Katalog

Zümrüt'ten akisler Bilimkurgudan gerçeğe A. M. C. Şengör "Nihai gerçek" meselesi Üç hafta önce (14 Mart 1998; CBT no. 573) "Zümrüt'ten Akisler" köşemde yayınlanan Tartışamamak: Neden ve Sonuçları başlıklı yazım için CBT yayın yönetiminin koyduğu öz cümle "'Nihai gerçeklerin olmadığını ve gerçeklere sadece tartışarak yaklaşabileceğimizi oğrenmeliyiz" şeklindeydi. Bu köşedeki öz cümlelerin yazar dışında konulmasının bir faydası, yazarın meramını tam anlatama^ dığı durumlarda bunun pek çarpıcı bir şekilde ortaya çıkmasıdır. Iki hafta önce de böyle olmuş. Öz cümleaslında kendi içinde çelişkili olduktan başkabenim anlatmak istediğimin yalnız yansını doğru ifâde ediyor. Doğru ifade ettiği yarı, öz cümlenin ikinci kısmı: gerçeklere yalnız tartışarak (tabiî bu da aslında "gözlem sonuçları ışığında tartışarak" olmalı). Yanlış olan kısmı ise "nihaîgerçeklerin olmadığı" imâsı. Eğer nihaî gerçeğin peşindeysek, onun olmadığını önceden iddia etmek, olduğunu iddia etmek kadar yanlış bir davranıştır. Nihaî gerçeğin olup olmadığını bılmiyoruz. Üstelik, kâinat içinde sonsuz olgu bulunduğuna, en azından bizim gozleyebileceğimizden çok fazlası olduğuna göre, kâinatın tamamını içermek zorunda olan nihaî gerçeği bilebilmemiz de ihtimal dışıdır (benim 13 Aralık 1997, CBT no. 560'daki Bilemeyeceğini Bilmek başlıklı köşe yazıma bkz.). Bu durumda iki hareket tarzından biri seçilebilir: Ya nihaî gerçeği nasılsa bilemeyeceğiz deyip, kâinatın sırlarını aramaktan vaz geçmekki bu daha rahat, daha emin, daha verimli, daha zevkli bir yaşam arayışından vaz geçmekle aynı anlama gelir ve insan doğasına, hattâ biyolojik evrimin yönüne aykırıdır. Veya, nihaî gerçeğin olduğu inancı istikametinde onun peşine düşülür. Ancak bu ikinci seçim birincisinden NASA, uzay yolculuğunda yönetimi ilk kez bir bilgisayara veriyor. çok daha tuzakh bir yoi Nihai gerçeğe inanmalı ancak buinançta tada o veya şu şekilde nidogmatik Oİmamall... haî gerçeğin "bulunduğu" zannının edinilmesidir. Bu zanna düşen kimse iki hafta once açıklamaya çalıştığım şekliyle şüphe yeteneğini kaybeder ve bulduğunuveya bir başkası tarafından bulunarak kendisine tebliğ edildiğinisandığı nihaî gerçeğin de ötesinde bir gerçeğin bulunabileceği ihtimaline karşı duyularını kapamış olur. Işte bu akıl haline eski tâbirle "nasçılık", bugünlerde de "dogmaalık" veya "dogmatizm" diyoruz. Nihaî bir gerçeğe inancın dogmatik inançtan şu farkı vardır: Dogmatik olmadan nihaî gerçeğe duyulan inanç pamuk ipliğine bağlıdır. Kendisine karşı sağlam gözleme dayanan bir fikir geldiği an o iplik kopabilir. Peki bu kadar zayıf bir inancın ne faydası var diye bir soru gelebilir akla. Önce inancın zayıfının güçlüsünün olmadığını söylemek isterim. İnanç, yeterli neden olmodan bir şeyin olduğunu kabul etmektir. Yeterli neden olarak yapılan kabuller bilgiyi oluşturur. Yeterli kabul olmadan bir şeyin olduğunu kabul etmenin güçlüsu zayıfı olmaz (bu az veya çok hamile olmak gibi bir şeydir! Insan ya hamiledir ya değildir, bunun azı çoku olmaz). Nihaî gerçeğe inanmak, aslında bizim dışımızda gerçek bir âlem olduğuna inanmakla, yani realist olmakla aynı şeydir. Böyle bir âlem olduğuna inanmadan, tabiî ki o âlemi incelemeğe kalkışamayız. Âlemin bizim dışımızda ve bizden bağımsız varlığına inanmak ise bize gözlem yapma imkânının olabileceğini bildirir. Bu da bizim dışımızdaki âlem ile temas edebileceğimiz, dolayısıyla onu öğrenerek kendi amaçlarımıza uygun kullanabileceğimiz anlamına gelir: Uygarlığın temeli de bu değil midir? Bizim dışımızda bir âlemin olduğu inancı ise kendi içinde yanlışlanabilir bir öneri değildir. Bir diğer ifâde ile realizm metafizik bir inançtan ibarettir. Diğer inançlara tercih edilmesi gereğinin nedeni de hem kuramsal olarak gelişme ve ilerlemeğe açık bir yaşam