Katalog

uzay dıklerının yardımıyla daha değışık ve ıçenğı daha zengın oyunlar oynadıklarını behrtıyor Bunun dahay vanın zıhmsel yeteneklen uzerınde pozıüf etkısı olduğunu duşunuyor Kopeklerde ınsanlarla temas yoluyla qelışen bır zıhınsel yetenek de üetıv ım Mıklosı ve arkadaşları kopekle ı ın ınsanlann el hareketlerıne tepkı v'ermeyı ogrenebıldıklennı ılerı sunıyor Sahıplerının bır el ışaretı, katdsını çevırmesı hatta bır bakışı bıle hayvanın ne ıstendıgını anlaması ıçm yeterlı Bu eylem çok basıt gıbı gorunmekle bırlıkte, şempanzeler dahıl pek çok hayvanın yapamıyacagı kadar zor bır becen Bılım adamları kopeklerın el hareketlerının ne anlama geldığını anla dıklanndan emın Atlanta Emory Unıversıtesı'nden Brian Hare ve Michael Tomasello 6 aykk bır kopegın ınsanlann jestlennden bır anlam çıkaramadıklannı ancak başka kopeklerden gelen sınyallerı algüddıklanru üen suruyor. Ancak bu olgu 4 yaşındakı kopeklerde tersme donuyor Büım adamlanna gore bu şoyle açıklanabüır Kopeklerde buyuk bır olasüüda bırbırlennın ısteklermı gozlennden okuma gıbı doğuştan gelen bır yetenek var Kopekler aynı yetenegı ınsanlann ısteklennı kavrama konusunda da gosterebüryor Ancak bu arada kendı turlen üe olan üeuşımlenru yıurebüıyor Tbmasello bunu şoyle açıklıyor "Kopekler genetik olarak ın sanlara uyum saglama konusunda çok gehşmış bır yetenege sahıp" Mıklosı, bu arada kopeklenn sınyal alabıldıklen gıbı, sınyal gonderme yetenegıne sahıp olup olmadıklannı araştınyor Kopek yavrulannın gehsmelennı ızleyen Mıklosı şu sonuca vanyor ' 'Kopekler ınsan ve maymun yavrulanna benzer Bunun arkasında yatan etmen şartlanma ve son derece gelışmış zıhınsel algüama yetenegıdır" Son uzay haberleri Mart ayı uzay çalışmalarına pek uğurlu gelmedi. Ayın kayda değer uzay haberleri Hazırlayan Cem Say ] ATIŞLAR DURDU Fırlatmalannı Buyuk Okyanus'ta emeklı bır petrol sondaj platformundan yapan Sea Launch şırketı üancı tıcan ısınde RusUkrayna yapımı Zenıt3SL roketmdekı anza nedenıyle başansız oldu Fırlatma oncesı komut lar dızısındekı bır yazüım hatası sonucu roketın üancı aşaması vakünden once sonunce merkezı Londrada olan ICO Global Communıcatıons şırkeonın ük mobü üeuşım uydusu ICO Fl okyanusun dıbını boyladı Sea Launch yetküüen hatanın h s a zamanda duzeltüebüeceğını ve bu yaz aüşlann tekrar başlayabüeceğını soyledıler melerı ıstendı Bır tel kafesın ardındakı plastık kaplann saplanru çekebüırlerse yemekle odullendırüecekleıdı Beklenüdığı uzere, kopek üe sahıbı arasındakı bağ ne kadar kuvvetlı ıse, kopeklerde sorun çozme yeteneğı aynı oranda zayıf kalmışü Ancak kopek sahıplennın, kopeklermı teşvık etmelerı durumunda aradakı fark kayboluyordu 'Sa hıplerıne sadakatle bağlı kopekler sorun çozme konusunda becenkh değüler ancak bağırrüı davranışlanyla dıkkat çekı yorlar" dıye konuşan Mıklosı "Bunun da nedenı sorunu anlamamalan değü" dıyor Csanyı ve ekıbı bu ıddıalannı kanıtiamak ıçın korlere rehberhk yapan kopeklen ınceledüer 'Kım sahıbıne daha fazla bağlıysa sorunu da daha ıyı çozer' dıyen Csanyı şoyle konuşuyor "Bu noktada bağltfık, zor durumlarda kopeğı sahıbıyle daha fazla ışbırlığıne gırmeye ıter Rehber kopekler kontrolu