Katalog

Kanserin erken teşhisi ve telomeraz etkisi "Gençlik pınarı" sayılan enzim, kanser araştırmalarında önemli ipuçları veriyor. A raştıncılar bır hucrede yaşlanmayla bırlıkte genetık madde replıkasyon hızının yavaşlamasını belırleyen etkenın, kromozomlann uçlanndakı telomer denılen bolge olduguna ınanmaktadır Bu bolge kromozom kolu uzerındekı ıkıncı bogumdan kromozom ucuna dogru olan kısa bolgedır ve hucre bolunmesınden sonra burası bıraz daha kı salır Sonuçta, telomer bolgesı krıtık bır sevıyeden daha da kısaldıgında ıse hucre bolunmesı de durur Yanı telomer bol gesı, hucre bolunmesını kontrol eden bır çeşıt bıyolojık saat ışlevı gormektedır Nıtekım bazı tumor hucrelerınde, kısalan bu telomer bolgesının yeraden yapımını yanı uzamasını saglayan "gençlik pınan" ışlevı goren bır enzımın bulundugu tespıt edıldı Telomeraz olarak da ısımlendmlen bu enzım, ılk bügı lere gore koromozom telomerlerınm yenıden yapımını saglayarak tumor hucrelerının sınırsız bıçımde çogalmasını saghyor Yapılan tarama çalışmalarında ınsan pnmer kanserlerının yaklaşık % 90'ında aktıf telomeraz enzımının bulundugu saptandı Araştıncılar bu bulgulardan yola çıkarak, telomeraz enzımının behrlenmesı amacıyla testler gelıştirmeye ve kan senn erken teşhısı üe tedavırun etianlıgının belırlenmesıne ça lışmaktadır Ilk kez 1961'de Leonard Hayfhck, ınsan hucre kulturlerınde yaptıgı gozlemlerde, hucrelerın bellı sayıda rnıtos gosterebıldıklerını gozledı Daha sonralan bu mıtos sayısı "Hayflıck Lımıtı' olarak tanımlandı Kulturu yapılan hucreler yaşlanarakbolunmeyıdurduruyorlardı Ozamanlarbuolayınaçık laması bır sır olarak kaldı JımVVatson 1972'deyayımladıgıma kalesınde bu durumu "son replıkasyon problemı" ıle açıkladı Bu araştıncı, her repTTlıkasyon sonucunda kromozomların uçlarının kaçırulmaz bıçımde kısaldıgını ve bellı sayıdakı replıkasyon (bu olayın sonucu mıtos bolunmedır) sonunda da krıtık uzunlugun altına duştugunu belırledı çımde çogalma ıhtıyacı duyan hucrelerın yaşam yeteneklennı tehdıt eder Işte burada telomerlerdekı kısalmayı kompanse eden bır enzım, yanı telomeraz devreye gırerek, anılan ve turun devamı ıçm gereklı olan bu hucrelerın telomer uzunluklannı sonuç olarak mıtotık kapasıtelerını sureklı sabıt tutar Ttelomeraz enzımı ılk defa 1978'de Kalıfornıya Unıversıtesı araşüncılan taranndan tek hucrelı bır hayvanda (protozoon) tespıt edüdı ve bu ısımle adlandınldı Guney Amenkalı bılım adamlan ıçın bır ya da bırkaç merkezın kurulrm ta';nn'5i gerçekleşmek uzere Konu Nısan ayında Şili, Azjantin ve Bıezilya curnhurbdşkanlan arasmda yapılacak zırvede ele dlınacak Bu büımsel merkezler Heıdelberg Avrupa Molekuler Bıyolojı Laboratuvan (EMBL) çızgısınde gerçekleştınlecek Fıkrı ortaya ataıı bılım adamı ıse New York Unıveısıtesı hucre bıyolüjısı boluın başkanı olan Argantm dogumlu Davld Sabatlnl. Sabaüm 1950 lerde Arjannn de çahşırken şahıt oldugu ustun bılım bırüamırun, bu merkezler yardırruyla yenıden carüanacagı ve