Katalog

Depremde evlerin çöküşü ve hesap bilmeyen mühendisler ve etik.... M. Hasan Boduroğlu (*) » Y urdumuzun 1939 Erzıncan Deprerrunden sonra yaşamış oldugu en buyuk deprem felaketı üe ılgılı olarak çok yazüdı ve konuşuldu Ancak bazı hususlann uzerınde daha aynntüı duşunmekte yarar oldugu goruşundeyım Bunlardan en onemlısı deprem hasarlarının ve can kaybırun neden bu kadar fazla oldugudur Deprem bolgesındekı çoğunlugu son ellı yüda yapümış olan yapı stogu sonucu olumsuz olan bır deneyden geçmıştn Bu konu uzerınde etrdflıca duşunmekte nedenlerını genış bır perpektıf ıçınde ele al makta ve yapılacak yasal duzenlemelerde aşagıdakı hususlan gozonune almakta yarar olacagı kanısındayım Depıem oncesı yapılanlarla ügılı bazı gozlemlerden bdşldmakta yarar gonıyorum Bunlardan en onemlısı ulke mızdekı kalıteh ınşaat muhendısı oramnın son otuz ve otuz beş yıldır azalmış olmasıdır Hızlı şehırleşme ve konut ıhhya cınm hızla artması ulkemızdekı ınşaat kahtesınde duşmeyı de beraberınde getırdı Burada en onemlı faktor eğıum olarak duşunulebılır 60 lı yülann başlarında karşımıza çıkan ozel yuksek okullar bır donum noktası oldu Bu okullann hemen hemen hepsınde donemın en ıtıbarlı meslegı olması nedenıyle bır ınşaat bolumu açıldı Bu okullarm bazılannda egıüm gorecelı olarak ıyı olmakla bırhkte ogrencüerın sevıyelerı hakkında her zaman tereddutler soz konusu oldu Bu ogrencüerle ayn sınavlarla ogrencı alan sayısı o zaman çok kısıtlı olan unıversıtelerde okuyanlar arasında yetenek ve bılgı bakımından buyuk farklılıklar oldugu hep tartışüdı 60 lı yıllann sıyasal karmaşası ıçınde bu yuksek okullar 1971 yılında Anayasa Mahkemesının aldığı karara gore kapatıldı ve mevcut ogrencüer o zaman yenı kurulmuş olan Devlet Muhendıskk Mımarhk Akademılerıne baglanarak eğıtımlerıne devam etü ler Ancak yeterlı oğretım elemanı bulunamaması nedenıyle buralarda da egıtım sevıyesı gıderek duştu Belkı bu okulla nn kapatılması yerıne gereklı yasal duzenlemeler üe aksayan yanlan duzeltüerek en azmdan 30 yülık bır gelenek oluşması sağlanabılırdı Uzunca bır suredır yerel yonetımlerde olan ınşaat ıznı ıçın yalnızca mımarı projenın ımar durumuna gore kontrol edılerek statıkbetonarme hesap ve projelerı uzerıne sadece gorulmuştur ıfadesı konmuştur Ne oldugu bellı olmayan bu ıfade üe bu sorumluluk tamamen bu projelen ureten yukan dakı sozu edüen muhendıslere devredümıştır Bu tur uygulamalar o kadar yaygınlaştı kı bazı ogretım uyelen büe kontrol ettıklerı projelere go rulmuştur ıfadesı koyarak bır bakıma kendüerını bu sorumluluklar dan kurtarma yolunu seçtüer Aynca bırçok projede yapan çızen ve kontrol eden aynı muhendıs oldu ve kendı kendını kontrol etmek gı bı yanlış bır duşunce oluştu Aslında beledıyelerdekı mu hendıslerm bu kontrol gorevıne ye tışebılmesı gerek bu hususta yet kın olmamamalarından ve gerekse sayüarı bakımından olanaksızdır Bu konuda bu projelerın başka mu hendısler tarafından kontrolunu saglayacak yasal duzenlemelere de gıdümedı Benzer olarak bına uıetımı de teknık uygulama sorumlusu (TUS) olarak adlandınlan mı mar ve ınşaat muhendıslerıne devredıldı Bu hşüerın bırçogunun adının yazüı oldugu şanöyeye bır defa büe ugramadı gı sık sık gelen duyumlar arasındadır durumunun degışmesı sonucu uç kat daha üave edüen bınalar oldugu ıddıa edümektedır Deprem etıgı dedıgımız zaman bu sorumluluklann bır zıncır ıçınde goz onune alınması gerekmektedır Bu sorumluluklar