlar uçan kuşlaj yı yecek bırbırlennı hak yoktur aralannda çun ku ınsanlaıa ıse hak yolladı odur nımetle rın en buyuıju Işte bır ornek de benden Ikı koylu yurttaşın davasının karannı açıkladıgımda (otuz sene once) kaybeden yan lazardk bıraz da el ve kol sdllayaıak Tıakım bey benım hakkrmı bu dunyada vermedınız oteka dun yada yıne sızden ısteyecegım dıyerek tep kısmı gosterdı Yargıç olarak yetküeıımı ıq rı ya da dogıu kullanacagıma aldırmaddn boyle bır dıklenmenın altında hak duygusu nun ındncmın gucu vardı bana da koylu yurttaşın gonlunu alarak bu yureklı davıaru şa saygı gosteımek duştu N cı gıderek gucunu yıtrnr ya da gehşmez Dığer yandan hdk aranmadıgında gıderek ya gu cunu kaybeder ya da yok olabılır Sonuçta yasalara ve ongorulen yaptınm ve koruma yollarına karşı kuşku guvensızlık ve adam sendecı bır toplum kaçmılmazdır Kentlenmızde motorlu araçlann yayalann kullanı mına aynlmış kaldınmlara park edılmesı gıderek genışleyen yaygın hak çığnenmesının (ıgnlıgın) üpık ornegı Hakkm gerçek sahıbı yayaldrın suskunlugu bır olgu olsa da 9 kmayabüır mısınız Bır zorbanm tokatına guç qosterısıne ve kdmu gorevlısınrn umur samazhgına katlanabüırsenız bır de sızde deneyın derım Ankara ran ışlek kavşaklannın brnnde yeşıl ışık yanmca geçıt hakkrmı kullanmaya başlamıştım kı hızla geçen plakasını behr leyemedıgrm aracm yaratügı tehhkeden kıl payı kurruldum Domışte kavşaga benden pısında bıreyı dogru ve guvenlı yargüama dan geçer Bu nedenle hekımlerde ozellık le hak konusunda son sozu soyleyecek yar gıçlarda hak bılıncı'nın guçlu olması bırey ve toplum ıçın bır guvencedrr Toplumda hak büıncının yerleşmemesı hdk arama yollannın saghklı ve ypfprıncp çalışmaması bıreylerı hukuksal duzerun dı şında yollar aramaya yonlendınr Çogumuzun yonetsel sağlrk ve de yargısal ış ve ış lemlennde bır tanıdık ya da euk dışı aracı kullanmanın yollannı drdması hakkın (doğrulugun) gucunun gıderek azaldıgı ve kayboldugunun kdnın degü m ı ' Bır hakkın elde edüıp edümemesı yalnız bıreysel bır olay degüdır Hakkın kolaylıkla enınde sonunda almacagı yolunda yerleşmış ındrıçlar uçuncu kısüerm hukuka ay kın davranışlannı onleyıcı bır ışlev yerıne getırmekle kolmaz toplumu yurpklpndıre rek dırenme gucunu artınr Ender bir karar Bır otelrn yapımı sırasında kesüen ağaçlar basmda guncelleşmış ve dava ko nusu olmuşru yprel yargının dgaçların yal nız yakacak ve odun degerıne ılışkın buyru ğu Yargıtayın (4HD216 1944 7876/ 5978) ügmç gerekçesıyle bozulmuştu Yuksek yar gırun ender kararlann dan bırı olması ve konumuzla yakın ılgısı nedenıyle geıekçeyı sız lerle paylaşmak ıstedım Beşıktaş Ortakoy yolu uzennde bulunan asırlık çındr agaçlaıının oluştuı dugu toplu gorunumun yarattıgı doğal guzellığe bır tanesı dahı keserek el dtmakla ortaya çıkan zaran agacın yapacak ve ydkdcak değerıyle nesnel olarak olçmek çagırmzın çevıe ve doğa ınançlany la bagddşmaz Davacı beledıye belde ınsanlannın oluştuıdugu bıı tuzel kışılıktır Bu nedenle var olan kultur varhgının yok edılmesıyle oluşan toplum zaıannı (tınsel rnanevı) ısteme hakkı vardır Bu nıtelıktekı kultur değerlerının korunmdsı kadaı şu veya bu nedenle bozulması zarar gormesı durumunda hukuka aykm eylemın yargı onunde he<;abının sorulması ve hakkın elde edılmesı de o belde de yaşayanlann çevreyp baglılıgını ve ruhsal butunlugunu guçlendırecegı de unutul mamalıdır Hak kdvrdmının ve büıncının guçlen mesı hak