EMBL ya da CERN (Avrupa Tanecık Fızıgı Ldboratuvaıı) iarzı kuıuluşldiuı çızgısınde ulusal enstıtuler uatu bu" merkez kurulabüeceijı duşunceaınde Ancak, yer saptarunası tartışmalanra onle mek amacıyla merkezlenn bırden fazla olrnası önerısıyle gelen Sabataıye gore merkezlenn sayısı Brezılyada yapısal bıyolojı, Şılıde nörobılım ve Arjanünde bıyokımya olmak uzere uç olabüır Gectıgımız ay Sabatını, duşunceaını Şılı'nın Cumhurbaşkanı Eduardo Freı ye goturdu Bdşkan da. konuyu, Arjantin ve Breaalya nın cumhurbaşkanlanyla goruşme sozuverdı Bilimde işbirliği Kanserle bağlantısı 1980'lerın sonu ve 1990'ların başında araştıncılar bu enzımın kanserle baglantısını belırledıler Çogalan tumor hucrelerının nıspeten kısa telomerlere sahıp olmalan, bu hucrelerın krıük bır telomer uzunluguna sahıp olduklannı ve aynı zamanda da kromozomlann bu bolgelennı uzatmanın ve mıtotık aktıvıtelennı korumaran bır yolunu bulmuş olduklannı gostermektedır Gerçekten de, yapılan çalışmalar hemen hemen butun kanser hucrelerı ıle tumor kokenlı olumsuz (ım mortal doku kulturlennde sonsuz sayıda pasajlan yapılabı len) hucrelerde telomeraz enzımı akuvıtesı oldukça yuksek tır Olumsuz hucrelerde gozlenen sınırsız mıtos kapasıtesı ıle kesın bagınüsı saptanan tek enzım de telomerazdır Ozellıkle prostat kanserlerı ıle telomeraz akuvıtesı arasında, erken teşhıs açısından çok onemlı ıpuçlan verebılecek tarzda, sıkı bır bagıntı bulundu Aynı şekılde ılerı donem meme kanserlerının % 95'ınde, erken donem meme kanserlen nın ıse % 19 32'sınde yuksek duzeyde telomeraz enzımı aktıvıtesı tespıt edıldı Akcığer kanserlennde de benzer bulgu lar elde edıldı Nıtekım araştıncılar, pnmer akcıger kanserlerının % 80'ınde yuksek telomeraz aktıvıtesı gozledıler Akcıger kanserlerının olumlu ve ırı hucrelı alt tıpınde telomeraz aktıvıtesı çok duşuk ya da belırlenebılır duzeylenn altında ıken, olumsuz ve kuçuk hucrelı akcığer kanserlennde ıse yuk sek sevıyelerde telomeraz aktıvıtesı gorulmektedır Halen uygulanmakta olan yontemde telomerazın doku kesıtlennde behrlenmesı ışlemı çogunlukla cenahı operasyonla alınan bıyopsı omeklen uzennde gerçekleştınlıyor Ancak, bu bıyopsı omeklerınde zaman zaman normal (kansersız) doku orneklerı bulunması olasılıgı da zayıf degıldır Bu nedenle dokularda telomeraz enzımı aknvıtesırun behrlenmesı yontemının kanserlerın teşhısınde guvenıhr olmadıgı şeklmde goruşler ılerı surulmuştur Işte bu nedenle ardştırıcılar, telomeraz aktıvıtesının farkh doku ve vucut sıvılannda daha etkın ve dogru behrlenmesı ıçın yogun çalışmalar surduruyor Ozelhkle ıdrar, tukuruk, kahn bağırsak sıvılan ıle ınce ıgne bıyop sılen uzennde çahşmalar yapmaktadır Araştıncılar telomeraz aktıvıtesınden yakın gelecekte kanserlerın prognozunun degerlendınlmesınde de (hastahgm gıdışatının saptanmasında) yararlanmayı ummaktadır Ozellıkle en tehlıkeh kanserlerden olan noroblastomlann telomeraz sevıyelen ıle kansenn ılerlemesı arasında süa bır pozınf ıhşkı