Katalog

Kafa kanştıncı rastlantılar Cüneş sistemlndeki 9 gezegen güneşten gitgide artan uzaklıklarla sıralanıyor. Ama neden ve nasıl? Cezegenlerin konumlan rastlantısal mı yoksa önceden belirlenmiş bir doğa yasasma mı bağlı? uneş Sıstemı nın yapısmı açıklayacak bır yasa ara yışı 16 yuzydın ortaldrında unlu Polonyalı astronom Nicolas Copernic ın çalışmalannı yayımld masıyla başladı Insanhk Copernic le bırhkte sıstemın merkezme guneşı oturttu Ancak gezegenlenn guneş sıstemındekı konumlannı açıklayacak bır yasa yoktu Gezegenlenn konumlannı açıkldyacdk ılk yasa 1596 da Alman astronom Johannes Kepler tarafından ortaya atüdı Kepler geze genlerın yorungelerırun aralarına Platon un 5 duzgun geometrık şekhnm gırdıgı çemberler şeklınde olduğuna ına nıyordu Buna gore gezegenler arasındakı şekıller Merkur ve Venus arasında bulunan bır kuple başlıyor sonra bır beşgen bır onıkıgen bır sekızgen ve bır ıconoedre ıle devam edıyordu Ancak bırkaç yıl sonra bızzat kendısı bu teorıyı çokerttı ve yorungelerın elıps şeklınde olduğunu ortaya koydu Platon un muthış armonısı bozuldu Ancak bu teorı bdska yasalara kapı açtı Prusyah astronom Johann Titius tam sayüann armonısmden yola çıkarak yenı bır yasa gehstırdı Tıtıus her te nmm bır oncekının üa katı oldugu 0 3 6 12 dızısını temel alarak dızırun her terımıne 4 ekledı ve 10 a boldu Işte mu cıze buradı ortaya çıktı Guneşle dunya arasındakı uzaklıgı 1 astronomık bırırn (AB) kabul edersek Tıtıus un ılk terımı olan 0 4 a? bır farkla Guneş le Merkur'un arasındakı uzaklıga (Ü 39AB) üancı uçuncu ve dorduncu sırasıyla Venus Dunya Mars ve Guneş arasınddkı uzaklığa karşüık gelıyor du Beşmcı hıçbır şeye karşüık gelmıyordu ancak dığeılerı sıstemdekı gerı kalan gezegenlerle merkez arasındakı mesafeye denk duşuyoıdu Pekı bu muthış armonının eksık kalmasma sebep olan beşıncı terım neredeydı' Tıtıus un teorısmden etküenen Alman astronom Johann Bode eksık gezegenı aramaya gırıştı Ve Uranus bulundu1 1 000 km çaplı gezegen TitinsBode armonisini doğmluyordu Şaşırtıcı değtf mı 9 G uzaklıkta değü 30 1 AB uzaklığındaydı1 Dığer darbe 1930'da Platon'un keşfıydı Son gezegen beklendığı 70 AB mesafede olmak yerıne 40 AB uzaklıkta çıktı1 Ote yandan bazı gokbılımcıler yasayı başka gokcı sımlerıne uygulamayı onerdıler Buna gore Tıtıus un ılk terım olarak seçtığı 2 yerıne tam olmayan bır sayı seçüdığın de gezegenlenn konumlaı ı daha doğru bır yaklaşıklıkla hesapldnabılıyordu Uzmanlar ılk tenmı 0 228 seçtıler ve her terımı 1 73 üe çarparak oluşturduklan dızıyle 9 gezegenın ve uydulanrun konumunu da ıfade edebüdüer (Genel for mul 0 228x1 73expn) Aynı shtem i(in türü yasa lüpiter'den goktasları kemerini geçerek Merkur'den Pluton 'a varan gezegenlerin Cünef e gore konumlan o kadar kurallı ki bilim onları tanım lamak için fok sayıda yasa üretti. """" Vtlus Bode ymuaı Duıeltilmlf Titius Bode yaıau Içln gecerll süre 3 aydır, ve ampul sayısı arttıkça bu zaman farkı kısalır. Blr de ampullerde anlık yıpranmalar meydana gellrse söz konusu zaman tarkı o kadar azalır kl, sık sık ampul değls tlrmek zorunda kalablllrslnlz... O halde tinlü serl bağlanma yasası rastlantısal değll... Gelıştırden yasalar bununla sınırlı kalmadı Guneş Sıstemı ıçın TıtıusBode modelıne gore yapümış (Ke x pn) 10 den fazk model bulunuyor Guneş Sıstemı nm esrarı bu kadar degıl1 Bazı gokbılımcıler sıstemın 2 bolumden oluşhığunu savunuyor Mer kur'den Mars a kadar olan yersel gezegenler ve Saturnden sonrakıler Bu duruma gore gelıştınlmış n ın karesı şeklınde ıkı yasa var Buna gore (a bn)exp 2 formulu 9 gezegenın konumlannı