arama ozgurlugu üe doguu oıan tüıdır Buozguılukguçlendırümedüccedoğ ıuluklann (hakkın) yermı ıgrüıklenn almdsı kaçınümazdır Nevarkı hakaıamaozgurlu gunun kanallan ya yasal duzenlemelerle ya da kdmusdl alanda kendıncc (keyfı) davra nışlan ^urduren yonetıcı ve yaıgıçlarca tı kdnmdktddıı Bu başka yuzınıda Tıak arama ozgurlugunu tartışmak uzerp kahn saglıcakla *Yaıqıtay Onursal Uyesı CPtına@maıl knc net (1) Yargıtay Dergısı 1989 ±ayı 1 2 sh!29 Yaygın kullanılmasalar da hak ve hu kuk sozcuklennrn Turkçe karşılıklannı da qoz ardı etmıyorum Tuz (duz) tuze tıızuk toz pay ulev (uleş) ok "Ok" nereden geliyor? Turkler Islam oncesı şamanıst ınançla guç buyukluk dogruluk anlamına gelen 'ok (og) sozcuğunden turetılmış ogan (ugan) sozcugunu Tann kavramı karşıkgı (O na yakışan sıfat) olarak kullandüar Av ve savaş aracı olarak kulldmlan ok'un bıçımsel gorunumunden (duz dogru) ve kullanımındarı yola çıküdrak sozcuk uretme Turk un o çagda dunya goruşunun varsülıgını gosterıyor Antalya Toros dağlan yoruklerınden olan dunya şampıyonu gureşçımız Ismaıl ın soyadı Ogan dı ne yenı bır yurt ne de ye nı kultur ve ınançlar ogan sozcugunu urıuttıı ıabümıs Dıvan Lugatı Turkt de ok sozcugu mrrdütd duşen pay (hak) olarak tanımlanmış ve Angar bır ok teğdı (orıa mırastan bır payhak duştu) ornegı verümışür Kdynak olarak yaraıldndığım dılaıaş tırrridUbi da olan ıahmetlı Yargıtay Uyesı ARızaOnder Hdk Sozunun Turkçesı'basbklı ügmç yazısında (1) Turkçe ok un Sumerce Akadca Ibranıce ve oıadan da Arapça ya geçme olasüıgından orneklerle (okka ) soz edeıek hak sozcugunun Turk ge mnozellıkleııne ters duşmedıgı ıçın kolaylıkla berumserıdıgını ıleıı t>urdu Gunurnuzde hak bıreylerm şu ya dd bu bıçımde davrdnmdsı au ya da bu ayncalıklaıdan yaıaılanması ıçın hukuken tanınan yetla guç ozgurluk oldnak ve herkesten baygı bekleme anlammda kuUanılmaktadır Ornegın dogru ve guverüı (adıl) yar güanma hakla dedıgımızde kışırun yargılamanın docfru ve guverıü yapılmasında çı kar ve yaıan oldugu bu nedenle buna herkesın ozellıkle yargıçlann saygı gostermesı 837/10 gıren kışılerın de aynı tehbke üe karşı laşügını gorunce üende gezınen bır trafik pohsmın yaruna gıderek ılgı ıstemınde' bu lundugumda Beyefendı burası Turkıye sunıculer kurallara uymuyor yeşıl ışık yansa da sagınıza ve solunuza bakarak geçın yanıtı ıkı yonlu bır geıçegı yansıtıyordu zor bahgı ve umursamazlıgı Hukuk dışına çıkma Sorun kuşkusuz trafikle sınırlı degıl toplumun kamusal alanrn yaygın olumsuz gorunumu bır olgu Hakkm (dogrulugun) kuçugu buyugu azı çogu değerlısı de gersızı olrnaz hak haktrr 'bana gore bın akçe sıze gore bır akçe " Nevarkı bazıalanlardakı ıgrılıkler (hak çıgnenmelen) bıreylenn tepesınrn tasını attınr duzeye dogru hızla yol almaktadır Hekımlık ve yargıçhk ıgrüıklerden uzak ınsana en çok saygı gostermesı gereken mesleklenn başında gelmektedır Mes legın kutsallıgı rıastanın yaşamı ve sağlıgıru guvenceye alan haklara ve kurallara ust du zeyde ozenden ve "hak aramamn son ka Hak kültürü Hakldiın ve çıgnenmesı durumunda hukukı koruma yollan ve yaptınmlannın yasalarda yer alması guçlu bu guvence ancak yeteılı degıl Bıreylerde yonetıcı ve yargıç larda hak bümcı (kulturu) gehşmemışse heı şey boşuna Toplumda hukuk devletıne ya da hukukun ustunlugune karşı yaygın gıı vensızhgm guçlu nedenlerden bırı de budur Hakkını drayamayan alamayan neye alamadıgını anlayamayan bıreyde hak büın