saptandı Duşuk telomeraz aktıvıtesı gosteren tumorlenn prognozu daha ıyıdır Doç Dr llhamı Çelık ve Arasürma Gorevlılen Murat Boydak Emrah Sur, M Faruk Aydın S U Veterıner Fakultesı Hıstolojı ve Enıbrıyolojı Anabıhm Dalı, Konya Kaynak BıotechLab International 2 1 1,4,6 (1997) Tartışmalı tümör tedavİ yöntemİ . deneniyor Geçen hafta Hollanda nın Palten dekı Avrupa Komısyonu Ortak Araştırraa Merkezı'nde komısyon üyesı Edlth Crescon, beyın tumorlenrun şua ıle te davısı ıçın yenı bır bırımı testler ıçın kullanıma açtı Bu merkez Yuksek Akı Reaktoru nden yararlanacak Açılış, komi3yon nyesı 15 ulke arasında on yıldır suren göruşmeler sonunda gerçekleştı Boron Notron Yakalama Terapısı adı verılen bu tedavı yontemı, orıceden hastamn kdnma boron enjekte edılerek yuklerıen tumoı hucrelerının bır notron huzmesı tarafindan yokedılme prensıbıne dayanıyor Ancak bu yontem oldukça tartışılıyor Bölünmeyi durdurucu Da yıl sonra da bır Rus bılım adamı, Hayflick ve Watson'un gozlemlerını degerlendırerek, kromozomlann telomerlennın kısalması olayının, esansıyel genlenn korunmasını saglamak amacıyla hucre bolunmesını durdurucu bır mekanızma olarak çahştıgını ılerı suren bır teorı gehştırdı Gerçekten de, telomerlerın kısalması çogu hucrenın yaşam dongusunun normal bır parçasıdır Fakat bu olay dıger yandan vucuttakı gametlenn (eşeyureme hucrelerının) ve hızlı bır bı ABD'de gerçekleşen kongrede organ naklınde, hayvan organlan ve dokulannın ınsan bedenıne aktanlması konusu goruşuldu Kımı arastırmacüar bu aşamada deneme yapumasma ızın vermenın hem erken hem de tehlıkelı olabılecegıru çunku hayvan oıganlannın ınsan bedenıne naklmın yalnızca hayvanlara ozgü bazı vıruslerın tflr buiyorlsl atlayarak ınsanlara da bulaşabılme rıskının soz konusu olabüecegmı düşunuyorlar Ustelık resmı makamlar da henuz bu ıkılemm ustesınden gelebıkruş degıl ızın venlrnesı durumunda, nakü yapılan hastaldrın yaşam boyu karanünada kalma olasüıgı da soz konusu Çogunlugun hemfikır oldugu nokta ıse, bu tur bır organ nakknın pek çok yaşamı kurtarabılecegı olasılıgı Pek çok araştırmdcı, bu tur nakülerm ınsanlara yapılrnası aşamasına gelene kadar katedüecek çok uzun bır yolun olduğunu dolayısıyla heyecanlanmak ıçm henuz erken oldugunu belırnyor En elvenşlı organ ve doku kaynagı olarak donuutlu kabul edılıyoı Bunun nederu de şeker haa talarının kullandıgı ınsulının domuzlann pankreaaından elde edılmış olrnası Ancak domuzlardan kalp ya da bobrek naklı tumüyle farkh bır olay Burada karşüaşılan en cıddı sorun "hrperakut rejeksıon" yanı HAR Bu alıcmın bagışıklık sıstemırun harekete geçerek nakledılen organa bırkaç dakıka ıçınde zarar vermesı anlarrana gelıyor Bunun nedenı ıse domuz dokulannın bır şeker ruru olan galaktozun etkısıyle degışıme ugrayan bazı proteınler ıçermesı Bu tur degışıme uğrayan proteınler ınsanda bulunmadıgından savunma sıstemını harekete geçırrnekte Bu sorunla mucadele etrnenın bırkaç yolu bulunuyor (FA) Domuzdan organ nakli 576/10