programına (yani bilime) imkân vermesi, hem de bu gelişme kuramının tarihten bildiklerimiz tarafından yanlışlanmamasıdır. Tüm diğer, dogmatik inanç turlerinin ise sonları, tarihten bilebildiğimiz kadarıyla, hep hüsran olmuştur. Bu nedenle, nihaî gerçeğe inanmak, ancak bu inançta dogmatik olmamak ve nihaî gerçeğe tesadufen ulaşmış olsak bile, kâinattaki olguların sonsuzluğu nedeniyle bunu asla bilemeyeceğimizi bilmek bizleri sağlıklı, emin, rahat, verimli ve zevkli yaşama götürecek en emin yoldur. Bu yolun aracı da gözlem ışığında akılcı, eleştirel tartışmadır. 5/6/5 M offett f'ıeld NASA Aıaştuma Merkezı rnuduru Kenneth Ford, uzaydd m sanların qorev almasına taraftar degıl Ona gorc ınsanlar çok agır ve kolayca oluyorlar, ayrıca yer pcrsonelı do çok pahalıya mal oluyor Çözüm; yapay beyin. 98 yılının Temrrıu7 ayırıda ılk kez bır bılgısayar yer personelı yardımı olmaksızın tek başına bır sondayı yonetecek Insansız uzay aracı Deep Space One (DS 1) Maıs'a yapacagı yolcu lukta evrenın en akülı komputeı ı Remote Agent 'ın kontrolune bırakılacak Remote agent, 1968 yılının unlu "2001 uzay macerası "fılmmde başroldekı Hal 9000 bılgısayarını hatırlatıyor, arna HAL kıskanç, ofkelı ve kotuydu yanı daha çok ın san ozellıkleı ı taşıyoıdu Remote agent ısc sade ce akılb "Daha hızlı, daha lyı daha ucuz" parolasından yola çıkan NASA yetkılılerı, 20 kışüık bır ekıple uzay yolculuklarında ınsanın yerinı alabileceken etkılı bılgısayaı pıogıamını gelıştırdıler DS 1 sonda.sı sadea; Maıs'a gıtmekle kalmaya cak, ayrıca McAuliffe astreoıdı ve WestKohoutekIkemura kuyı ukluyıldızının da mumkun oldugu kadar yakırundan geçıp çektıgı fotografları Madrıd, Canberra (Avustralya) ve Goldstone (Kalıfornıya) dakı alıcılardan bırisıne yollayacak rutırıe programı ("Smart executıve")'planlamanın verdıgı bılgılerı uyguluyor hızı ayarhyor, manevraları yapıyor, boylece dunyadan uzaktan kumandayla yonlendırmeye gerek kalmıyor, hata koruyucu program ıse ("Lıvıngstone") detayları kontrol edıyor, planla gerçekleşenı karşılaş tınp sapmaları duzeltıyor Uzay ucuzluyor Butun bu nıtelıklermın yanı sıra Remote Agent'ın en buyuk avantajı ucuz olması 97 yılında Satum'e gonderılen ve gorevı 2004 yılma kadar surecek olan Cassini sonda sının rnalıyetı 3,4 müyar dolar, buııun un buyuk nedenı, yedı yü boyunca uçuşun her dakıkasını yonetmek ıçın dunya yer ekıbındc yuzlerce ınsanın gorev almak zorunda olması Huna karşın DS 1 'ın ıkı yıl surecek yoıevınrn malıyptı 100 mılyon dolardan fazla degıl, çunku uçus boyunca yer ekıbınde sadece on kı şıye ıhtıyaç var. Gelecek uzay araştırmalan ıçın hedef malıyet 50 mılyon dolar ve bır avuç ınsan Bılgısayann uzay aracına kumanda etrnesının avantajlarmdan bırısı de, uzaydakı araçlarla yer merkezı arasındakı ıletışımde çogu zaman guçlukler olması Fgeı dunyayla uzay aracı ara sına bır gezegen gırerse bılgı aJaşı ımkansızlaşı yor. Aynca karşılıklı ıletışımın zaman alması ozellıkle acıl durumlarda problemlere neden oluyor Ama yıne de NASA yetkılılen kontrolu tamamen bır bilgisayara devretrnpk konusurıda şımdılık temkınlıler Hk gorevınde sadece McA ulrffe astreoıdının yanından geçerken komutayı tamamen yapay beyıne bırakacaklar, dalıa son ra dunyadakı merkez uzay aracını yonlendıre cek, ama gelecekte yapay püotlar astronotlann yeı ını alacak ve kendı kararlarını vermekte daha serbest olacaklar Alev Kırım Yer ekibi de gereksiz Bu yuıuv ıçm duııyadd bıı yeı ekıbıne de gerek yok, akülı bılgısayaı menzılı olçup hangı yer ıstasyonuna bılgılerı gondermesı gerektığmı kendısı belırleyecek Işın geçırmeyen bır IBM R 6000 bügısayar ıçındekı Remote Agent, yazılım dılı LISP ıle yazümış uç ana programdan oluşuyor bır planlama programı ("Plarıner") ıkı yıl su recek yolculugun gunluk rotasuıı belıılıyor, yu Kaynak Spıegel