Katalog

bir müzik çıkıyor Gelgelelim, içıne bir alıcının yerleştirilmış oldugu ceketi egitımsız bir arkadaşına verdiginde, müzık, tum orkestra ansızın sarhoşa dönmüşçesine, detone oluyor. Nakra'nın Massachusetts'teki "Immersıon Music" adlı laboratuvannda hıçbir muzısyen yok; yalnızca, bir çeşitli çalgılann seslerini birleştiren elektronik bir aygıtın oluşturduğu bir siberorkestra var. Ancak, gerçek bir orkestrada oldugu gibi, sıberorkestra da yalnızca ıyi yönetüdıginde, yanı şefın sag eliyle sesin yogunlugunu, sol eliyle de muzigin temposunu gösterdıgınde, kusursuz bir yorum sergiliyor "Nakra sistemı tıpkı bir muzik aletiymiş gibi çalıyor," diyen Arizona Eyalet Üniversitesi orkestra şefligi egitmeni GaryHill, bu yenı buluşla orkestra şefligı disiplınını daha verimlı bir biçimde ögretecek bir yontem ararken tanıştı. Tum profesyonel orkestra şefleri gibi, Hill'in ögrencileri de meslek yaşamlarına ayna onunde orkestrayı yöneterek başlıyorlar, muziği yalnızca kafalannda üretıyorlar kiler arasında bir uyum sağlandı Ceketin yapüdıgı yapışkan malzeme olan likra alıcıların tenle temas etmesine olanak tanıyor ve giyerü rahatsız etmiyor. Bir ögrencı tarafindan gıyildiginde, ceket ile bilgisayar bellı parçalan kendüıgınden yeniden çalan elektronik bir ses birleştirıcisine baglanıyor. Ogrenci parçayı yönetirken bilgisayar bu devinimleri muziğe duygusal bir dalgalanma verecek biçimde yorumluyor Hıll'ın derslerinde öğrenciler belli yeteneklerin sınanmasma olanak tanıyacak biçimde tasarlanmış bir dizi müzik parçası üzerinde çahşıyorlar. Bilgisayardan gelen tepkiler ögrendlerin kas devınımlerını muzigin tınısına göre ayarlamalanna olanak tanıdıgı gibi, kaslar yanhş kullanıldıgında garıp sesler çıkartarak, onlan cezalandınyor da. Deneylerden elde edilen ilk sonuçlara baküırsa, sistem yeni başlayan ögrencüerın orta duzeye gelmelerine dek geçen süreyi yanya indirıyor. Hill'e gore, bu sistem özellikle öğrencilere bedenin üst bolumunu gevşermelerini öğretirken çok işe yarıyor. Uçuşa hazır Uçağuı govdesı aluminyum levhaların ust uste yerleştirümesi sonucunda oluşturulur ve bunların arasındaki baglantüar zamanla en alt katmandan başlayarak aşınırlar Bu aşınma, bırkaç yüda bir parçalar ayrüıp gözden geçirilmedıgi surece, kolay kolay saptanamaz. Gelgelelim , fizık uzmanları bu aşınmanın bir sorun yaratmadan belırlenmesine yardımcı olabüecek yeni bir yöntem gelişürdüer Söz konusu yontem, aşınmanın oluşturdugu manyetik alanın belirlenmesine dayanıyor. Bu tur manyetik alanların gucu, dunyanm manyetik alanına kıyasla, yaklaşık 100 bin kat daha düşüktur Ancak, Vanderbilt Üniversitesi fızık uzmanlan John Wikawo ve Grant Skennerton bunun bir biçimde saptanması gerektıgını duşunerek, kısaca SOUID adıru verdikleri bir "süperüetken kuvantum kanşım aygıtı" geliştirdiler. SOUID, çok düşuk sıcaklıklarda süperüetken bir olçum tubundeki kuvantum etkilerini ölçerek, milyarda bir teslalık en güçsüz manyetik alanlan büe saptayabıliyor. Wikswo ve Skennerton, ölçüm tübünü hava kafesli baglantı uzerinden geçirmek suretiyle, gizü aşınımın bir haritasını çizdiler. Yeni yontem uçakta aşınmaya yol açan etmenler konusundaki göruşleri şimdiden degiştirmeye başladı. Şaşırücı bir biçimde, Hava Kuvvetleri'ne ait uçaklardan alınan bağlantılann üzerıne antılmış su püskürtülmesinin, tuzlu suya batınlmış gıbı olumsuz bir etki yarattıgına tanık olundu Wikswo, antılmış suyun, büyük bir olasüıkla bağlantılann içinde onceden birikmış olan kimyasalların yayümasına neden olduğuna dıkkat çekiyor. Bu arada, Kaliforniya Üniversitesi'nden Helene Groısman Amerikan Fizik Dernegi'ne verdigi bir demeçte, SOUID'in manyetik parçacıklara ilişen mikroplann saptanmasına da yardımcı olabilecegini belirtti. Hava kirliliğine yeni bir çözüm Arabanın motorunu