ve etık kavramlar devleün en yuksek makamından ınşaatta çalışan demır beton ışçısıne kadar uzanan genış bır yelpaze ıçmdedır Deprem sonrası hızla yapüması gereken yülann ıhmalıne ugramış yasaların yenıden duzenlenmesıydı ve depremden yedı ay geçmesıne ragmen bu hâlâ gerçekleştınlemedı Bu yasalar uzennde uzunca bır zamandır bakanlık unıversıteler meslek odalan gıbı genış bır uzman katıhmı üe yapümış bır çok hazırhk varken bunlann bazüannın degıştınlerek yasalaştınlması yoluna gıdüdıgını goruyoruz Bu yasalar Imar Yasası Yapı Denetımı ve Yetkm Muhendıs (adı nedense uzman muhendıse donuşturıümektedır) Yasası Yapı ve Deprem Sıgortası Yasası olarak sıralanabüır Onarılan binalarda çökmeler Son depremde hasar goren yapüann onanm ve guçlendırme ışının hızlı yapüabümesı ...!. " ? m o r t a v a Çikanlan 'geçıcı proje muşa1 viri' iınvaru başlangıçta üa gunluk bır kurs ve şeklı bır sınav üe meslekte 15 yüını doldurmuş olan yaklaşık 500 kışıye verümıştı Daha sonra ıse mezunıyetınden beş yü geçen herkese bu geçıcı unvan venldı Basından 17 Agustos 1999 depremınde proje ve muteahhıtlıgını yaptüdan bınalan çoken muhendıslenn de bu proje muşavrrı unvanını aldıgı duyulmaktadır Duzce ve Kaynaşlı' da 17 Agustos 1999 Depremı sonrası yapüan bır taJam hatalı guçlendırme ışlemlerı bu brnalan 12 Kasım 1999 depremınde goçmekten kurtaramamıştır Bu ışı bümıyen muhendıslenn bu projelen yapmaya kalkışmalan da eük kavramının olmadıgını gosteren bır baska ornektır Hasar goren yapüann hızlı hasar degerlendırümesınde yapüan hatalar 12 Kasım 1999 Duzce Depremınde acı orneklere donuşmuştur Hasar degerlendırmesı yapan bazı muhendıslenn guçlendırme ışınde hıç deneyımlerı olmadıgı halde bına sahıplenne hasarlı olan kolonu mantolamak yeter gıbı bır takım ışlemler onermelen dıger bır olumsuz etüc ornegıdır Veya bır ogretım uyesının üa kolonunda korozyon olan bmada üa kolon arasma betonarme perde oluşturarak bu ışı çozmesı ve boylece onanm ve guçlendırmeyı hıç bümedıgını belgelemış olması da başka bır orneknr Aynca devleun çeşıtlı kamu kunımlanna aktarmış oldugu parasal destegın Aralık 1999 sonuna kadar kullanüması gerekçesı üe onanm ve guçlendırme projelerının çok hızlı hazırlanması ve uygulanması da bır çok hatayı beraberınde getrecekur Unutulmamalıdır kı deprem bınalarda kı en kuçuk hatayı dahı afletmemektedır Yukandakı hatalan onlemek ıçın uzman muhendıslerce Afet Bolgelennde Yapüacak Yapüar Hakkında 1998 Yonetmelığıne uygun olarak yapümamış kontrol edümemış he sap ve projelerın uygulanmasına beledıyelenn kesınlüde ızın vermemesı gerekmektedır (*) Prof Dr İTU Inşaat Fakultesı Oğretım Uyesı Ya depreme dayanıksız olursa? Butun bunlar bır etık kavramını duşundurmektedır Depremde etık dedıgımız zaman ne arüıyoruz9 Konuyla ügüı bazı ornekler sıralayabüırız Hastane ve okullar ıçın Bayındır lık ve Iskân Mudurluklerı unıveısıtelerden bunlann depreme karşı dayanüdı olduguna daır rapor ıstemektedır Deprem oncesı bu raporlann yeterlı bır ınceleme yapümadan verüdıgıne daır bır çok ıddıa soz konusu oldu Hastane ve okuUarın guçlendırümesı denıldıgı zaman eger hastane depreme dayanıksız çıkarsa ınsanlan orada nasü çalışünnz dıye duşunuldu Bınalarda mıman bır degışüdıge gıdüdıgı veya mevcut bır bınaya kat üave edüecegı zaman bınanın tekrar analızınde yenı duşey ve deprem yuklerının ınşaat muhendısınce goz ardı edüdıgı gonüuyor 17 Agustos 1999 depremınde Duzce de çoken bınalann