ele almalan ıçm eğıtümekle bırlıkte, hayvan sahıbıyle üıskı kurar kurmaz, karar verme yetkısını sahıbıne bırakır ve ancak gereksınım duyulduğunda devreye gırer" Bugune dek yalnızca ınsanlann bu gıbı karmaşık üışküere gırdığı duşunulurdu Dfltaraf arasında ınsıyaüf sureklı olarak el değıştnr Dığer hayvanlar ortak amaç ve çıkar çerçevesı ıçınde bırlıkte hareket ederler Suruler hahnde avlanmak veya surudekı yavrulan savunmak gıbı eylemler buna en guzel omektir UYDULAR DÜŞECEK Mİ? Uydu telefon şırketı Irıdıum ıflastan kurtulma umudunu keserek tum hızmetlerı durdurma ve uydulannı duşurme karan aldı Dunya çapında 55000 abonesı olan Indıum'un 5 üa 7 naüyar ABD dolanna mal oldugu tahmm edüıyor Gezegenın her koşesınde bağlanulı kalmayı sağlayan ük ağı kuran şırketın 66 uydusunun yorungeden denıze duşurulmesmın tamamlanması üa yü alacak Uydular uzayda 'sahıpsız" bıraküdığında kontrolden çüap dığer uzay araçlanna zarar verebüıyor veya parçalanarak "uzay kırlüığı"nı arurabüıyorlar 17 Agustos depremınde uydu bağlanusı olmayan devlet bınmlennın (cumhurbaşkanı dahü) halı meydana çüctıktan sonra daha geçen ay tum ü valüenne bırer uydu telefonu ahnmıştı Devletlenn bu turden hassas altyapı hızmetlennde (hele de yabana) şırketlere bel bağlamaması gerekügının artk anlaşüacağı umuluyor Kurallara boyun eğme Csanyı'nın goruşlenne gore (Frank'ın tersıne) evcüleşürme kopeğın bılışsel (kavrama algüama) yeteneklennı artünr Insanlar, üışkı kurma yetenegı sayesınde, geneük olarak ogrenme ve kurallara uyma eğılımı taşıyan bır hayvan yarattdar Bu da tum kopeklenn toplumsal çevreye uyum sağlayacağı anlamına gehr Cıddı bır eğıtımden geçmeseler büe, yalnızca ınsanlarla bırlıkte olmak kopeklenn sosyalleşmesı ıçm yeterhdır Varolan kurallan kavrama konusunda çok yetenekhdırler Csanyı'ye gore kopekler bu kurallan aralannda oynarken veya dığer ınsan ve hayvanlan ızlerken oğrenır "Evrim sürecinde aynı ortamı paylaştığımız Simgeler ve sinyaller Csanyı nın bır dığer arasürma alanı da köpeklerle çok kopeklenn lısanı nasü algüadıklan Ortalama olarak olgunluk yaşında bır ev şey paylaştık. hayvanı 40 ıfadeyı anlayabüıyor Bunun pek çogu da sınyal veren hareketlerden Insanlar ve oluşur Bu kapasıte 7 üe 80 ıfade arasında değışır 'Kopeklenn anlayısı ınsankopekler birlardan çok farklı' dıye konuşan Csanyı, "Bızler sımge olarak sozcuklen kulbirinden pek çok lanınz onlar sozcuklen sınyal olarak kullanıyor' dıye konuşuyor konuda Insanlarla aynı çevreyı paylaşmak koşulu üe kopeklenn sosyal yeteneketkilendi..." lennı anlamak rnumkundur Csanyı bu konuda şoyle konuşuyor "Insan evnmının temelınde kalabalık halde yaşama olgusu yatar Neden olduğunu bümıyoruz ancak ük ınsanlar bır bolgede yığümayı uygun gormuşler Bunun sonucunda ortaya pek çok sorun çıkmış Iletışım sosyal bağlar kurallara uyum ış bırlığı gıbı konularda ınsanlarla bırlücte kopekler de evnm geçırmışler Insanlar bırarada yaşamanın gereğı olarak em paü yetenegını gelışürmış Bana kalırsa kopeklerde de bu yetenek gekşmıştır" Ancak buna bazı büım adamlan karşı çüayor Csanyı ye gore kopekler başka bır ınsanın veya kopeğm tehlıkede olduğunu anlıyor hasta veya uzgun ınsana