Katalog

Cönülden Bilime Ahmet Inam Yoksa Matematik bizi aptallaştmyor mu? Matematiğın insanın düşünme yctisini geliştiren gucü yadsınamaz. Soyut duşunmenin en yetkin orneği sayılarak, birçok filozof tarafından hayranlık duyulmuş. Ona ulaşmak, yontemini, dilini kullanmak amacını taşımışlar. Matematik, düşünen insanda hep hayranlık uyandırmış. Matematiğin gizemi, doğanın gizemiyle ıç içe düşünulmuş. Doğadaki varlıklar arasında, evrenin tümunde matematıksel bir düzen olduğuna inanılmış. Bu matematiksel duzen giderek dinsel bir inançla savunulmuş. Neden matematik, sayılann, biçimlerin büyüsel dunyası, bu denli etkili olmuş insan uzerinde? Soyutlamanın, soyut düşünmenin, kanıtlayarak duşunmenin başarısını gorüyoruz onda: Mekân ve zamanda yer almayan nesnelenn dünyasına giriyoruz. Sayılar bu dünyada değil, 3 elma, 5 masa burada ama 3veS nerede? Çembere benzeyen, daireyı andıran nesneler var ama, geometricinin kafasındaki hiçbir geometrik nesne bu dunyada yok! Doğru parçası yok, orneğin. Tahtaya çizdiğim doğru parçasının kötü bir kopyası, büyüteçle maktığımda, purtuklerını goruyorum. Ustelik matematiğin nesneleri zaman içinde değişıme uğramıyorlar: Üçgen yaşlanmıyor orneğin! Bu dünyada benzerleri var, kendileri yok. Bilimin doğanın dilinin matematik olduğunu düşünüyor, betimlemelerini elınden geldiğince matematikle yapmaya çalışıyor. Matematik ölçmenin, belirsizliklerin son derece azaltıldığı bir dilin olanağı. Teknolojik tasarıma, üretime sağladığı modellerle, ekonominin bir ölçüde yaslandığı düşünme yollarına sağladığı destekle, matematiğin çağımızdaki onemi, geçmişindekı heybetinden hiç de aşağı değil. 'Organ nakli için ön şaıt organizasyon' Reyhan Oksay didCKjeı ndkü konusunda dunyanın sayı lı cerrahldrınddn Dunya Organ Naklı Dernegı Yonetını Kurulu uyesı ve Kalıfornıya Uraversıtesı Organ Naklı Unıtesı Bolum Başkanı Ronald W. Busuttil geçen hdfta Eczdcıbaşı Tıp Odullen panelı nederııyle Turkıyp yı zıyaret ettı Şımdıyc dek yaklaşık 3000 kaidcığer naklı amelıyatı ıle dunyada kınlması guç bir rokoru ehnde tutan Dı Busuttil ulkemızde kaldığı surece sağlık kuı umlanmızdakı orgdn naklı koşullarını ınreledı, yetkılılprdpn bügı aldı Aşagıda Turkıye'dekı ızlenımleıı ve organ naklının geleceğı konusunda sordugumuz sorulard verdıgı yanıtları bulacaksınız K Karaciğer nakli uzmanı Busutti ile organ nakillerinde Türkiye ve sorunlar üzerine konuştuk geçmemesi gerekir Geıeklı organların yuzde 9O'ı kadavradan saglan malıydı Oysd verıcı çıktıgı anda merkezı bir şebeke aracılıgı ile orga nın hangı merkezın ışme yarayacağı anında belırlenebılrr • Peki, pratik açıdan bu durumu düzeltmek adına neler yapüabilir? Bir kere ulke çapında bir ağ kurulmalı Donoıun ozellıklerı belır Daha sonra doktorları olen hdstdların oıgdnlarını kullanmalan yo ııundu ıkna etnıulıauuz Beyın olumu gerçek leştıgı anda doktorldiın devreye gırmelerı gp rehyoı Geıeklı kışüerı ıkna ettıkten sonra sağ lam bir dagıtım sıstemı gerekıyor Gdlıba Tukıyede boyle bir sıstem kurulmaya çalışılıyor Duyduguma gore Antalya bolgesınde boyle bir sıstem şu anda yumılukte Bu şekılde kadavra kokenlı organ sayısı artı nlabılır Duydugum kadarıyla geçen yıl Istanbulda 16 adet verıcı bulunmuş Oysa Los Angeles bolgesınde bu idkam 300'e ulaşıyor • Yeni teknikler açısından neler söyleyeceksiniz? Bu konuda uç onemlı teknık soz konusu Bırı halıhazırda Turkıye'de uygu ldnıyor Bu da yaşayan akrabalardan yetışkınden yetışkıne nakıl Aynı bağlamda yaklaşık 10 yıldır yetışkınden çocuga nakıl yapabılıyoruz Bu birinci teknik. lkıncısı kadavradan alman ve normal ko şullardd ışe yaramayacak kadar nıtelıksız bıı oıganı ışe yarar hale getırmek Sıze bir ornek vereyım Dıyelım kı elınızde 100 adet kadavradan çıkaıtü mış organ olsun Bunlardan yalnızca yuzde 8O'ı ıidkle uygundur Gerıye kalanların buyuk çoğunlu gu anoınidl ydğldnmıştır veya başka nedenlcıe baglı oldrdk ışe yardindzlar Bız laboratuvarlarımız da organlan rnodıfıye ederek spesıfık kımyasal maddelerı bloke ederekışe yarar hale getırıyoruz ve başdrı ıle nakledıyoruz Ornegın ABD de bir grup doktoı, olen hastdldrınddn aldıklan organlan makrneye baglaydrdk bir sure yaşatıyor ve daha