oldukça doğru şeküde tanımlayabıüyor Ancak 1846 da Neptun un keşfıyle tannsal uyum bır Yme de sormadan edılmıyor Bu etkıleyıcı goksel anda yard aldı Çunku Neptun ongoruldugu gıbı 38 8 AB uyum bır tesaduf eserı mı 9 Buna cevap verebümek ıçın sıstemın bıleşenlermı ve yapısını daha dıkkatle ıncele mek gerek Oncelıkle şu gerçeğı unutmamah Gokbüımcüer guneş sıstemınm genışledığı konusunda hemfikır Dolayısıyla turbulans elektromanyetık kuvvetler basmç dalgaları çarpısmalar gıbı bırbınyle tam kaynaşmayan pek çok etkenı hesaba katmak lazım Gerçı bunlan da dıkkate alarak çok sayıda TıtıusBode tarzı yasa gelıştırü dı, hatta o kadar çoklar kı artık astronomı dergüerı bunlara yer büe ayırmıyor Ancak ılgınç olan şu Son olarak ana yasadan model değü modellerden bır yasa çıkarüdı Parıs Ecole Normale Supeneure uzmanı François Graner ve Toulouse MıdıPyrennees Gozlemevı'nden Berengere Dubınlle yaptıklan çalışmada tum modellerın ıkı ortak noktası oldugunu buldular Ma, sıstemın rotasyonundakı değışmezlık ( başlangıçtakı madde dağüımının bellı bır yon gozetmemesı) otekı de bırımın değışmezlı ğı (bellı bır nokta ıle Guneş e uzaklığı oncekının ıkı katı olan başka bır nokta arasındakı fîzıksel değışımın Seri bağlanmif ampuller Neden avlzelerin ampulleri çok kısa sürelerde yanma eğttlml noktanın konumu ne olursa olsun sabıt kalması) Da araşgöıterir? Rastlantı mrfOlasılık hesaplanna gore hayırfEâer her tırmacı bu ıkı hıpotezı goz onune alarak herkesın kendı ampul blr yılda belll blr yanma olasıhğı tafiyona, o halae 2 yasasını çıkabüecegmı kanıtladüar ampulun yanması arasında ortalama 4 ay süre geçer. 3 ampul Olayı bıraz daha karıştıralım mı' TıtıusBode modelı dışında gelıştırılen ve sımetnyı temel almayan başka ya1 salar var PansMeudon Gozlemevı'nden Laurant Nottale Eınsteın ın Izafıyet Teorısı ra genelleşnren' Olçuttın ızafiyeh' teorısını gebstııdı Yerçekımı ve ızafiyet kanunlarını bırleştıren bu teorıye gore gezegenlenn konumu n'ın karesı' şeklmde gosterüebılıyor Esasen gezegenlerin oluşumunu açıklayan teonler konumlannın bellı bır yasaya uy dugunda bırleşıyor Ancak bu modellerden hıçbırı kesın olarak kanıtlanmadığı gıbı hepsı bırbırınden farklı ama hepsı de gozlemlere uygun1 Kısaca, gerçek pek çok şeküde modellenebüıyor Bu karmaşadan nasü sıyrüsak' Geçen yü Jacquea Laskar yem bır yaklaşım ortaya attı ve şoyle dedı 'Maddenın olaya kanşmadıgı basıt fızıksel kavramlardan yola çıkalım Yanıkaostan1' Laskar Poincare, Laplace ve Leverrier nın çalışmalannı ılerleterek. 1990'lann başında gezegenlenn hareketının kaotüc oldugunu karutlddı Buna gore gezegenler arasındakı çekım kuvvetlerını düdcate abndıgında gezegenlenn elıptık degü, normal bır yorunge etrafında dondugu sonucuna varüıyor Laskar ayrıca gokcısımlerının konumlannı olçerken yaptıgımız hatalann, her 10 müyon yüda 10 kat arttığını da ortaya çücardı Boylece, uzun vadede geçerlı bır konum hesaplamanın ımkânsız oldugu açığa çıkmış oldu Başka bır deyışle gezegenlenn konumu SolomonoffKolmogorovChaıtın modehnde tanımlandıgı uzere tamamen ıastlantsal1 Bu noktada ıster ıstemez bır soru gelıyor akla Rastlantısal olarak gezınen gezegelerın harekeunde kural aramak bır paradoks değü mı'Laskar 'hayır"dıyor "Tumyorungeler kaotüc' dıyen Laskar Merkur dışındakı (çunku dış bır etken devreye gırdığı anda Venus'le çarpışma tehlıkesı barındırıyor) hıç bır gezegenın yorungesının bır dığenyle artk kanşmadığını ve guneş sıstemının arnk dengeye ulaştığını ıfade edıyor Uzman merkezınde bır yüdız bulunan ve donen bır dısk uzerıne, rastlantısal olarak hareket eden 754/4