empatı duyabüıyor Berkoffdabugoruşekatüıyor Kopekler Sevgı Konusunda Yalan Soylemez adlı kıtabın yazan Jeffrey Masson da kopeklenn ınsanlara empatı duyduğunu üen suruyor Kopeklenn ınsanlara sevgı konusunda oğretecegı şeyler olduğunu soyleyen Masson Evnm suresınce aynı ortamı paylaştığımız bu hayvanlarla çok şey paylaştık Dolayısıyla ınsanlar ve kopekler bırbırlennden pek çok konuda etküenmıştır \ TÜRKSATT'TA KESINTİ Turksat 1C uydusunun tum üeuşım hızmetlerı 37 daküca boyunca kesmtye uğradı ve kablo TV abonelen çoğu Turk kanalını bu sure ıçınde ızleyemedı Turk Telekom, uydu uzennde oluşan "elektrostaük deşarj' nedenıyle 64 acü durum komutunun kendüığmden devreye gırerek uydunun radyo, televızyon ve dığer haber leşme trafiğını sağlayan tum transponderlennın enerjısını kestiğını açüdadı Olay Kanal 6 televızyonunun yayınlannın odeme guçlugu nedenıyle kesüdığı zamana rastladı SORUMLU BENİM NASA muduru Danıel Goldın ajansın geçen yü ardarda üa Mars sondasmı kaybetmesının tum sorumluluğunu ustune aldığını açıkladı Yülardır gezegenlerarası seferler ıçın "daha hızlı daha ucuza daha ıyı" felsefesını savunan Goldın sondalan gebştıren ehplenn butçe ve personelının fazla kısümış olduğunu kabul etü 28 Mart'ta sonuç raporu yayınlanan bır soruşturma, Mars seferlennde knnk testlenn atlanması ve olası anzalann gozardı edümesıyle çok fazla rıske gırüdığını ortaya koymuştu NASA'nın' mars oluşu" üe sonuçlanan olaylar dızısı 23 Eylul'de Mars Clımate Orbıter sonda sının uçuş muhendıslennın seyrusefer bügüennı metnk sıstem yenne Ingüız sıstemıyle gondermesı uzenne kızü gezegenın atmosfennde yanmasıyla başlamıstı Kendısme buyuk umutlar bağlanan Mars Polar Lander ınıcısınden de 3 Aralüc'ta ınışe geçmesınden sonra haber ahnamamıstı MPLın ınış bacaklan açüdığında yanlışlıkla yere konduğunu sanmasına ve boylece henuz 43 metre yuksekhkteyken ınış motorlannı kapatrnasma yol açan sorunlu bır algüama cıhazı yuzunden yere çakıldığı sanılıyor Mufettışler bu sorunun zamanında farkedümesı hahnde sondanın 11 aylık uzay yolculuğu boyunca gondenlebüecek yenı bır yazüım yardımıyla kolayca çozulebüeceğını büdırdüer Colorado Uruversıtesı nden Marc Bekoff, kopeklenn, kurtlann ve çakallann nasü oyun oynadüdannı ızledı "Tum hayvanlar kendı turlen ıçın geçerlı olan davranış kurallannı oyun oynarken ogrenır" dıye konuşan Bekoff Bana kalırsa kopekler davranış kurallannı ınsankopek arasındakı oyunlardan ogrenır Once kabul edüebılır davranışlann temel kurallanndan ışe başlar Ornegın kopeklenn ük ogrendıgı şey can yakmadan nereye kadar ısırabüeceğını kestınnelerıdır Dığer hayvanlardd oldugu gıbı oyun oynarken benımsedık len davranışlan torpuleyerek başka yerlerde de kullanabılırler dıyor Insan ve kopek arasındakı etküeşımın evnmsel etküerı konusunda çok fazla draştuma yapünıamış olmasına karşın Bekoff kopeklenn zıhınsel yeteneklennın ınsanlar tarafından zengınleştırdıgmı duşunuyor Laboratuvannda gerçekleşürdıgı deneyler sırasında kopek yavrulannın oyunlanyla, çakal veya kurt yavrulannın oyunlan arasında çok buyuk bır fark olduğunu üen suren Bekoff kopeklenn ınsanlardan ogren Reyhan Oksay 4 Mart 2000 New Scıenüst 682/19