buyuk çogunlugunun ımar affin dan yararlanan bınalar oldugu Avcüarda da çoken bınalann çogunun başlangıçta dort kaüı olarak ınşa edüen ancak ımar Hesap bilmeyen mühendisler Bu sureç 1981 yılında çıkan Yuksek Ogretım Kanunu üe devam ett YOK yasası üe akademıler Uraversıtelere donuşturuldu ve daha sonra bııçok yenı unıversıte de kuruldu Egıtım sısterrundekı bu bozukluklara üave olarak her yenı kuru lan unıversıtede yeterlı sayıda ogretım uyesı olmamasına ragmen ınşaat bolumlerı açüarak yıne çok sayıda mezun verümeğe devam edüdı Boylece muhendıs sayısı katlanarak arttı buna karşüık kalıtelı muhendıs sayısı artmadı Ulkemızde duzenlı bır meslek ıçı egıtmını yerleşmemLş olmasından bu muhendıslere deprem muhendıslıgındekı yenı bılgüer de duzenlı olarak aktanlamadı Çogu zaman açüan kurslara ıse hıç ügı olmadı Bunun sonucu muhendıslık hızmetlerınde çok duşuk ucretle ancak yetersız hesap ve projelerle ış yapan mühendisler ortaya çıku 1992 Erzıncan Depremınden sonra bolgede yapüan ıncelemelerde çoken veya agır hasar goren bır çok bınanın projelennı yapan muhendısın deprem hesabı yapmadıgını ve yapmasını da bümedıgını soylemesı büe bunun en uzucu ornegıdır Bu orneklere dıger depremlerde de rastiamld Ulkemızde muteahhıtlerce muhendıslık hızmetlerınde ekonomı yapüması duşuncesı kotu kalıtelı projelerın yapümasına ve aynı şekılde uretümesıne neden oldu Bunlar uzun sure farkedümedı Çunku ulkemızde meydana gelen bırçok depremın kentsel alanların dışında olması bu sakatlıklan gozlerden sakladı Aynca konut üıtıyacının buyuk bır kısmı kooperatıf ler vasıtasıyla gerçekleştırümektedır Bu kooperatıflerın çogunda da herhangı bır yapı denetımın olmaması ve halkımız da deprem büıncının yerleşmemış olması kalıtesız konut yapımındakı artışm bır başka nedenı oldu Onanm (tamır) hafıf hasar goren bır bınanın yuk taşıyan elemanlarının eskı halıne getınlmesıdır Bu ıslem ıle bınanın deprem oncesı guvenlığının aynen devam ettınldığı beyan edılmıs olur Guçlendırme (takvıye) ıse, orta veya ağır hasarlı bır yapının ayrmtılı olarak ıncelenerek bundan sonra olacak depremlere karsı dayanıklılığının artmlması ıçın yapılan ıslemlerdır Cuçlendırme hasarsız mevcut yapılara da uygulanabıhr Bu ıslemlerm sağlıklı yapılabılmesı yapı hakkında bılgılenn toplanmasına ve değerlendınlmesıne bağlıdır Cuçlendırme ıçın bınanın oturduğu zemının ıncelenmesı, bınanın malzeme ozellıklennın saptanması, bınanın proıelerı varsa bunlann bınaya uygunluğunun arastınlması, bu nedenle taşıyıcı elemanlardakı donatılann (demır çubukların) belırlenmesı gerekır Bu bılgılenn toplanmasından sonra, bına 1975 yonetmelığınden once yapılmıs ıse 1998 deprem yonetmelığıne gore duşey ve deprem yuklerı altında analızının yapılması gerekır ve guçlendırme projelerı hazırlamr 1975 sonrası yapılan bınalann once 1975 deprem yonetmelığıne gore analızı yapılır Eğer elde edılen zemın ve malzeme verılerıne gore yapılan analızde bına 1975 yonetmelığıne gore dayanıklı ıse bu husus belırtılır ve mal sahıbıne bınanın deprem guvenlığını artırmak ıçın 1998 yonetmelığıne gore guçlendırme yapılmasınm ıstenıp ıstenmedığı sorulabılır Halen çesıtlı kamu veya ozel sektor bınalarmda denetleme yapılmaksızın uygulanmakta olan guçlendırme pro/elennın ve ınsaatların mutlaka denetlenmesı sağlanmalı ve çok ıvedı olarak bır Onarım ve Cuçlendırme Yonetmelığı veya Esasları hazırlanması gerekmektedır Onarım ne, güçlendirme ne? 682/10