sonra nak ledıyoı Üçüncü teknik oldn oluden alınan karacıgerı ıkı parçaya bolme teknığını unıtemızde başaıı ıle uyguluyoruz Burada karacıgerı alıp ıkı parçaya boluyoıuz, buyuk pdrçdyı yetışkıne Kuçugu ıse çocuga nakledıyoruz Bazı durumldrdd karacıgerı ıkı fdrklı parçaya bolup parçalan ıkı kuçuk yetışkıne takıyoruz Kuçuk yetışkm 60 kılo cıvanndakı kışıler anlamındadır Eğer bu teknik ABD sınırlan dışında da uygulanmaya başlarsa Öğrenci matematikle düşünmeyi, problem çözmenin anlamını öğrenemiyor Matematik, çağmız külturüne bunca egemen durumda iken, onun eğitimi nasıl yapılıyor? Dünyada ve bizde? Matematik neden oğretilmelidir? Matematik bilmenin insana katkısı ne olabilir? Matematik okuduğum için daha zeki, daha akıllı mı olurum? Daha mı mutluyum, onun bilgısiyle yüklü iken? Daha eleştirel mi düşünurüm? İnsan ilişkilerini daha iyi mı anlarım? Doğayı, evrenin işleyişini kavrayışımda buyuk değişiklik • Tttrkiye karaciğer nakli konusunda dünyanın neresinde? Egc Unı versıtesı'nde organ naklı unıtesmde bulundııgum 2 saat boyuncd uz man doktorlarla amelıyat ckıbıyle ve hastalarla konuşma firsatını el de ettım Oncehkle çok etkılendıgı mı belırtmelıyım Kendını ışıne ada mış, son derece yetkin bir ekıp ıle karşılaştım Burada Turkıye'de en onemlı sorunun kadavradan organ çıkartma konusundakı organizasyon eksıkli(5ınden kaynaklandıgını soy leyebüırırrı Bu durumda gorıye bir tek yaşayan akrabalar kalıyor ler mi olur matematik oğrendıkçe? Bir hıkmeti var ki yıllarca matematik okuyor insanlar; salt alışverişte hesaplannı yapabilsinler diye değil elbette! Yakın bir alan olduğu içın sozunu ediyorum"Mantık" okuyor insanlar, mantıklı olmak için mi? Felsefe okuyorlar: Okuyanlar eleştırel bakabılıyor mu dunyaya, felsefe ile yaşayabiliyor mu? Matematiğin dünyasına girebilenin kazandığı duşunme, sorun çozme, matematiksel nesneler arasında ilişkiler kurma becerisi, bağımsız olabilen, kendı kendıne duşunebilen, "özgur kafalı" ınsanların geliştırebileceğı bir ozelliktir. Oysa matematik, on yıla yakın bir süre matematik bğretmenliğimin bana oğrettıklerınin ışığında, orta öğretim düzeyinde çoğunluk ezbere dayanan, kalıpların, basma kalıp yontemlerin bilinçsizce uygulandığı bir eğitımle aktanlıyor. Çocuk, matematikle düşünmeyi öğrenemiyor; matematiğin ne olduğunu, matematik problemi çözmenin anlamını, kanıtlamanın nasıl gerçekleştirileceğini anlamıyor. Matematik oğretmenleri güzel kitaplar yazıyorlar; matematiği sevenler, matematiği sevdirmeye çalışıyor genç insanlara. Matematiği zevklı, heyecanlı, aydınlık tarafını gostermeye çabalıyorlar. Oysa, matematiği yaşayamayan, onun tadını alamamış, problem çözmenin şiırıni yakalayamamış gençlere bu kitapların fazlaca yararı yok. Oğretmen öğrencinin önünde, matematiksel düşünmeyi gerçekleştirmeli: Kendini oğrencinin yerine koyarak, düşünmenin zorluklarının nasıl aşılacağının örneğini oluşturmalı. Çoğunluk yapılan, probiemlerinçözumlerinin aktarılmasıdır. Ben hep öğrenciliğim boyunca, soruna benim gözümle bakabilip, takıldığım yerlerden nasıl geçilebileceğini, benimle birlikte yaşayarak gösteren matematik oğretmenleri özledim. Hiç olmadı. Matematiği yaşayıp, kendisi de hiç ezberlemeden, bu matematikleştirilmiş yaşamını öğrencilerine sunabilen öğretmenlerle matematik, geleceğin dunyasını oluşturmada ozgür kafalı insanlann önemli güçleri olacaktır. • Yaşayan bir kişiden karaciğer dokusu almak tehlikeli değil mi? Ndkıl sırasındd yaşanan en onemlı sorunlardan bırı de budur 1997'den ben İzmır'de topldm 49 nakü yapılmış Bu arada yaklaşık top lam 100 nakü gerçekleştırılmıs Bunların uçte bırı yaşayan akrabalardan alman oıgarıldrld yapılmış Işte bu çok yarüış çunku bunun tam tersı ol ması gerekıyor Yaşayan akrabalardan alınan organ oranı yuzdo 5 10'u lendığı anda organ bılımsel, etık ve sağlıklı bir şekılde uygun alıcıya ulaştırümalıdır Bu aşamada en onemlı şey mumkun olduğunca fazla sayıda kadavra organı bulmaktır • Kadavra kökenli organ sayısı nasıl arttınlabilir? Her şeyden once eğıtrm gerek ı Turkıye'dekı insanlar organ naklı korıusundd bılınçlendırıknelı ve bir organın bir yaşam bazen ıkı, uç ya şam anlamına geldığını ogrenmelı 784/2