yanm saat çahştınn, hitrokarbonun % 8O'ı ilk iki dakika içinde, yani motor henuz sogukken, çevreye yayüır. Gelgelelim, Amenkah bıhm Nakra şef ceketinı MIT'de bir araştırma yaptıgı sıadamlan artık motorun çahştınldığı andan ıtibaren sırada geliştirdı. Soz konusu ceketın sırt, on ve kollarında, cakmış gibi bir etki yaratarak, hava kırlılıgıni onlemenin giyenin kalp atışlarını denetieyen ve kaslardan gelen bir yolunu buldular Nasü mı? Arabanın en uçucu yakıtıelektrıgı çeken alıcüar var. Bu alıcdar ceketin eteginden nın bir bolümunü saklayıp, bunu motorun ilk çalışma uzanan tellerle bir bılgisayara baglı. Nakra sistemı ayaraşamasında kullanarak. Araba motorlan benzini yalruzlamak amacıyla, ceketi altı orkestra şefı üzerinde yuzca buharlaştıgında yakabilirler. Ancak, soguk motora lerce saat denedi. Bilgisayar yardımıyla, her orkestra şeaktanlan yakıtın buyuk bir bölümü sıvı durumunda kafinin kas ve kalp devinımlerıyle ılgili verılerle, muzigin lıp yanmadan egzostan dışanya atüır Yanmamış bu yabelli bölumlerindekı yogunluk, tempo ve duygusal tepkıt azot oksitlerle kanşarak, hava kırlılıgının en onde gelen etmenlerinden birı olan, ozona donuşur, Bu etYunuslann çıkarttıklan o sevimli kinin önüne sesler etküeyıcı bir av sahnesınin pargeçilmesi çalan olabılır. Yunuslann avlannı ses amacıyla, yoluyla sersemlettıkleri göruşü yaklaşık araştırmacıyırmi yıldır öne sürülmekle birhkte, bular araba gune dek hiç kimse ne böylesı bir olamotorundan ya tanık oldu, ne de yunuslann çıkartgelen ısıyla, tıklan seslerin bahklan sersemletüği, ya yakıtın en da öldürdüğünü ortaya koydu, Şimdı, küçük ve en Ken Martin ve Denise Herzing adh kolay buharAmenkah zfa araştırmacı da bu olayı laşan hidrokanıtlayan bir video kayıtı var. karbon moleküllerinVerilerin büyük bir bölümü yuden oluşan, nuslann çıkartükln sesleri bir gemiden % 5'hk bölükaydedip, denizm derinliklerinde neler münü ayıran olup bittığı yönünde kestirimlerde bulunan araşürmaalar taraundan elde edildi. Ancak Marten, peşıne düştüğü bahğı yakalamak amacıyla duşuk ütreşımli bir aygıt gesesler çıkartan biryunusun görüntüsünü vıdeoya kaydetti. Ringa bahğına yaklaşan yunuslann bahklann en ıyi biçimde liştirdiler. duyabilecekleri türde düşük titreşimli sesler çıkarttığını daha önce fark eden bilim adanv, bu seslenn balığın işitme Ayrüan bu duyusuna zarar verme amacı taşıdığma dıkkat çekiyordu. Bırbaşka deneyde Marün, akustik özelhklen yunuslannkinı yakıtı, motor andıran seslerin hamsi bahklannm halkalar çizerek yüzmelerine, donup kalmalanna ya da ölmelerine yol açtığını or çalıştınldıgında kullanılmak uzere, ayn bir depoda saktaya koydu. Bu arada, Herzmg de farkh bir taktiği ortaya koyan kanıtlar elde etti. AÜantik okyanusuna özgü yabanıl beladılar. Bu yakıtın büyük bir bolumu soguk motorda binekh yunuslan mceleyen araştırmacı, bunlann kumda, ya da denizm dibinde avlanırlarken ortatitreşimli.vızılülı bir ses le buharlaştıgından, çevreye yayüan yanmamış hidroçıkartüklanna tanık oldu. Herzing, kuma gömülü yüan bahklannm sesm etkisiyle havaya sıçradıklannı, ya da donup kakarbonlann % 50'sinden çoğunu ilk aşamada yok edilarakyunusun kendisinı yakalamasına olanak tanıdığını belirtiyor. Öteki bilim adamlan ıse bu görüşü pek de ınandm yor. Yaklaşık 2.5 kilo agırhgındakı yeni aygıt, daha ilk cı bulmuyor ve yunuslann, avlannı sersemletmek değıl, yalnızca yerlerini belirlemek amacıyla sesten yararlanıyor ola çalıştınldıgında motor soguk olsa büe, sıcakmış gibi bir bıleceklerini düşünüyor ve ' 'Sualtı dünyası yabancısı olduğumuz bir dünyadır. Bunedenle, yorum yaparken çok dikkat etki yaratıyor. Aygıtın bu yü içinde Ford şirketi tarafinli olmaız gerekır," diyorlar. dan denenmesi bekleniyor. YUNUSLARIN ZIYAFETI Sayfa haberleri: NUgün Özbaşaran DedeRita Urgan 740/7